Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

ความรู้พื้นฐานและหลักทั่วไปทางเภสัชวิทยา - Coggle Diagram

- - - - วิชาที่เกี่ยวกับคุณสมบัติของยาและฤทธิ์หรือผลต่างๆของยาที่มีผลต่อร่างกาย
    - - วิชาที่เกี่ยวกับการเตรียมยา ผสมยา และจ่ายยาเพื่อรักษา
  - - - ยาแผนปัจจุบัน
      - ยาแผนโบราณ
      - ยาอันตราย
      - ยาควบคุมพิเศษ
      - ยาใช้ภายนอก
      - ยาใช้เฉพาะที่
      - ยาสามัญประจำบ้าน
      - ยาบรรจุเสร็จ
      - ยาสมุนไพร
    - - ตำแหน่งการออกฤทธิ์ทางกายวิภาค
      - ประโยชน์ในการรักษา
      - กลไกการออกฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา
      - แหล่งที่มาของยา
  - - - จากพืช เรียกว่ายาสมุนไพร เช่นพริกไทยใช้เป็นยาขับลม
      - จากสัตว์ โดยสกัดจากอวัยวะบางส่วน เช่นตับ ดีหมู ดีวัว
      - จาดแร่ธาตุ เช่นไอโอดีน ทองแดง น้ำมันเกลือแร่
    - - ปัจจุบันยาส่วนใหญ่มาจากการสังเคราะห์โดอยอาศัยปฏิกิริยาเคมีในห้องปฏิบัติการ
  - - - ยาแคปซูล เป็นยาที่มีเจลาตินเป็นเปลือกหุ้มเพื่อกลบรสขมของยา
      - ยาเม็ด เป็นยาผงแห้งที่อัดเม็ด
        
        ยาเม็ดเคลือบ เพื่อให้ออกฤทธ์ที่ลำไส้
        
        ยาเม็ดที่ไม่ได้เคลือบ
      - ยาอมใต้ลิ้น
      - ยาเม็ดสำหรบเคี้ยว
      - ยาอม
      - ยาผงเดือดฟู่
      - ยาผง
      - ยาเหน็บ
    - - ยาน้ำสารละลาย
        
        ยาน้ำสารละลายที่ตัวทำละลายเป็นน้ำ
        
        น้ำปรุง
        
        ยาน้ำใส
        
        ยาน้ำเชื่อม
        
        ยาจิบ
        
        ยากลั้วคอ
        
        ยาอมบ้วนปาก
        
        ยาหยอดจมูก
        
        ยาหยอดหู
        
        ยาสวนล้าง
        
        ยาน้ำสวนทวารหนัก
        
        ยาน้ำสารละลายที่ตัวทำละลายไม่ใช้น้ำ
        
        ยาอิลิกเซอร์
        
        ยาสปริริต
        
        ยาโคโลเดียน
        
        ยากลีเซอรีน
        
        ยาถูนวด
        
        ยาป้าย
      - ยาน้ำกระจายตัว
        
        เจล
        
        โลชั่น
        
        แมกมาและมิลค์
        
        มิกซ์เจอร์
        
        อิมัลชั่น
    - - ขี้ผึ้ง
      - ครีม
    - - ยาฉีด
      - ยาทาผิวหนัง
      - ยาพ่นฝอย
      - ยาดม
  - - - ข้อดี
        
        สะดวก ปลอดภัย ราคาถูก
        
        หากเกิดอันตรายจะไม่รุนแรงและเร็วเท่ายาฉีด
      - ข้อเสีย
        
        ไม่เหมาะกับยาที่ใช้ดูดซึมผ่านระบบทางเดินอาหารช้าๆ
        
        กลิ่นและสีอาจไม่ชวนรับประทาน
        
        ยาอาจระคายเคืองต่อกระเพาะอาหาร
        
        ห้ามใช้ในผู้ป่วยอาเจียนและหมดสติ
    - - ข้อดี
        
        ออกฤทธิ์เร็ว
        
        ไม่ระคายเคืองต่อกระเพาะอาหาร
        
        ใช้ในรายที่หมดสติหรืออาเจียนได้
        
        เหมาะกับการให้สารน้ำ สารอิเลคโตรไลท์
      - ข้อเสีย
        
        เกิดพิษง่ายรวดเร็ว
        
        มีโอกาสเกิดติดเชื้อได้ง่าย
        
        สารน้ำเข้าหลอดเลือดดำเร็วอาจทำให้หัวใจล้มเหลวจากกล้ามเนื้อทำงานหนักได้
    - - ข้อดี
        
        การดูดซึมเป็นไปได้ช้าออกฤทธิ์ได้นาน
      - ข้อเสีย
        
        ยาบางชนิดระคายเคือง
        
        บริเวณที่ฉีดทำให้เกิดแผลหรือฝีได้
    - - ข้อดี
        
        ยาดูดซึมได้รวดเร็วและเกิดการระคายเคืองน้อย
      - ขอเสีย
        
        สามารถใช้ยาได้ไม่เกิน5มิลลิลิตร
    - - ข้อดี
        
        ยาออกฤทธิ์เร็ว
        
        ยาออกฤทธิ์เฉพาะที่
      - ข้อเสีย
        
        วิธีการให้ยาไม่สะดวก
        
        อาจระคายเคืองเยื่อบุทางเินหายใจและหลอดลม
    - - ข้อดี
        
        ยาถูกดูดซึมและออกฤทธิ์ได้เร็วโดยไม่ผ่านตับ
        
        ไมถูกทำลายโดยกรหรือน้ำย่อยในกระเพาะอาหาร
      - ข้อเสีย
        
        ยาบางชนิดมีรสชาติไม่ดี
        
        ใช้เวลานานไม่สะดวกในการพูด
    - - ข้อดี
        
        เหมาะกับเด็กหรือผู้ที่รับประทานยายาก
        
        ออกฤทธิ์เฉพาะที่และทั่วร่างกาย
      - ข้อเสีย
        
        ไม่สะดวกต่อการใช้ ราคาแพง
        
        ยาเหน็บช่องคลอดอาจเกิดการติดเชื้อภายในของอวัยวะสืบพันธุ์
- - - - ปัจจัยที่มีผลต่อการดูดซึมยา
        
        ปัจจัยเกี่ยวกับตัวยา
        
        ขนาดโมเลกุลของยา
        
        วิธีการผลิตยา
        
        ขนาดยาที่ให้
        
        คุณสมบัติในการละลายในไขมัน
        
        ปัจจัยเกี่ยวกับผู้ป่วย
        
        วิธีการบริหารยา
        
        การให้ยาผ่านทางเดินอาหาร
        
        ยาทีมีคุณสมบัติเป็นกรดอ่อน เช่น แอสไพริน
        
        ยาที่มีคุณสมบัติเป็นด่างอ่อน เช่น มอร์ฟีน
        
        การให้ยาดูดซึมผ่านหลอดเลือดฝอยบริเวณใต้ลิ้น
        
        การให้ยาดูดซึมผ่านทางระบบทางเดินหายใจ
        
        การให้ยาโดยการฉีดใต้ผิวหนัง
        
        พยาธิสภาพของร่างกาย
        
        ท้องเสีย
        
        ท้องผูก
        
        คลื่นใส้
        
        อาเจียน
        
        สภาวะทางสรีรวิทยา
        
        การได้รับอาหารและยาชนิดอื่นร่วมด้วย
    - - ปริมาณการไหลเวียนของเลือดไปยังอวัยวะนั้นๆ
      - คุณสมบัติทางเคมีและฟิสิกส์ของยาแต่ละชนิด
      - ความสามารถในการผ่านเข้าสมองและรก
      - การสะสมของยาส่วนอื่นๆ
      - โมเลกุลของยาจะต้องเป็นอิสระ
      - การจับตัวกับโปรตีนพลาสมา
        
        ถ้ายาจับกับพลาสมาโปรตีนมากยาจะออกฤทธิ์ได้น้อย
        
        ถ้ายาจับกับพลาสมาโปรตีนน้อยยาจะออกฤทธิ์ได้มาก
    - - กระตุ้นการออกฤทธิ์ยา ยาบางชนิดไม่สามารถออกฤทธิ์ยาได้ต้องเปลี่ยนแปลงโครงสร้างทางเคมีก่อน
      - สิ้นสุดการออกฤทธิ์ยา การแปลสภาพยาช่วยทำให้ยามีคุณสมบัติละลายน้ำได้ดี
      - เอมไซม์ที่ทำหน้าที่ในการเปลี่ยนแปลงยา
        
        Phase I reaction เอนไซม์จะเปลี่ยนโครงสร้างทางเคมีของยาโดยกระบวนการ oxidation
        
        Phase II reaction ยาหรือ metabolite จากPhase I ที่ไม่มีความเป็น polarมากพอี่จะถูกขับออกไต
      - ปัจจัยที่มีผลต่อ drug metabolism
        
        พันธุกรรม
        
        สิ่งแวดล้อม
        
        อายุ
      - ปฏิกิริยาระหว่างยาในระหว่างการเกิด metabolism
        
        ยาบางชนิดมีคุณสมบัติเหนี่ยวนำเอนไซม์ เช่น phenyltoin
        
        ยาบางชนิดมีคุณสมบัติยับยั้งเอนไซม์ เช่น Cimetidine
    - - การขับถ่ายยาออกจากร่างกาย
        
        ร่างกายสามารถขับยาออกมาได้ทางไต ตับ น้ำดี และปอด นกจากนี้ยาอาจขับออกทางน้ำนมและเหงื่อได้แต่ในปริมาณน้อยมาก
        
        ยาอาจถูกกำจัดทั้งในรูปแบบที่ไม่ถูกเปลี่ยนแปลงหรือถูกเลี่ยนแปลงก็ได้
    - - ค่าครึ่งชีวิต
        
        คือเวลาที่ใช้ในการทำให้ยาหรือความเข้มข้นของยาลดลง
      - Loading dose
        
        ขนาดยาที่ให้ครั้งแรกเพื่อให้ระดับยาที่ต้องการพลาสมา
      - Onset
        
        ระยะเวลาที่เริ่มให้ยาจนถึงยาเริ่มออกฤทธิ์ที่ต้องการ
      - Duration of action
        
        ระยะเวลาที่ยาเริ่มออกฤทธิ์ที่ต้องการจนถึงหมดฤทธิ์ที่ต้องการ
  - - - การจับตัวของยากับ receptor
      - การศึกษาสัมพันธ์ระหว่างขนาดยาที่ใช้กับการตอบสนองที่เกิดขึ้นในร่างกาย
    - - ออกฤธิ์โดยไม่จับreceptor
        
        Chemical action เช่นยาลดกรดในกระเพาะ
        
        Physical action เช่น ยาระบาย
      - ออกฤทธิ์โดยจับกับreceptor
        
        ตัวรับ
        
        Agonist
        
        ยาที่จับกับreceptorแล้วสามารถทำให้เกิดฤทธิ์
        
        Antagonist
        
        ยาที่จับกับreceptorแล้วสามารถลดหรือบดบังฤทธิ์ของagonistในการจับreceptor
        
        Partial agonist
        
        ยาที่ออกฤทธิ์จับกับreceptorแล้วออกฤทธิ์เพียงบางส่วน
    - - Affinity
        
        ความสามารถของยาในการเข้าจับกับreceptor
      - Efficacy
        
        ความสามารถของยาที่ทำให้เกิดฤทธิ์สูงสุด
      - Potency
        
        ความแรงของฤทธิ์ยา
  - - - การตอบสนองที่แตกต่างจากปกติที่ไม่พบเกิดในคนส่วนใหญ่
    - - การตอบสนองต่อยาที่มีน้อยกว่าปกติทำให้ไม่เกิดฤทธิ์ยา
    - - การตอบสนองต่อยามากกว่าปกติ
    - - การแพ้ยาจากร่างกานมีแอนติบอดีที่ต่อต้านต่อโครงสร้างทางโมเลกุล
    - - การดื่อยาหรือทนฤทธิ์ของยา
    - - การดื่อยาที่เกิดขึ้นรวดเร็วเมื่อได้รับยาเพียง2-3ครั้ง
    - - ฤทธิ์หลอก
    - - มีการเปลี่ยนแปลงของปริมาณยา
      - มีการแตกต่างกันในความเข้มข้นของ endogenous receptor ligands
      - มีการเปลี่ยนแปลงจำนวนหรือการทำงานของreceptor
      - มีการเปลี่ยนแปลงส่วนประกอบของอวัยวะที่เกิดการตอบสนองจากการกระตุ้นreceptor