การติดเชื้อ (Infection) เป็นปฏิกิริยาของร่างกาย (Host interaction) ที่เกิดขึ้นเมื่อมีเชื้อโรค (Microorganisms) เข้าสู่ร่างกาย เชื้อจะแบ่งตัวในร่างกายอย่างมากจนทำให้หน้าที่ของร่างกายผิดปกติ และร่างกายมีปฏิกิริยาต่อเชื้อโรคโดยการสร้างภูมิคุ้มกัน (Immune respones) การสร้างภูมิคุ้มกันของร่างกายโดยไม่มีอาการและอาการแสดงของโรคจากเรียกว่า Inapparent infection แต่ถ้ามีอาการของโรคปรากฏให้เห็นจะเรียกว่า Infection disease

ถ้าบุคคลมีความเครียดเกิดขึ้น จะมีความไวต่อการติดเชื้อได้ง่ายกว่า เช่น คนที่พึ่งฟื้นจากการผ่าตัดใหม่ๆ ยอมรับการติดเชื้อได้ง่ายกว่าคนที่มีสุขภาพแข็งแรง เป็นต้น

บุคคลที่ได้รับอาหารครบถ้วนความไวต่อการติดเชื้อจะน้อยกว่าคนที่ขาดอาหาร เชื่อกันว่าโปรตีนเป็นสารอาหารที่ช่วยในการสร้างกล้ามเนื้อและช่วยให้เนื้อเยื่อเจริญเติบโต ดังนั้นมักพบว่าคนที่ขาดอาหารติดโรคต่างๆได้ง่าย เช่น วัณโรค เป็นต้น

พบว่าคนที่อ่อนเพลีย พักผ่อนไม่เพียงพอจะติดเชื้อง่ายกว่า มีความต้านทานต่อเชื้อโรคน้อยกว่า เช่น คนที่ทำงานหนักเกินไป เป็นต้น

คนที่ได้รับความร้อนหรือเย็นจัดจนเกินไปมีความไวต่อการติดเชื้อมากกว่า เนื่องจากร่างกายต้องปรับตัวต่อความร้อนหรือความเย็นมากเกินไป

คนที่มีอาการแพ้ต่างๆหรือมีโรคเรื้อรัง มีความต้านทานต่ำกว่าคนปกติ จึงทำให้ความสามารถในการต่อสู้กับเชื้อโรคที่รุกรานเข้ามาน้อย

เป็นปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อการรับการติดเชื้อเหมือนกัน พบว่าโรคบางชนิดพบมากในแต่ละเพศไม่เท่ากัน เช่น มักพบโรคปอดบวมในผู้ชายมากกว่า และพบโรคอีดําอีแดงในผู้หญิงมากกว่า เป็นต้น

เช่น บางคนขาดสารอาหาร Immunoglobulin ซึ่งเป็นตัวการสำคัญในการสร้างภูมิคุ้มกันให้แก่ร่างกายเป็นต้น

ในเด็กมีความไวต่อการติดเชื้อมากกว่าผู้ใหญ่ เนื่องจากการสร้างภูมิคุ้มกันในร่างกายไม่ได้ดีเท่าผู้ใหญ่ นอกจากนี้คนสูงอายุมีภูมิต้านทานน้อยกว่า เนื่องจากร่างกายได้รับอาหารไม่เพียงพอและผู้สูงอายุมักมีโรคเรื้อรังร่วมด้วย

ทำให้เกิดการติดเชื้อได้ง่าย เช่น คนที่ได้รับการรักษาด้วยการฉายแสงรังสี มีการทำลายเนื้อเยื่อบริเวณนั้น ลดการสร้างเม็ดเลือดขาวและแอนติบอดี ทำให้ง่ายต่อการติดเชื้อ หรือคนที่ได้รับยาที่กดการสร้างภูมิคุ้มกัน เป็นต้น

อาชีพมีโอกาสที่จะสัมผัสกับเชื้อได้ง่าย หรือลดประสิทธิภาพของกลไกการป้องกันตนเอง เช่น คนเลี้ยงนกพิราบมีโอกาสติดเชื้อไวรัส H1N1 เป็นต้น

การติดเชื้ออันเป็นผลจากการที่ผู้ป่วยได้รับจุลินทรีย์ขณะอยู่ในโรงพยาบาล เชื้อจุลินทรีย์ อาจเป็นเชื้อที่มีอยู่ในตัวของผู้ป่วยเองหรือเป็นเชื้อจากภายนอกร่างกายผู้ป่วย

โดยขณะที่ผู้ป่วยเข้ารับการรักษาตัวในโรงพยาบาล ผู้ป่วยไม่มีอาการและอาการแสดงของการติดเชื้ออยู่และไม่ได้อยู่ในระยะฟักตัวของเชื้อ หากไม่ทราบระยะฟักตัวของเชื้อนานเท่าไหร่ให้ถือว่าเป็นการติดเชื้อในโรงพยาบาล หากพบว่าการติดเชื้อนั้นปรากฏอาการหลังจากผู้ป่วยเข้ารับการรักษาในโรงพยาบาล 48 ชั่วโมง

3.การแพร่กระจายเชื้อทางอากาศ (Airborne transmision) เป็นการแพร่กระจายเชื้อโดยการสูดหายใจเอาเชื้อที่ลอยอยู่ในอากาศเข้าสู่ระบบทางเดินหายใจ

4.การแพร่กระจายเชื้อโดยการผ่านสื่อนำ (Vehicle transmission) เป็นการแพร่กระจายเชื้อซึ่งเกิดจากการที่มีเชื้อจุลชีพปนเปื้อนอยู่ในเลือด ผลิตภัณฑ์ของเลือด อาหาร น้ำ ยา แม่น้ำที่ให้ทางหลอดเลือดดำแก่ผู้ป่วย

2.การแพร่กระจายเชื้อโดยฝอยละออง (Droplet spread) เกิดจากการสัมผัสกับฝอยละอองน้ำมูกน้ำลายที่มีขนาดใหญ่กว่า 5 ไมครอน เมื่อเกิดขึ้นในระยะไม่เกิน 3 ฟุต ดูฝนละอองอาจเกิดขึ้นขณะที่ผู้ป่วย ไอ จาม พูด และร้องเพลง รวมทั้งการให้กิจกรรมการรักษา เช่น การดูดเสมหะ

5.การแพร่กระจายเชื้อโดยสัตว์พาหนะ (Vector-Borne trasmission) เป็นการแพร่เชื้อโดยแมลง หรือสัตว์นำโรค คุณได้รับเชื้อจากการถูกแมลงหรือสัตว์กัด และเชื้อที่มีอยู่ในตัวแมลงถูกถ่ายทอดสู่คน เช่น ถูกยุงที่มีเชื้อมาลาเรียกัด

1.การแพร่เชื้อโดยการสัมผัสโดยตรง Direct contact trnsmission เป็นการแพร่กระจายเชื้อที่มีการสัมผัสกันโดยตรงระหว่างคนต่อคน เกิดจากการที่มือไปสัมผัสแหล่งโลกและสัมผัสผู้ป่วย โดยเฉพาะอย่างยิ่งมือของบุคลากรผู้ให้การพยาบาลผู้ป่วย เช่น การพลิกตะแคงตัวผู้ป่วย การอาบน้ำเช็ดตัวผู้ป่วย การทำแผล เป็นต้น

2การแพร่กระจายเชื้อโดยการสัมผัสโดยอ้อม Indirect contact trnsmission เป็นการแพร่กระจายเชื้อโดยการสัมผัสกับสิ่งของหรือปกรณ์ทางการแพทย์ที่มีการปนเปื้อนเชื้อก่อโรค เช่น ของเล่นในแผนกเด็กป่วย ลูกบิดประตู ผ้าปูที่นอน เครื่องช่วยหายใจ เป็นต้น

การทำลายเชื้อและการทำให้ปราศจากเชื้อเป็นองค์ประกอบสำคัญในการป้องกันการติดเชื้อในโรงพยาบาล ดังนั้นการปฏิบัติในการทำลายเชื้อและการทำให้ปราศจากเชื้อจะต้องดำเนินการอย่างถูกต้องตามหลักวิชาการ เพื่อความปลอดภัยของผู้ป่วย

1.การทำลายเชื้อระดับสูง
สามารถทำลายเชื้อแบคทีเรีย เชื้อไวรัส และ เชื้อรา ทุกชนิด รวมถึง TB

ส่วนใหญ่เป็นเชื้อประจำถิ่น เชื้อที่พบบนร่างกายผู้ป่วยเอง (Normal flora หรือ Colonization) ในประเทศไทยเชื้อก่อโรคติดเชื้อในโรงพยาบาลที่พบมากที่สุด คือ แบคทีเรียแกรมลบทรงแท่ง เชื้อก่อโรคเหล่านี้เป็นเชื้อที่อยู่ในโรงพยาบาล อัตราดื้อต่อยาปฏิชีวนะในอัตราสูง

ผู้ที่ติดเชื้อในโรงพยาบาลส่วนใหญ่เป็นผู้ป่วย แต่อาจจะเป็นบุคลากรในโรงพยาบาลได้ ความแข็งแรงหรือภูมิต้านทานโรคเป็นปัจจัยสำคัญ โรคติดเชื้อในโรงพยาบาลจะพบได้มากในผู้ป่วยที่มีภูมิต้านทานต่ำ เช่น เด็กเล็กที่มีภูมิต้านทานยังพัฒนาไม่เต็มที่ ผู้สูงอายุ เป็นต้น

สิ่งแวดล้อมผู้ป่วยในโรงพยาบาลครอบคลุมถึง อาคาร สถานที่ เครื่องมือเครื่องใช้ บุคลากรในโรงพยาบาล และญาติที่มาเยี่ยม ในอนาคตเครื่องมือทางการแพทย์ที่ใช้ตรวจหรือรักษาโดยการสอดสายเข้าร่างกายผู้ป่วยจะมีมากขึ้นการใช้เครื่องมือเหล่านี้จะเลือกให้เชื้อโรคเข้าสู่ร่างกายได้ง่าย

ผู้ล้างต้องระมัดระวังมิให้เชื้อโรคเข้าสู่ร่างกายได้ โดยการสวมถุงมือยาง ผ้ากันเปื้อน และแว่นป้องกันตา การจับของแหลมคมต้องระมัดระวังอย่าให้ถูกตามหรือบาทได้

เป็นวิธีการทำลายเชื้อที่ดีที่สุด ทำง่าย ประหยัด และมีประสิทธิภาพดี วิธีการต้มโดยทั่วไปแนะนำต้มเดือดนาน 20 นาที

เป็นวิธีการสุดท้ายที่จะใช้ถ้าไม่มีวิธีอื่น เนื่องจากฤทธิ์ของการทำลายเชื้อของสารเคมีเปลี่ยนแปลงตามปัจจัยต่างๆ เช่นเชื้อโรค

ใช้สบู่ก้อนหรือสบู่เหลว การล้างมือหลังสัมผัสผู้ป่วยหรือสิ่งของที่ปนเปื้อนเชื้อโรคและการล้างมือก่อนสัมผัสผู้ป่วยภูมิคุ้มกันโรคต่ำ

เช่นการผ่าตัด การทำคลอด เป็นต้น ถ้าเป็นการทำหัตถการครั้งแรกของวันให้แปลงและแสนถึงข้อสอบให้ทั่วทุกซอกทุกมุมด้วย Chlorhexidine 4% หรือ lodophor 7.5% เป็นเวลาอย่างน้อย 5 นาที ครั้งต่อไปพวกมึงให้ทั่วด้วยน้ำยาข้างต้นนาน 3 ถึง 5 นาที

-ผ่าตัดเล็กใช้ แอลกอฮอล์ 70 เปอร์เซ็นต์ หรือ Tr.iodine 2 เปอร์เซ็นต์

-ผ่าตัดใหญ่ใช้ฟอกให้เป็นบริเวณกว้างด้วย Chlorhxidie 4 เปอร์เซ็น หรือ lodophor 7.5 เปอร์เซ็นต์
เช็ดน้ำยาออก แล้วทาด้วย Alcohol 70%+Clorhexidine 0.5% หรือ lodophor 10%

ล้างแผลให้สะอาดด้วย Steriled normal saline สกปรกเช็ดผิวหนังรอบๆแผลด้วย Alcohol 70% หรือ Tr.iodine 2% หรือ lodophor 10% ถ้ามีหนองมากให้ทำ Wet dressing ด้วย Steriled normal saline ไม่ควรใช้น้ำยาฆ่าเชื้อทางในบาดแผลเพราะน้ำยาจะไปทำลายและขัดขวางการเจริญเติบโตของเนื้อเยื่อ

ใช้ Cetrimide 15% + Chlorhexidine 1.5% เจือจาง 1:100 หรือ Chloroxylenol 1:100 หรือ 1:200

กระบวนการในการทำลายหรือขจัดเชื้อจุลชีพทุกชนิดรวมทั้งสปอร์ของเชื้อแบคทีเรียจากเครื่องมือทางการแพทย์ อุปกรณ์ที่ต้องผ่านเข้าสู่ส่วนต่างๆ ของร่างกายที่ปราศจากเชื้อ กระแสเลือดหรือเนื้อเยื่อ

4.การทำลายเชื้อและการทำให้ปราศจากเชื้อต้องกระทำอย่างถูกต้อง เพื่อให้เครื่องมือเครื่องใช้ อาคาร สถานที่ ปราศจากเชื้อโรคที่จะทำอันตรายต่อผู้ป่วยและบุคลากร

5.การใช้ยาต้านจุลชีพอย่างถูกต้องและมีนโยบายที่แน่นอน การใช้ยาต้านจุลชีพมากเกินไปหรือใช้อย่างพร่ำเพรื่อจะทำให้มีเชื้อดื้อยามาก แต่ถ้าโรงพยาบาลควรมีคณะกรรมการควบคุมการใช้ยาต้านจุลชีพเพื่อให้การรักษาโรคติดเชื้อได้ดี ประหยัด และป้องกันหรือชะลอการเกิดการดื้อยาของจุลชีพ

6.การเฝ้าระวังการติดเชื้อในโรงพยาบาล เพื่อให้ทราบลักษณะการเกิดและการกระจายของการติดเชื้อในโรงพยาบาล สถานการณ์หรือแนวโน้มของการติดเชื้อในโลกโดยมีจุดมุ่งหมาย ดูการลดความเสี่ยงต่อการติดเชื้อในโรงพยาบาลของผู้ป่วยที่เข้ารับการรักษาในโรงพยาบาล

2.ผู้ป่วยที่มีภูมิคุ้มกันโรคน้อย ควรจะแยกจากแหล่งของเชื้อโรค และพยายามรักษาสาเหตุที่ทำให้ภุมิคุ้มกันโรคเสียไป

1.กำจัดเชื้อโรค แหล่งของเชื้อโรคอาจจะเป็นมนุษย์ สัตว์ หรืออาคารสถานที่ ต้องกำจัดให้มากที่สุดเท่ามี่จะทำได้

-ขยะเป็นพิษ เช่น แผ่นแก๊ส โซดาลามของนางวิสัญญี ถ่านไฟฉาย อุปกรณ์ที่ใช้ในการให้เคมีบำบัด

-ขยะติดเชื้อ ใส่ถุงสีแดง ถ้าดป็นของมีคมแยกใส่ภาชนะที่ไม่ทะลุได้ง่าย วิธีที่ดีที่สุดซื้อกางเกงในกระป๋องโลหะที่มีปากแคบและเมื่อเต็มก็ปิดฝาแล้วส่งทำลาย

ขยะพวกที่เป็นเลือด หนอง หรือน้ำสามารถเทลงโถส้วมได้ สำหรับกระดาษ ผ้าต่างๆทิ้งแบบขยะธรรมดาได้

ยกเว้นพวกที่เป็นเข็ม ใบมีด เชื้อโรคจากห้องปฏิบัติการ ถ้าทิ้งจะต้องส่งไปทำลายเชื้อจุลินทรีย์โดย Autoclave ก่อนทิ้ง วิธีการทำลายขยะโดยการเผาในปัจจุบันต่างประเทศได้เลือกใช้วิธีนี้ เพราะราคาแพงให้เกิดสิ่งแวดล้อม