ยาที่ใช้ในระบบประสาทอัติโนมัติ
(Drug used in Autonomic Nervous System)
การทํางานของ
ระบบประสาทอัตโนมัติ
ระบบประสาทซิมพาเทติก
(Sympathetic nervous system)
ระบบประสาทพาราซิมพาเทติก (Parasympatheticnervoussystem)
ทํางานเพื่อให้สามารถต่อสู้หรือถอยหนี
เพิ่มการใช้พลังงานทําให้หัวใจเต้นเร็วเพิ่ม cardiac output
หลอดลมขยายการทํางานของระบบทางเดินอาหารลดลง
ชะลอหรือห้ามระบบ
ลดอัตราการเต้นของหัวใจหลอดลมตีบแคบลง
กระเพาะอาหารและกระเพาะปัสสาวะบีบตัวเพิ่มการหลั่งกรดและน้ําย่อย
สารสื่อประสาท (neurotransmitter)
และตัวรับ (Receptor)
สารสื่อประสาทในระบบประสาทซิมพาเทติกเรียกว่า Adrenergic agents
สารสื่อประสาทในระบบประสาทพาราซิมพาเทติก
เรียกว่า Cholinergic agents
Noradrenaline (NE)
Acetylcholine (ACh)
NE จับกับตัวรับเฉพาะที่
เรียกว่า Adrenergic receptor
ชนิด Alpha
ชนิด Beta
ACh จับกับตัวรับเฉพาะที่
เรียกว่า Cholinergic receptor
ชนิด Muscarinic (M)
ชนิด Nicotinic receptors (N)
สารสื่อระบบประสาทในระบบโซมาติก
เส้นประสาทที่ไปยังกล้ามเนื้อลายหลั่ง Ach ออกฤทธิ์ที่ Nicotinic receptors
ประเภทของ Adrenergic receptors
Alpha
Beta
Alpha 1 พบที่กล้ามเนื้อเรียบของหลอดเลือดทางเดินปัสสาวะและมดลูกทําให้ตอบสนองแบบหดตัว
Alpha 2 พบที่ปลายประสาทซิมพาเทติกที่เนื้อเยื่อต่างๆและในสมองกระตุ้นยับยั้งการหลั่งของ NE
Beta1 พบที่หัวใจเมื่อถูกกระตุ้นเพิ่มแรงบีบตัวอัตราการเต้นของหัวใจ
Beta 3 พบที่เซลล์ไขมันเมื่อมีการกระตุ้นทําให้เกิดการสลายไขมัน
Beta 2 พบที่กล้ามเนื้อเรียบของหลอดเลือด หลอดลม ทางเดินปัสสาวะและมดลูก
เมื่อถูกกระตุ้นเกิดการคลายตัวและกล้ามเนื้อลายเกิดการสลายไกลโคเจน
ประเภทของ Cholinergic receptors
Nicotinic receptor
พบที่ปมประสาท
Muscarinic receptor
M1 สมอง Peripheralneuron และ Gastricparietal
M2 หัวใจและบางส่วนของ Peripheral neuron
M3 ต่อมมีท่อต่างๆ กล้ามเนื้อเรียบของทางเดินอาหาร ทางเดินหายใจ
M4 ระบบประสาท
M5 Dopamineneuron
ยาที่ออกฤทธิ์ต่อระบบประสาทอัติโนมัติ
ยาโคลิเนอร์จิค
(Cholinergic drugs)
Cholinergic agonist
Anticholinesterase agent
กลไกการออกฤทธิ์
กระตุ้นที่ Muscarinic , Nicotinic receptor
ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา
ระบบไหลเวียนเลือด ลดความต้านทานหลอดเลือดส่วนปลาย
ทำให้หลอดเลือดขยายตัว ลดความดันโลหิต ลดการเต้นของหัวใจ
ระบบหายใจ กล้ามเนื้อเรียบหลอดลมหดตัว
ถ้ากระตุ้นมากเกิดอาการคล้ายหืด
ระบบทางเดินปัสสาวะ กล้ามเนื้อกระเพาะปัสสาวะหดตัว
เพิ่มความดันกระเพาะปัสสาวะและการบีบตัวของท่อปัสสาวะ ,
การคลายตัวของกล้ามเนื้อหูรูด
ระบบทางเดินอาหาร หลั่งสารคัดหลั่ง คือ น้ําลายและกรดในกระเพาะอาหาร
ต่อมในตับอ่อนและลําไส้เล็ก กล้ามเนื้อทางเดินอาหารบีบตัว Sphincter คลายตัว
ฤทธิ์ต่อตา ม่านตาหรี่
ใช้ทางคลินิก
ระบบทางเดินปัสสาวะ ยา Bethanechol
ต้อหิน ยา Pilocarpine
อาการท้องอืดไม่ถ่าย
ระบบประสาทส่วนกลาง กระตุ้นสมองส่วน cortex
การเคลื่อนไหว ความอยากอาหาร ความปวด
ข้อห้ามใช้
ผู้เป็นโรคหืด (Asthma)
อาการข้างเคียง
และความเป็นพิษ
Bethanechol, Pilocarpine มึนเวียนศีรษะ อาเจียน
มีน้ําลาย น้ํามูก น้ําตาไหล เหงื่อออก ปวดปัสสาวะ ปวดมวนท้อง
โรคแผลในกระเพาะอาหาร
และลําไส้ (Peptic ulcer)
ผู้ป่วยลําไส้อุดตัน
นิ่วทางเดินปัสสาวะ
กลไกการออกฤทธิ์
ยับยั้งการทํางานของเอนไซม์ AChE หรือ ChE
ส่งผลทําให้ Ach ไม่ถูกทําลายจึงไปกระตุ้น cholinergic receptors
จับกับเอนไซม์ถ้าเป็นชั่วคราว
จัดอยู่ในกลุ่ม “reversible"
จับกับเอนไซม์อย่างถาวร
เรียกกลุ่ม "irreversible"
ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา
หัวใจเต้นช้า ลด cardiac output
ความดันโลหิตลดลง
การบีบตัวของใยกล้ามเนื้อ มีอาการสั่นพลิ้ว
นําไปใช้ทางคลินิก
อาการลําไส้กระเพาะปัสสาวะไม่บีบตัว
โรค Myastheniagravis (MS)
ยุติฤทธิ์ของยาคลายกล้ามเนื้อกลุ่ม
Alzheimer's disease
อาการข้างเคียง
และความเป็นพิษ
organophosphate รูม่านตาเล็ก หายใจลําบาก
หัวใจเต้นช้า ความดันโลหิตต่ำ หน้ามืด เหงื่อออกมาก น้ําลายมาก หลอดลมหดเกร็ง ปวดท้อง
organophosphate ชักหยุดหายใจและหมดความรู้สึก
ยาต้านมัสคารินิค
(Antimuscarinic Drugs)
กลไกการออกฤทธิ์
Atropine เป็น muscarinicantagonists ออกฤทธิ์แย่งที่กับ Ach
ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา
ม่านตาขยาย มองภาพไม่ชัด ความดันในลูกตาสูงอันตรายต่อต้อหิน
ลดการบีบตัวของหลอดอาหารไปจนถึงลําไส้ใหญ่
ยับยั้งการหลั่งของสารคัดหลังที่จมูก ปากคอและหลอดลม
ลดความตึงตัวและความแรงในการบีบตัวของท่อปัสสาวะและกระเพาะปัสสาวะ
atropine ทําให้ร่างกายขับเหงื่อได้น้อยลง
หัวใจเต้นเร็ว
การนําไปใช้ทางคลินิก
โรคแผลในกระเพาะอาหารและลําไส้
ยาลดการหดเกร็งของกล้ามเนื้อเรียบในช่องท้อง
ภาวะกระเพาะปัสสาวะบีบตัวไวมากเกินไป
รูม่านตาขยาย
ขยายหลอดลม
เตรียมผู้ป่วยก่อนการผ่าตัด
โรคพาร์กินสัน
ภาวะล้มเหลวของระบบไหลเวียนโลหิต
ป้องกันและรักษาอาการเมารถเมาคลื่น
ยาต้านพิษ
อาการข้างเคียงและความเป็นพิษ
ปากแห้ง คอแห้ง
ตาพร่ามัว
ท้องผูก
ปัสสาวะคั่ง
ยากระตุ้นระบบประสาทซิมพาเทติก
(Adrenergic drugs)
catecholamines
Epinephrine
(Adrenaline)
ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา
เพิ่มอัตราการเต้นและแรงบีบตัวของหัวใจ เพิ่มความดันโลหิต
กล้ามเนื้อเรียบของทางเดินอาหารคลายตัว
กล้ามเนื้อหูรูดบีบตัว
หลอดลมขยายตัว
ไม่มีฤทธิ์กระตุ้นสมอง
กลูโคส และ lactoseในเลือดสูง
นําไปใช้ทางคลินิก
ภาวะหัวใจหยุดเต้น
ภาวะแอนาฟิแล็กซิส
ห้ามเลือด
ผสมยาชาเฉพาะที่
Norepinephrine
/ Noradrenaline (Levophed)
ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา
เพิ่มความต้านทานรวมของหลอดเลือดส่วนปลายได้มาก
หลอดเลือดหดตัว
เพิ่มอัตราการเต้นของหัวใจและเพิ่ม cardiac output
ความดันโลหิตสูง
Dopamine (DA )
นําไปใช้ทางคลินิก
รักษาความดันโลหิตต่ำรุนแรง
ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา
DA ขนาดต่ำ เกิด vasodilation
ของหลอดเลือดในไตและหลอดเลือดในหัวใจ
DA ขนาดปานกลาง เพิ่มแรงบีบตัวของ
หัวใจเพิ่มอัตราการเต้นหัวใจเพียงเล็กน้อย
DA ขนาดสูง หลอดเลือดหดตัว
เพิ่มความดันโลหิต
นําไปใช้ทางคลินิก
ภาวะช็อกจากหัวใจ
Dobutamine
อาการข้างเคียง
และความเป็นพิษ
วิตกกังวล ปวดศีรษะ อาการสั่น
หัวใจเต้นผิดจังหวะ ปอดบวมน้ํา เจ็บหน้าอก
Norepinephrine ฉีดเข้าหลอดเลือดดํารั่วไปเนื้อเยื่อ
รอบๆ เกิด vasoconstriction มากเนื้อตายได้
นําไปใช้ทางคลินิก
ภาวะช็อกจากหัวใจ
Alpha-adrenergic agonist
(Alpha-agonist)
Alpha-1 agonist
Phenylephrine
Midodrine
กล้ามเนื้อเรียบของหลอดเลือดหดตัว
หลอดเลือดหดตัวส่งผลให้ความดันโลหิตเพิ่ม
Alpha-2 agonist
Beta-adrenergic agonist
นําไปใช้ทางคลินิก
อาการขาดเหล้าหรืออาการถอนพิษ
อาการร้อนวูบวาบในสตรีวัยหมดประจําเดือน
ผลข้างเคียง
ง่วง ซึมเศร้า ปากแห้ง
ท้องผูก เบื่ออาหาร
Beta 2 adrenergic agonist
Beta 3 adrenergic agonist Mirabegron
ยาขยายหลอดลมชนิดออกฤทธิ์สั้น
(Short-Acting Beta Agonists, SABAS)
ยาขยายหลอดลมชนิดออกฤทธิ์ยาว
(Long-acting beta agonists, LABAS)
Salbutamol ออกฤทธิ์ได้เร็วภายใน 15 นาที
Terbutaline ใช้เวลา 1 ชั่วโมง
Salmeterol & formoterol
ออกฤทธิ์ยาวนานกว่า 12 ชั่วโมง
Mirabegron กล้ามเนื้อกระเพาะปัสสาวะคลายตัว
รักษาอาการกลั้นปัสสาวะไม่ได้ (overactive bladder)
Indirect-acting and mixed-type adrenergic agonist
Ephedrine & pseudoephedrine
Amphetamine
Ephedrine ไม่ได้ใช้ทางคลินิกแล้ว
pseudoephedrine ออกฤทธิ์ต่อจิตประสาทใช้อย่างจํากัดในโรงพยาบาล
ใช้เป็นยาลดน้ํามูกและคัดจมูก
อาการข้างเคียง
ความดันโลหิตสูง นอนไม่หลับ หัวใจเต้นเร็ว
ออกฤทธิ์กระตุ้นประสาทส่วนกลางที่มีความแรงสูง
ประโยชน์ทางคลินิก
ใช้ในภาวะหัวใจหยุดเต้น
ภาวะช็อก
Anaphylaxis หลอดลม
Asthma & COPD ขยายหลอดลม
Glaucorma ลดความดันในลูกตา
Antihypertensive ลดความดันโลหิต
ลดการคั่งการบวมของเนื้อเยื่อในจมูก
ยาปิดกั้นอะดรีเนอร์จิครีเเซพเตอร์
(Adrenoceptor blocking drugs)
Alpha-adrenergic antagonists
Beta-adrenergic antagonists
(Beta-blocker)
Non-selective Beta-blocker
Selective Beta-blocker
Prazosin, Doxazosin
กล้ามเนื้อเรียบคลายตัว ลดความต้านทานของหลอดเลือดแดง
ผนังหลอดเลือดขยาย ลดความดันโลหิตได้ดีและรวดเร็ว
อาการข้างเคียงและความเป็นพิษ
ความดันโลหิตต่ำ พบบ่อยในระยะแรกๆ
Propranolol จัดเป็นยาต้นแบบ
การนําไปใช้ทางคลินิก
รักษาความดันโลหิตสูง
ลดอาการใจสั่น
ลดอาการตื่นเต้น
รักษาหัวใจเต้นผิดจังหวะ
Atenolol, Metoprolol
การนําไปใช้ทางคลินิก
ความดันโลหิตสูง หัวใจเต้นผิดจังหวะ
เจ็บหน้าอก
ลดความเสี่ยงต่อภาวะหัวใจล้มเหลว
อาการข้างเคียงและความเป็นพิษ
หัวใจเต้นช้า
หลอดลมตีบแคบ
หัวใจเต้นผิดจังหวะ
ระบบประสาท
น้ําตาลในเลือดต่ำ