Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
ยาที่ใช้ในระบบประสาทอัตโนมัติ - Coggle Diagram
ยาที่ใช้ในระบบประสาทอัตโนมัติ
ระบบประสาทอัติโนมัติ
เป็นระบบประสาทมี่อยู่นอกอำนาจการควบคุมจิตใจ
การทำงานของระบบประสาท
เป็นการควบคุมอวัยวะภายใน โดยจะทำงานร่วมกับ ANS ซึ่งมี 2 ระบบ
ระบบประสาทซิมพาเทติก
เพื่อต่อสู้หรือถอยหนี เพิ่มการใช้พลังงาน ทำให้หัวใจเต้นเร็ว
ระบบประสาทพาราซิมพาเทติก
เพื่อช่วยชะลอหรือห้ามระบบ เพื่อให้พักผ่อนหรือย่อยอาหาร
สารสื่อประสาทและตัวรับในระบบประสาทอัตโนมัติ
สารสื่อประสาทในระบบประสาทซิมพาเทติก เรียกว่า Adrenergic agents และจับกับตัวรับเฉพาะที่ เรียก Adrenergic receptor
การแบ่งประเภท
β1 พบที่หัวใจเมื่อถูกกระตุ้นจากแรงบีบตัว อัตราการเต้นของหัวใจ
β2 เมื่อถูกกระตุ้นจะเกิดการคลายตัว และกล้ามเนื้อลายก่อให้เกิดการสลายไกลโคเจน
α2 พบที่ปลายประสาทซิมพาเทติกที่เนื้อเยื่อต่างๆและในสมอง การกระตุ้นจะยับยั้งการหลั่งของ Norpinephrine
β3 พบที่เซลล์ไขมันเมื่อมีการกระตุ้นทำให้เกิดการสลายไขมัน
α1 พบที่กล้าเนื้อเรียบของหลอดเลือด ทางเดินปัสสาวะ และมดลูกทำให้เกิดการตอบสนองแบบหดตัว
สารสื่อประสาทในระบบประสาทพาราซิมพาเทติก เรียกว่า Cholinergic agents และจับกับตัวรับเฉพาะที่ เรียก Cholinergi receptor
การแบ่งประเภท
Nicotinic receptor พบที่ปมประสาท
Muscuarinic receptor
M3 พบได้ตามต่อมที่มีท่อการกระตุ้นทำให้เกิดการตอบสนองแบบ Excitation
M4 พบที่ระบบประสาท การกระตุ้มทำให้เสริมการหลั่งของ Dopamine
M2 พบที่หัวใจและบางส่วน การกระตุ้นทำให้เกิดการตอบสนองแบบยับยั้ง
M5 พบที่ Dopamine neuron การกระตุ้นทำให้เสริมการหลั่งของ Dopamine
M1 พบที่สมอง เมื่อถูกกระตุ้นทำให้เกิดการตอบสนองแบบ Excitation
ยาที่ออกฤทธิ์ต่อระบบประสาทอัติโนมัติ
ยาต้านมัสคารินิค (Antinmuscarinic drugs)
เป็นกลุ่มยาที่ปิดกั้น หรือยับยั้งฤทธิ์ของ Cholinergic drugs
กลไกการออกฤทธิ์
Atropine เป็น muscarinic antagonists ออกฤทธิ์แย่งที่กับ Ach ในการจับ Muscarinic receptors แบบแข่งขัน ทำให้ยามีการลด parasympthetic tone ในร่างกาย
ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา
ระบบตา ทำให้กล้ามเนื้อเรียบ iris shincter และ ciliary muscle ไม่สามารถหดตัวได้
ระบบทางเดินอาหาร การปิดกั้น muscarinic receptors ทำให้ parasympathetic tone ที่ระบบทางเดินอาหารลดลง
ระบบทางเดินหายใจ มีฤทธิ์ขยายหลอดลม ยับยั้งการหลั่งสารคัดหลั่งที่จมูก ปาก คอและหลอดลมได้
กล้ามเนื้อเรียบอื่น ๆ ลดความตึงตัวและความเเรงในการบีบตัวของท่อปัสสาวะ และกระเพราะปัสสาวะ
ต่อมเหงื่อ atropine ทำให้ร่างกายขับเหลื่อได้น้อยลง ส่งผลให้ร่างกายไม่สามารถระบายควมร้อนทางเหงื่อได้
การนำไปใช้ทางคลินิก
ใช้ทางจักษุแพทย์ ทำให้รู้ม่านตาขยาย จึงใช้เป็นการหยอดขยายรูม่านตาก่อนการตรวจ
ใช้เป็นยาขยายหลอดลม
ใช้รักษาภาวะกระเพาะปัสสาวะบีบตัวไวมากเกินไป
ใช้เป็นยาเตรียมผู้ป่วยก่อนการผ่าตัด
ใช้รักษาโรคพาร์กินสัน
อาการข้างเคียงและความเป็นพิษ
เกิดจากฤทธิ์ anticholonergic อาการรุนแรงมากน้อยขึ้นอยู่กับขนาดยาที่ใช้ อาการที่พบ ปากแห้ง คอแห้ง ตาพร่ามัว ใจสั่น ร้อนวูบวาบทางผิวหนัง และอาจจำให้ปัสสาวะคั่งได้
ยากระตุ้นระบบประสาทซิมพาเทติก (Adrenergic drugs)
Adrenergic agents เป็นสารทำให้เกิดการกระตุ้นระบบซิมพาเทติก
กลุ่มยา sympathomimetics
Alpha-adrenergic agonist
Alpha-1 agonist
Phenylephrine
เป็นยาออกฤทธิ์จำเพาะต่อ α1-receptor ทำให้กล้ามเนื้อเรียบของหลอดเลือดหดตัว เพิ่มแรงต้านในหลอดเลือดและเพิ่มความดันโลหิต
Midodrine
Midodrine เป็นยาที่ออกฤทธิ์จำเพาะต่อ α1-receptor ทำให้หลอดเลือดหดตัว ส่งผลให้ความดันโลหิตเพิ่ม ออกฤทธิ์นาน 3-4 ชั่วโมง
Alpha-2 agonist
Clonidine
ออกฤทธิ์กระตุ้น α2-rcepor ที่สมองและหลอดเลือด สามารถผ่านสมองใช้เป็นยาลดความดันโลหิต มีชนิดรับประทานและแผ่นแปะผิวหนัง
ประโยชน์ทางคลินิก
รักษาความดันโลหิตสูง
รักษาอาการขาดเหล้า หรือถอนพิษของสุรา
Beta-adrenergic agonist
ยากลุ่มนี้อาจแบ่งเป็นกลุ่มที่มีความจำเพาะกับไม่จำเพาะต่อ β-receptor subtype เป็นยาขยายหลอดลมสำหรับใช้แก้การเกิดหลอดลมตีบแคบ ใช้ในโรคหืด โรคปอดอุดกั้นเรื้อรัง
ไม่มีใช่ทางคลินิก
เป็นยาพ่นออกฤทธิ์เฉพาะที่ทำให้เกิดผลข้างเคียงต่ำ
กลุ่ม catecholamines
ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา
ระบบไหลเวียนเลือด การกระตุ้นกล้ามเนื้อเรียบของหลอดเลือดให้หดตัว ผ่าน α1 receptor ได้แก่ หลอดเลือดที่ไปเลี้ยงผิวหนัง อวัยวะภายใน ไต
ผลต่อกล้ามเนื้อเรียบ การตุ้นผ่าน β2-receptor ทำให้หลอดเลือดไปเลี้ยงกล้ามเนื้อลายขยาย
ผลกระตุ้นหัวใจ กระตุ้นเพิ่มอัตราการเต้นและแรงบีบของกล้ามเนื้อหัวใจ เพิ่มความเร็วในการส่งสัญญาณไฟฟ้าที่ AV node โดยผ่าน β1-receptor
ผลต่อเมตาบอลึซึม ผลต่อตับ
ผลต่อระบบประสาทส่วนกลาง ทำให้ตื่นตัวและลดความอยากอาหาร
กลุ่มยา
Epineohrine
กลไกการออกฤทธิ์
เป็นสาร agonist ออกฤทธิ์กระตุ้นได้ทั้ง α1 และ β1 receptor ถูกทำลายอย่างรวดเร็วโดย MAO และ COMT จึงให้โดยการรับประทานไม่ได้
ฤทธิ์ทางเสภัสวิทยา
ระบบทางเดินอาหาร ทำให้กล้ามเนื้อเรียบทางเดินอาหารคลายตัว
ระบบหายใจ ทำให้กล้ามเนื้อหายใจคลายตัว หลอดลมขยายตัว
ระบบไหลเวียนโลหิต ฤทธิ์แรงในการบับหลอดเลือดและกระตุ้นหัวใจ
ผลต่อเมตาบอลึซึม ภายในร่างกายทำให้กลูโคสและแลคโตสในเลือดสูง
ยาเข้าสู่สมองได้น้อยจึงไม่มีฤทธิ์ในการกระตุ้นสมอง
การนำไปใช้ทางคลินิก
ภาวะหัวใจหยุดเต้น
ภาวะ anaphylaxis
ใช้เพื่อห้ามเลือด ประคบเฉพาะที่บริเวณเยื่อเมือก ลดอาการเลือดออก
ใช้ผสมยาชาเฉพาะที่
Norepinephrine
กลไกการออกฤทธิ์
กระตุ้นได้ทั้ง α1 และ β1 receptor
การนำไปใช้ทางคลินิก
รักษาความดันโลหิตต่ำรุนแรง
ไม่ตอบสนองต่อยาอื่น
Dopamine (DA)
การนำไปใช้ทางคลินิก
รักษาภาวะช็อกจากหัวใจ
ภาวะช็อกจากกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือดเฉียบพลัน
Dobutamine
เป็นการสังเคราะ มีฤทธิ์ α1 และ β agonist ออหฤทธิ์กระตุ้น β1 receptor ฤทธิ์ต่อ α-receptor มีน้อย และเป็นยาที่กระตุ้นการบับตัวของหัวใจ
อาการข้างเคียงและความเป็นพิษ
ระบบประสาท เกิดความวิตกกังวล ปวดศรีษะ อาการสั่น
ระบบไหลเวียนเลือด หัวใจเต้นผิดจังหวะ ปอดบวมน้ำ เจ็บหน้าอก
Tissue necrosis
Indirect-acting and mixed-type adrenergic agonist
ยากลุ่มนี้เป็นออกฤทธิ์โดยตรงในการกระตุ้น adrenergic receptor ร่วมกับการกระตุ้นการหลั่ง NE ออกจากปลายประสาทและเป็นกลุ่มที่สามารถผ่านเข้าสมองได้ดี
Ephedrine & pseudoephedrine
Ephedrine เป็นยาไม่ได้ใช้ทางคลินิกแล้ว ส่วนยา pseudoephedrine เป็นยาที่ออกฤทธิ์ต่อจิตประสาทมีใช้อย่างจำกัดในโรงพยาบาล
Amphetamine
เป็นยาเสพติดให้โทษประเภทที่1 ออกฤทธิ์กระตุ้นประสาทส่วนกลางที่มีความแรงสูง ออกฤทธิ์โดยตรงและทางอ้อม สามารถให้โดยการรับประทาน
ประโยชน์ทางคลินิก
ภาวะช็อก
ภาวะหัวใจหยุดเต้น
Anaphylaxis
โรคหืด และโรคปอดอึกกั้นเรื้อรัง
ลดการคั่งบวมของเนื้อเยื่อในจมูก
ยาโคลิเนอร์จิค (Cholinergic drugs)
เป็นกลุ่มยาที่ออกฤทธิ์คล้ายกับการกระตุ้นระบบประสาทซิมพาเทติก
กลไกการออกฤทธิ์
ออกฤทธิ์กระตุ้น Cholinergic receptor โดยตรง และทางอ้อมโดยการยั้บยั้งการทำงานของเอนไซม์ Acetylcholinesterase ซึ่งเป็นเอนไซม์ทำลาย Ach
Cholinergic agonist
Ach และการสังเคราะห์ Cholinergic ester และ Pilocarpine
กลไกการออกฤทธิ์
ออกฤทธิ์กระตุ้นที่ Muscarinic และ Nicotinic receptor
ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา
ระบบไหลเวียนเลือด มีผลโดยตรงทำให้ลดความต้านทานหลอดเลือดส่วนปลายทำให้เลือดขยายตัว ลดความดันโลหิต
ระบบหายใจ ทำให้กล้ามเนื้อเรียบหลอดลมหดตัว ต่อมในหลอดลมหลั่งสารคัดหลั่งเพิ่มขึ้น การกระตุ้นมีมากจะเกิดอาการคล้ายหืด
ระบบทางเดินปัสสาวะ ทำให้กล้ามเนื้อกระเพาะปัสสาวะหดตัว เพิ่มความดันกระเพาะปัสสาวะ
ระบบทางเดินอาหาร เพิ่มการหลั่งสารคัดหลั่ง
ฤทธิ์ต่อยา ทำให้ม่านตาหรี่ ลดความดันในเบ้าตา
ระบบประสาทส่วนกลาง มีฤทธิ์กระตุ้นสมองส่วน cortex มีบทความเกี่ยวกับความรู้ การเคลื่อนไหว ความอยากอาหาร ความปวด
การนำไปใช้ทางคลินิก
ใช้รักษาต้อหิน ชนิดหยอดจะใช้ในการรักษาต้อหินเฉียบพลัน
ใช้รักษาอาการท้องอืด ไม่ถ่าย
ใช้รักษาระบบทางเดินปัสสาวะ จากภาวะปัสสาวะไม่ออกจากการทำหัตการผ่าตัด จากการคลอดบุตร
ข้อห้ามใช้
ผู้ป่วยโรคหืด
โรคกระเพาะอาหารและลำไส้
ผู้ป่วยลำไส้อุดตัน
อาการข้างเคียงความเป็นพิษ
ชนิดเม็ด
อาการมึนเวียนศีรษะ อาเจียน ปวดปัสสาวะ ปวดมวนท้อง
ชนิดหยด
อาการตามัว ระคายเคือง คันตา ตาแดง
Anticholinesterase agent
สารโคลิเนอร์จิกจะออกฤทธิ์ทางอ้อม
กลไกการออกฤทธิ์
ยับยั้งการทำงานของเอนไซม์ Acetylcholinerase หรือ Cholinesterase ซึ่งเป็นเอนไซม์ที่ทำลาย Ach ทำให้ Ach ไม่ถูกทำลาย
ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา
ผลต่อ muscarinic receptor
ผลต่อ nicotinic receptor ผลต่อกล้ามเนื้อลาย การบีบตัวของใยกล้ามเนื้อทำให้กล้ามเนื้อมีการสั่นพริ้ว
การนำไปใช้ทางคินิก
ใช้ในการรักษาอาการลำไส้ กระเพาะปัสสาวะไม่บีบตัว
ใช้ในการรักษาโรค Myasthenia gravis
ใช้ในการหยุดการคลายกล้ามเนื้อ
รักษา Alzheimer's disease
อาการข้างเคียงและความเป็นพิษ
organophosphate หรือ ยาฆ่าแมลง เป็นยาที่จับกับเอนไซม์อย่างถาวร เมื่อได้รับสารนี้จะเกิดอาการพิษ คือ รูม่านตาเล็ก หายใจลพบาก หัวใจเต้นช้า ความดันโลหิตต่ำ หน้ามืด
ยาปิดกั้นอะดรีเนอร์จิครีเซพเตอร์ (Adrenoceptor blocking drugs)
Alpha-adrenergic antagonists
Prazosin, Doxazosin
selective α1-antagonist ออกฤทธิ์จำเพาะต่อ α1-receptor ที่อยู่ภายในเซลล์ของกล้ามเนื้อเรียบ ทำให้เกิดการคลายตัวของกล้ามเนื้อเรียบลดความต้านทานของหลอดเลือดแดง
อาการข้างเคียงและความเป็นพิษ
การที่ความดันโลหิตต่ำในการเปลี่ยนอริยาบถ ซึ่งมักพบได้บ่อยจากการได้รับยาในช่วงแรกๆ
Beta-adrenergic antagonists
ยากลุ่ม β-blocker มีความหลากหลายในคุณสมบัติ ได้แก่ ความจำเพาะต่อ receptor subtype หรือฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาอื่นๆ
Non-selective β-blocker
propranolol จัดเป็นยาของ selective β-blocker ยับยั้ง β1 β2 receptor
ใช้รักษาความดันโลหิตสูง
ลดอาการใจสั่น
ลดอาการตื่นเต้นได้ง่ายทำให้เกิดภาวะสงบ
รักษาหัวใจเต้นผิดจังหวะ
selective β-blocker
Metoprolol และ Atenolol เป็น selective β1-blocker ใช้รักษาความดันโลหิตสูง หัวใจเต้นผิดจังหวะ เจ็บหน้าอก
อาการข้างเคียงและความเป็นพิษ
ระบบหัวใจและหลอดเลือด ทำให้หัวใจเต้นช้า
ระบบหายใจ อาจทำให้หลอดลมตีบแคบ ผู้ป่วยโรคหอบหืดไม่ควรใช้ยา
กลุ่มนี้
หัวใจเต้นผิดจังหวะ
ระบบประสาท อาจพบอาการวิงเวียนศรีษะ วิงเวียน นอนไม่หลับ เหนื่อยล้า
ยากลุ่มนี้มีผลต่อระบบไร้ท่อและกระบวนการเมตาบอลึซึม จึงอาจเกิดภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ จากการตอบสนองเพิ่มระดับน้ำตาลผิดปกติ