Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
ยาที่ใช้ในระบบประสาทอัตโนมัติ - Coggle Diagram
ยาที่ใช้ในระบบประสาทอัตโนมัติ
2. ยาต้านมัสคารินิค (Antimuscarinic Drugs)
เป็นกลุ่มยาที่ปิดกั้น หรือยับยั้งฤทธิ์ของ cholinergic drugs ที่ cholinergic receptor
ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา
ระบบทางเดินอาหาร ลดการบีบตัวของหลอดอาหารไปจนถึงลำไส้ใหญ่
ระบบทางเดินหายใจ มีฤทธิ์ขยายหลอดลม (bronchodilation)
ระบบตา ทำให้ม่านตาขยาย (mydriasis) ทำให้ความดันในลูกตาสูง ซึ่งเป็นอันตรายต่อต้อหิน (glaucoma)
กล้ามเนื้อเรียบอื่นๆ ลดความตึงตัวและความแรงในการบีบตัวของท่อปัสสาวะ
ต่อมเหงื่อ atropine ทำให้ขับเหงื่อได้น้อยลง อุณหภูมิของร่างกายจึงสูงขึ้นเกิดไข้
ระบบหัวใจและหลอดเลือด ทำให้หัวใจเต้นเร็ว (tachycardia)
การนำไปใช้ทางคลินิก
ใช้เป็น Antispasmodics ยาลดการหดเกร็งของกล้ามเนื้อเรียบในช่องท้อง
ใช้รักษาภาวะกระเพราะปัสสาวะบีบตัวไวมากเกินไป ทำให้เกิดการคลายตัวของกล้ามเนื้อเรียบของท่อปัสสาวะ
Antisecretory ยับยั้งการหลั่งกรดและน้ำย่อยในกระเพาะอาหาร
ใช้ทางจักษุแพทย์ ทำให้รูม่านตาขยาย ห้ามใช้กับผู้ป่วยโรคต้อหิน
ใช้เป็นยาขยายหลอดลม (bronchodilators)
ใช้เป็นการเตรียมผู้ป่วยก่อนผ่าตัด Atropine ยับยั้งการหลั่งกรดน้ำย่อย
ใช้รักษาโรคพาร์กินสัน
รักษาภาวะหัวใจล้มเหลวของระบบไหลเวียนโลหิต Atropine
ใช้เป็นยาป้องกันและรักษาอาการเมารถ เมาคลื่น
ใช้เป็นยาต้านพิษ(Antidote) ที่เกิดจาก organophosphate ยาที่ใช้ คือ Atropine
อาการข้างเคียง
เกิดจากฤทธิ์ anticholinergic อาการที่พบ คือ ปากแห้ง คอแห้ง ตาพร่ามัว ใจสั่น ร้อนวูบวาบทางผิวหนัง
4. ยาปิดกั้นอะดรีเนอร์จิครีเซพเตอร์(Adrenoceptor blocking drugs)
α-adrenergic antagonists
Prazosin,Doxazosin ออกฤทธิ์จำเพาะต่อα 1-receptor ทำให้กล้ามเนื้อเรียบที่ต่อมลุกหมากและท่อปัสสาวะคลายตัว เปิดทางเดินปัสสาวะและถ่ายปัสสาวะได้
อาการข้างเคียง การที่ความดันโลหิตต่ำในขณะเปลี่ยนอริยาบถ
β-adrenergic antagonists (β-blocker)
Non-selective β-blocker ได้แก่ Propranolol,Doxazosin
ใช้รักษาความดันโลหิตสูง ลดการกระตุ้นหัวใจ ลดความดันโลหิต
ลดอาการใจสั่น มือสั่น ลดหัวใจเต้นเร็ว
ลดอาการตื่นเต้นได้ง่ายทำให้เกิดภาวะสงบ
รักษาหัวใจเต้นผิดจังหวะ
ออกฤทธิ์จำเพาะต่อ α1-receptor ทำให้กบ้ามเนื้อเรียบที่ต่อมลูกหมากและท่อปัสสาวะคลายตัว ไม่แนะนำให้ใช้เป็นยาอันดับแรกในการลดความดันโลหิต แต่อาจใช้รักษาโรคความดันโลหิตสูงที่มีโรคต่อมลูกหมากโตร่วมด้วย
Selective β-blocker ได้แก่ Atenolol,Metoprolol
Metoprolol และ Atenolol เป็น Selective β1-blocker ใช้รักษาโรคความดันโลหิตสูง หัวใจเต้นผิดจังหวะ เจ็บหน้าอก
ลดความเสี่ยงต่อภาวะหัวใจล้มเหลวจากกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด ห้ามใช้ในผู้ป่วยที่มีอัตราการเต้นของหัวใจช้ากว่า 45 ครั้ง/นาที
อาการข้างเคียง
ทำให้หัวใจเต้นช้า
ทำให้หลอดลมตีบแคบ ผู้ป่วยโรคหอบหืดไม่ควรใช้ยา กลุ่มนี้
รักษาหัวใจเต้นผิดจังหวะ แต่สามารถชักนำให้เกิดได้โดยเฉพาะเมื่อหยุดยาอย่างกะทันหัน
ปวดศีรษะ วิงเวียน นอนไม่หลับ
ทำให้น้ำตาลในเลือดต่ำ
1. ยาโคลิเนอร์จิก (Cholinergic Drugs)
ออกฤทธิ์กระตุ้นระบบประสาทพาราซิมพาเทติก กลไกการออกฤทธิ์แบ่งเป็น 2 ประเภท
Cholinergic agonist สารโคลิเนอร์จิกออกฤทธิ์โดยตรง
Acetylcholine (Ach) และสารสังเคราะห์ Choline ester
Ach เป็นยาต้นแบบแต่ไม่สามารถนำมาใช้รักษาเนื่องจากฤทธิ์กระจายมาก ออกฤทธิ์สั้น จึงเกิดการสังเคราะห์ Choline ester อื่นๆมาใช้ เช่น Carbachol และ Bethanechol
ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา
ระบบทางเดินปัสสาวะ กล้ามเนื้อกระเพราะปัสสาวะหดตัว (Detrusor muscle)
ระบบทางเดินอาหาร กระตุ้นกล้ามเนื้อทางเดินอาหารบีบตัว(Peristalsis)
ระบบหายใจ กล้ามเนื้อเรียบหลอดลมหดตัว หลั่งสารคัดหลั่งมากขึ้น
ฤทธิ์ต่อตา ม่านตาหรี่(Miosis)
ระบบไหลเวียนเลือด ทำให้หลอดเลือดขยายตัว(Vasodilation)
ลดความดันโลหิต ลดการเต้นของหัวใจ
ระบบประสาทส่วนกลาง ความอยากอาหาร (Appetite)
การนำไปใช้ทางคลินิก
ใช้รักษาต้อหิน (Glaucoma) ยา Pilocarpine ชนิดหยอด ใช้รักษาต้อหินเฉียบพลัน กระตุ้นให้ม่านตาหรี่ ลดความดันในลูกตา และเตรียมผู้ป่วยก่อนผ่าตัดตาหรือตรวจตา
ใช้รักษาระบบทางเดินปัสสาวะ ใช้รักษาอาการปัสสาวะไม่ออก
อาการข้างเคียง
มึนเวียนศีรษะ เหงื่ออก
ข้อห้ามใช้
โรคแผลในกระเพราะอาหารและลำไส้ (Peptic ulcer)
ผู้ป่วยลำไส้อุดตัน นิ่วทางเดินปัสสาวะ
ผู้ที่เป็นโรคหืด (Asthma) หรือปอดอุดกั้นเรื้อรัง (COPD)
มีน้ำลาย น้ำมูก น้ำตาไหล
ปวดปัสสาวะ
มวนท้อง
Anticholinesterase agent (Cholinesterase inhibitors) ออกฤทธิ์ทางอ้อม
ยับยั้งการทำงานของเอนไซม์AChE ซึ่งเป็นเอนไซม์ที่ทำลาย Ach ทำให้ Ach ไม่ถูกทำลาย Ach จึงไปกระตุ้น Cholinergic receptors
การจับกับเอนไซม์ถ้าเป็นชั่วคราว จะจัดอยู่ในกลุ่ม reversible มีฤทธิ์สั้นใช้ประโยชน์ทางการแพทย์
สารที่จับกับเอนไซม์ถาวร เรียกว่า irreversible ซึ่งใช้เป็นยาฆ่าแมลง
ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา
ผลต่อกล้ามเนื้อเรียบและต่อมของกระเพาะอาหารและทางเดินอาหาร ทางเดินปัสสาวะ ทางเดินหายใจ ตา ผลเหล่านี้อาจรุนแรงเนื่องจากการใช้ยา
กลุ่มนี้มีผลทั่วร่างกาย (systemic effect) ผลต่อระบบไหลเวียนอาจทำให้หัวใจเต้นช้าลด cardiac output ความดันโลหิตลดลง
การนำไปใช้ทางคลินิก
ยา Edrophonium ใช้วินิจฉัยโรค Myasthenia gravis (MS)
ยา Neostigmine และ Pyridostigmine ใช้ในการยุติฤทธิ์ของยาคล้ายกล้ามเนื้อเพื่อให้ผู้ป่วยกลับหายใจได้ปกติเร็วขึ้นหลังการผ่าตัด
ยา Neostigmine ใช้รักษาอาการลำไส้ กระเพาะปัสสาวะไม่บีบตัว
ยา Donepezil, เalantamine และ Rivastigmine รักษา Alzheimer's disease ช่วยปรับปรุงด้านความจำ ความเข้าใจ
อาการข้างเคียง
Organophosphate หรือ ยาฆ่าแมลง เป็นยาที่จับกับเอนไซม์อย่างถาวร เมื่อได้รับเข้าไปจะทำให้ รูม่านตาเล็ก หายใจลำบาก หัวใจเต้นช้า ความดันโลหิตต่ำ หน้ามืด
3. ยากระตุ้นระบบประสาทซิมพาเทติก (Adrenergic drugs)
กระตุ้น Adrenergic receptors (α และ β-receptor) กลไกการออกฤทธิ์มี 3 แบบ คือ Directly acting drugs ออกฤทธิ์ที่ Adrenergic receptors ที่เซลล์เมมเบรนของ sympathetic effector cells โดยตรง
กลุ่ม Catecholamines
Norepinephrine / Noradrenaline รักษาความดันโลหิตต่ำรุนแรง
Dopamine;DA (Dopmin,Intropin) DA:ขนาดต่ำ เพิ่มการขับโซเดียมทางปัสสาวะ DA:ขนาดปานกลาง เพิ่มแรงบีบตัวของหัวใจ มีประโยชน์ในภาวะหัวใจล้มเหลวและกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด DA:ขนาดสูง รักษาภาวะช็อกจากหัวใจ
Epinephrine เป็นยาตัวแรกที่ใช้ในภาวะหัวใจหยุดเต้น แต่ไม่ใช้รักษาภาวะช็อกจากหัวใจ ทำให้หลอดลมขยาย ใช้เพื่อห้ามเลือด ใช้ผสมยาชาเพื่อช่วยให้ออกฤทธิ์นานขึ้น
Dobutamine มีฤทธิ์โดยรวมทำให้หลอดเลือดขยายตัวจึงไม่ใช่ยาเพิ่มความดันโลหิต
Alpha-adrenergic agonist (α-agonist)
Alpha-1 agonist - Phenylephrine ใช้บรรเทาอาการคัดจมูก
Midodrine ทำให้ความดันโลหิตเพิ่ม อาการหน้ามืดจากความดันโลหิตต่ำเมื่อเปลี่ยนอิริยาบถ
Alpha-2 agonist - Clonidine ทำให้ลดการหดตัวของหลอดเลือด ใช้รักษาความดันโลหิตสูง
Beta-adrenergic agonist
β2 adrenergic agonist
ยาขยายหลอดลมชนิดออกฤทธิ์สั้น ทำให้กล้ามเนื้อเรียบหลอดลมคลายตัว ใช้รักษาอาการหลอดลมหดเกร็งเฉียบพลัน ใช้บรรเทาอาการจับหืดเฉียบพลัน หรือ COPD
ยาขยายหลอดลมชนิดออกฤทธิ์ยาว ออกฤทธิ์ยาวนานกว่า 12 ชั่วโมง ใช้ในโรคหืดและCOPD
β3 adrenergic agonist ออกฤทธิ์จำเพาะต่อβ3-receptor มีผลให้กล้ามเนื้อกระเพาะปัสสาวะคลายตัว ใช้รักษาอาการกลั้นปัสสาวะไม่ได้
Indirect-acting and mixed-type adrenergic agonist
Ephedrine & pseudoephedrine
Ephedrine ไม่ได้ใช้ทางคลิกนิกแล้ว
pseudoephedrine ออกฤทธิ์ต่อจิตประสาทมีใช้อย่างจำกัดในโรงพยาบาล ใช้เป็นยาลดน้ำมูกและคัดจมูก
อาการข้างเคียงมีมากในผู้ป่วยโรคหัวใจ ได้แก่ ความดันโลหิตสูง นอนไม่หลับ หัวใจเต้นเร็ว
Amphetamine
เป็นยาเสพติดให้โทษประเภทที่ 1 ออกฤทธิ์กระตุ้นประสาทส่วนกลางที่มีความแรงสูง
เพิ่มความดันโลหิต หัวใจเต้นผิดจังหวะ
เพิ่มความตื่นตัว ลดความรู้สึกอ่อนล้า มีอารมณ์ครื้นเครงเคลิ้มเป็นสุข
เพ้อคลั่ง วิตกกังวล