Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
ความรู้พื้นฐานและหลักทั่วไปทางเภสัชวิทยา - Coggle Diagram
ความรู้พื้นฐานและหลักทั่วไปทางเภสัชวิทยา
ความรู้พื้นฐาน
ความหมายของยา
วัตถุมุ่งหมายสำหรับใช้ในการทำวินิจฉัย บำบัด บรรเทา รักษา หรือป้องกันโรค
เภสัชวิทยาและเภสัชกรรม
เภสัชวิทยา
วิชาที่เกี่ยวกับคุณสมบัติของยาและฤทธิ์หรือผลต่างๆของยาที่มีผลต่อร่างกาย
เภสัชกรรม
วิชาที่เกี่ยวกับการเตรียมยา ผสมยา และจ่ายยาเพื่อรักษา
ประเภทของยา
ยารักษาโรคปัจจุบัน
ยาแผนปัจจุบัน
ยาแผนโบราณ
ยาอันตราย
ยาควบคุมพิเศษ
ยาใช้ภายนอก
ยาใช้เฉพาะที่
ยาสามัญประจำบ้าน
ยาบรรจุเสร็จ
ยาสมุนไพร
แบ่งตามเภสัชตำรา
ตำแหน่งการออกฤทธิ์ทางกายวิภาค
ประโยชน์ในการรักษา
กลไกการออกฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา
แหล่งที่มาของยา
แหล่งกำเนิดยา
จากธรรมชาติ
จากพืช เรียกว่ายาสมุนไพร เช่นพริกไทยใช้เป็นยาขับลม
จากสัตว์ โดยสกัดจากอวัยวะบางส่วน เช่นตับ ดีหมู ดีวัว
จาดแร่ธาตุ เช่นไอโอดีน ทองแดง น้ำมันเกลือแร่
จากการสังเคราะห์
ปัจจุบันยาส่วนใหญ่มาจากการสังเคราะห์โดอยอาศัยปฏิกิริยาเคมีในห้องปฏิบัติการ
การเรียกชื่อยา
เรียกชื่อตามสูตรเคมี
เรียกชื่อสามัญทางยาหรือชื่อตัวยา
เรียกชื่อตามการค้า
เภสัชภัณฑ์หรือยาเตรียม
รูปแบบที่เป็นของแข็ง
ยาแคปซูล เป็นยาที่มีเจลาตินเป็นเปลือกหุ้มเพื่อกลบรสขมของยา
ยาเม็ด เป็นยาผงแห้งที่อัดเม็ด
ยาเม็ดเคลือบ เพื่อให้ออกฤทธ์ที่ลำไส้
ยาเม็ดที่ไม่ได้เคลือบ
ยาอมใต้ลิ้น
ยาเม็ดสำหรบเคี้ยว
ยาอม
ยาผงเดือดฟู่
ยาผง
ยาเหน็บ
ประเภทของเหลว
ยาน้ำสารละลาย
ยาน้ำสารละลายที่ตัวทำละลายเป็นน้ำ
น้ำปรุง
ยาน้ำใส
ยาน้ำเชื่อม
ยาจิบ
ยากลั้วคอ
ยาอมบ้วนปาก
ยาหยอดจมูก
ยาหยอดหู
ยาสวนล้าง
ยาน้ำสวนทวารหนัก
ยาน้ำสารละลายที่ตัวทำละลายไม่ใช้น้ำ
ยาอิลิกเซอร์
ยาสปริริต
ยาโคโลเดียน
ยากลีเซอรีน
ยาถูนวด
ยาป้าย
ยาน้ำกระจายตัว
เจล
โลชั่น
แมกมาและมิลค์
มิกซ์เจอร์
อิมัลชั่น
รูปแบบประเภทกึ่งแข็ง
ขี้ผึ้ง
ครีม
ยาประเภทอื่นๆ
ยาฉีด
ยาทาผิวหนัง
ยาพ่นฝอย
ยาดม
ข้อดีข้อเสียของการใช้เภสัชภัณฑ์
ยาชนิดรับประทาน
ข้อดี
สะดวก ปลอดภัย ราคาถูก
หากเกิดอันตรายจะไม่รุนแรงและเร็วเท่ายาฉีด
ข้อเสีย
ไม่เหมาะกับยาที่ใช้ดูดซึมผ่านระบบทางเดินอาหารช้าๆ
กลิ่นและสีอาจไม่ชวนรับประทาน
ยาอาจระคายเคืองต่อกระเพาะอาหาร
ห้ามใช้ในผู้ป่วยอาเจียนและหมดสติ
ยาชนิดฉีดเข้าหลอดเลือดดำ
ข้อดี
ออกฤทธิ์เร็ว
ไม่ระคายเคืองต่อกระเพาะอาหาร
ใช้ในรายที่หมดสติหรืออาเจียนได้
เหมาะกับการให้สารน้ำ สารอิเลคโตรไลท์
ข้อเสีย
เกิดพิษง่ายรวดเร็ว
มีโอกาสเกิดติดเชื้อได้ง่าย
สารน้ำเข้าหลอดเลือดดำเร็วอาจทำให้หัวใจล้มเหลวจากกล้ามเนื้อทำงานหนักได้
ยาชนิดฉีดเข้าใต้ผิวหนัง
ข้อดี
การดูดซึมเป็นไปได้ช้าออกฤทธิ์ได้นาน
ข้อเสีย
ยาบางชนิดระคายเคือง
บริเวณที่ฉีดทำให้เกิดแผลหรือฝีได้
ยาชนิดฉีดเข้าชั้นกล้ามเนื้อ
ข้อดี
ยาดูดซึมได้รวดเร็วและเกิดการระคายเคืองน้อย
ขอเสีย
สามารถใช้ยาได้ไม่เกิน5มิลลิลิตร
ยาพ่นฝอย ยาสูด ยาหยอด
ข้อดี
ยาออกฤทธิ์เร็ว
ยาออกฤทธิ์เฉพาะที่
ข้อเสีย
วิธีการให้ยาไม่สะดวก
อาจระคายเคืองเยื่อบุทางเินหายใจและหลอดลม
ยาอมใต้ลิ้น
ข้อดี
ยาถูกดูดซึมและออกฤทธิ์ได้เร็วโดยไม่ผ่านตับ
ไมถูกทำลายโดยกรหรือน้ำย่อยในกระเพาะอาหาร
ข้อเสีย
ยาบางชนิดมีรสชาติไม่ดี
ใช้เวลานานไม่สะดวกในการพูด
ยาเหน็บ
ข้อดี
เหมาะกับเด็กหรือผู้ที่รับประทานยายาก
ออกฤทธิ์เฉพาะที่และทั่วร่างกาย
ข้อเสีย
ไม่สะดวกต่อการใช้ ราคาแพง
ยาเหน็บช่องคลอดอาจเกิดการติดเชื้อภายในของอวัยวะสืบพันธุ์
หลักทั่วไปทางเภสัช
การออกฤทธิ์ของยาทางเภสัชจลนศาสตร์
การดูดซึมยาเข้าร่างกาย
ปัจจัยที่มีผลต่อการดูดซึมยา
ปัจจัยเกี่ยวกับตัวยา
ขนาดโมเลกุลของยา
วิธีการผลิตยา
ขนาดยาที่ให้
คุณสมบัติในการละลายในไขมัน
ปัจจัยเกี่ยวกับผู้ป่วย
วิธีการบริหารยา
การให้ยาผ่านทางเดินอาหาร
ยาทีมีคุณสมบัติเป็นกรดอ่อน เช่น แอสไพริน
ยาที่มีคุณสมบัติเป็นด่างอ่อน เช่น มอร์ฟีน
การให้ยาดูดซึมผ่านหลอดเลือดฝอยบริเวณใต้ลิ้น
การให้ยาดูดซึมผ่านทางระบบทางเดินหายใจ
การให้ยาโดยการฉีดใต้ผิวหนัง
พยาธิสภาพของร่างกาย
ท้องเสีย
ท้องผูก
คลื่นใส้
อาเจียน
สภาวะทางสรีรวิทยา
การได้รับอาหารและยาชนิดอื่นร่วมด้วย
การกระจายตัวของยาขึ้นอยู่กับ
ปริมาณการไหลเวียนของเลือดไปยังอวัยวะนั้นๆ
คุณสมบัติทางเคมีและฟิสิกส์ของยาแต่ละชนิด
ความสามารถในการผ่านเข้าสมองและรก
การสะสมของยาส่วนอื่นๆ
โมเลกุลของยาจะต้องเป็นอิสระ
การจับตัวกับโปรตีนพลาสมา
ถ้ายาจับกับพลาสมาโปรตีนมากยาจะออกฤทธิ์ได้น้อย
ถ้ายาจับกับพลาสมาโปรตีนน้อยยาจะออกฤทธิ์ได้มาก
การแปรสภาพยาหรือการเปลี่ยนแปลงยา
กระตุ้นการออกฤทธิ์ยา ยาบางชนิดไม่สามารถออกฤทธิ์ยาได้ต้องเปลี่ยนแปลงโครงสร้างทางเคมีก่อน
สิ้นสุดการออกฤทธิ์ยา การแปลสภาพยาช่วยทำให้ยามีคุณสมบัติละลายน้ำได้ดี
เอมไซม์ที่ทำหน้าที่ในการเปลี่ยนแปลงยา
Phase I reaction เอนไซม์จะเปลี่ยนโครงสร้างทางเคมีของยาโดยกระบวนการ oxidation
Phase II reaction ยาหรือ metabolite จากPhase I ที่ไม่มีความเป็น polarมากพอี่จะถูกขับออกไต
ปัจจัยที่มีผลต่อ drug metabolism
พันธุกรรม
สิ่งแวดล้อม
อายุ
ปฏิกิริยาระหว่างยาในระหว่างการเกิด metabolism
ยาบางชนิดมีคุณสมบัติเหนี่ยวนำเอนไซม์ เช่น phenyltoin
ยาบางชนิดมีคุณสมบัติยับยั้งเอนไซม์ เช่น Cimetidine
การขับถ่ายยา
การขับถ่ายยาออกจากร่างกาย
ร่างกายสามารถขับยาออกมาได้ทางไต ตับ น้ำดี และปอด นกจากนี้ยาอาจขับออกทางน้ำนมและเหงื่อได้แต่ในปริมาณน้อยมาก
ยาอาจถูกกำจัดทั้งในรูปแบบที่ไม่ถูกเปลี่ยนแปลงหรือถูกเลี่ยนแปลงก็ได้
คำสำคัญทางเภสัชจลนศาสตร์
ค่าครึ่งชีวิต
คือเวลาที่ใช้ในการทำให้ยาหรือความเข้มข้นของยาลดลง
Loading dose
ขนาดยาที่ให้ครั้งแรกเพื่อให้ระดับยาที่ต้องการพลาสมา
Onset
ระยะเวลาที่เริ่มให้ยาจนถึงยาเริ่มออกฤทธิ์ที่ต้องการ
Duration of action
ระยะเวลาที่ยาเริ่มออกฤทธิ์ที่ต้องการจนถึงหมดฤทธิ์ที่ต้องการ
การออกฤทธิ์ของยาททางเภสัชพลศาสตร์
แนวคิด
การจับตัวของยากับ receptor
การศึกษาสัมพันธ์ระหว่างขนาดยาที่ใช้กับการตอบสนองที่เกิดขึ้นในร่างกาย
กลไกการออกฤทธิ์
ออกฤธิ์โดยไม่จับreceptor
Chemical action เช่นยาลดกรดในกระเพาะ
Physical action เช่น ยาระบาย
ออกฤทธิ์โดยจับกับreceptor
ตัวรับ
Agonist
ยาที่จับกับreceptorแล้วสามารถทำให้เกิดฤทธิ์
Antagonist
ยาที่จับกับreceptorแล้วสามารถลดหรือบดบังฤทธิ์ของagonistในการจับreceptor
Partial agonist
ยาที่ออกฤทธิ์จับกับreceptorแล้วออกฤทธิ์เพียงบางส่วน
คำสำคัญทางเภสัชพลศาสตร์
Affinity
ความสามารถของยาในการเข้าจับกับreceptor
Efficacy
ความสามารถของยาที่ทำให้เกิดฤทธิ์สูงสุด
Potency
ความแรงของฤทธิ์ยา
ระดับความปลอดภัยของยา
มักทดลองผ่านสัตว์ทดลอง เช่นหนูแรท
ระดับความปลอดภัยของยาเป็นสัส่วนของขนาดยาที่ทำให้หนูตาย 50%
ยาที่มีtherapeutic index ต่ำจะมีควมปลอดภัยต่ำ
ยาที่มีtherapeutic index สูงจะมีความปลอดภัยสูง
การแปรผันของการตอบสนองต่อยา
Idiosyncrasy
การตอบสนองที่แตกต่างจากปกติที่ไม่พบเกิดในคนส่วนใหญ่
Hyporeactivity
การตอบสนองต่อยาที่มีน้อยกว่าปกติทำให้ไม่เกิดฤทธิ์ยา
Hyperactivity
การตอบสนองต่อยามากกว่าปกติ
Hypersensitivity
การแพ้ยาจากร่างกานมีแอนติบอดีที่ต่อต้านต่อโครงสร้างทางโมเลกุล
Tolerance
การดื่อยาหรือทนฤทธิ์ของยา
Tachyphylaxis
การดื่อยาที่เกิดขึ้นรวดเร็วเมื่อได้รับยาเพียง2-3ครั้ง
Placebo effect
ฤทธิ์หลอก
สาเหตุของการตอบสนองยาที่แตกต่างกัน
มีการเปลี่ยนแปลงของปริมาณยา
มีการแตกต่างกันในความเข้มข้นของ endogenous receptor ligands
มีการเปลี่ยนแปลงจำนวนหรือการทำงานของreceptor
มีการเปลี่ยนแปลงส่วนประกอบของอวัยวะที่เกิดการตอบสนองจากการกระตุ้นreceptor