Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

บทที่ 10 การพยาบาลมารดาหลังคลอดโดยเน้นครอบครัวเป็นศูนย์กลาง, image, image…

- - - - รกและเยื่อหุ้มทารกแยกออกจากเยื่อบุมดลูกชั้นSpongiosaเยื่อบุมดลูกจะแบ่งตัวออกเป็น 2 ชั้น
        1.ชั้นที่อยู่ติดกับกล้ามเนื้อมดลูก “Decidua basilis” เป็นฐานรองรับการเกิดใหม่ของเยื่อบุมดลูกเพราะมี Endometrium glands เยื่อบุมดลูกเกิดใหม่จะไม่มีแผลและร่องรอยเดิม เรียกว่า Exfoliation
        2.ชั้นที่อยู่ติดกับโพรงมดลูก “Decidua spongiosa” มีการเปื่อยและย่อยสลายหลุดออกมาปดกับน้ำเลือด,WBC,แบคทีเรีย เรียกว่า น้ำคาวปลา (Lochia)
      - แบ่งเป็น 3 ชนิด
        
        1.ช่วง 3 วันแรกหลังคลอด ลักษณะเป็น สีแดงเข้ม เรียกว่า Lochia rubra > น้ำเลือดเป็นส่วนใหญ่/ มีเยื่อบุมดลูกชั้นสปอนจิโอซา/เมือก/ไข ขนอ่อน/ขี้เทา
        
        2.วันที่ 4-9 ลักษณะ ชมพู-สีน้ำตาล เรียกว่า Lochia serosa ประกอบด้วย WBC/ RBC/เมือก /แบคทีเรีย/เศษของเยื่อบุมดลูก
        
        วันที่ 10-14 หลังคลอด ลักษณะ สีขาว เรียกว่า Lochia alba ประกอบด้วย WBC และเมือกเป็นจำนวนมาก อาจมีเศษของเยื่อบุมดลูกและแบคทีเรียต่าง ๆ เล็กน้อย
    - - ระยะหลังคลอดมดลูกจะมีการเข้าอู่ (Involution of uterus)อาศัยกระบวนการ 2 อย่าง
        1.มดลูกขาดเลือดไปเลี้ยง (Ischemia) เนื่องจาก การหดรัดตัวและคลายตัวของใยกล้ามเนื้อมดลูก จึงบีบกดเส้นเลือดในโพรงมดลูก เมื่อเลือดไปเลี้ยงมดลูกลดลง จึงทำให้มดลูกมีขนาดเล็กลง
        2.การย่อยตัวเอง (Autolysis) จากหลังคลอด เอสโตรเจนและโพรเจสเตอโรนลดลง > Collagenase ในตัวมดลูกเพิ่ม เพิ่มการหลั่งน้ำย่อย Proteolytic enzyme ซึ่งทำให้เกิดการแตกตัวของใยกล้ามเนื้อมดลูก
      - น้ำหนัก
        
        หลังคลอดทันทีประมาณ 1000 กรัม
        
        1 wk หลังคลอดประมาณ 500 กรัม
        
        2 wk หลังคลอดประมาณ 300 กรัม
        
        6 wk หลังคลอดประมาณ 50-100 กรัม
      - ขนาด/ระดับ
        
        หลังคลอดทันทีกึ่งกลางระหว่างสะดือกับหัวหน่าว
        
        24 ชั่วโมงแรกอยู่ระดับสะดือ
        
        2 วันต่อมามดลูกจะหดรัดตัวและลดขนาดลงวันละ 1 cm.
        
        2 สัปดาห์คลำมดลูกทางหน้าท้องไม่ได้
        
        6 สัปดาห์ มดลูกเข้าอู่(Involution of uterus)
    - - • หลังคลอดทันที ปากมดลูกจะนุ่มมากและไม่เป็นรูปร่างจะเปิดกว้างอยู่ แต่จะค่อยๆ ปิดแคบลง
      - •หลังคลอด 1 wk ปากมดลูกจะกว้างประมาณ 1 cm. ลักษณะแข็ง และเป็นรูปร่างมากขึ้น
      - • 6 wk หลังคลอดเมื่อมดลูกเข้าสู่สภาพปกติ ปากมดลูกด้านนอก จะไม่กลมเหมือนระยะก่อนคลอด แต่จะเหมือนรอยตะเข็บหรือรอยแตก
      - <ปากมดลูกด้านนอกนี้สามารถบอกได้ว่าสตรีรายใดผ่านการคลอดมาแล้ว>
    - - ช่องคลอดจะอ่อนนุ่มมาก รอยย่นภายในช่องคลอดจะลดน้อยลง เส้นผ่าศูนย์กลางของช่องคลอดจะกว้างกว่าระยะก่อนคลอด การแก้ไขการไม่กระชับของช่องคลอดโดยวิธีฝึกขมิบช่องคลอด (Kegel’s exercises) อย่างสม่ำเสมอ
    - - มารดาหลังคลอดจะมีอาการปวดบริเวณฝีเย็บ และแผลจะหายเป็นปกติภายใน 5-7 วัน
      - มารดาหลังคลอดที่มีการยืดขยายของกล้ามเนื้อฝีเย็บ แต่ช่องคลอดแคบเกินไปอาจทำให้เกิดการหย่อนสมรรถภาพของกล้ามเนื้อบริเวณนี้ เกิดภาวะเรคโตซิล (Rectocele) หรือซีสโตซิล (Cystocele) ขึ้น
  - - - Placental hormonesลดลงอย่างรวดเร็ว ภายใน 24 ชั่วโมงหลังคลอดจะตรวจไม่พบฮอร์โมน HPL หรือHCS
        ส่วน HCG ลดลงรวดเร็วและมีระดับต่ำจนกระทั้งไข่ตก ฮอร์โมนเอสโตรเจนลดลงร้อยละ 10 ภายหลังคลอด 3 ชั่วโมง
        และลดต่ำสุดในวันที่ 7 หลังคลอดเกิดพร้อมการคัดตึงของเต้านม, FSHและLH ลดระดับลงในวันที่ 10-12หลังคลอด
      - Pituitary hormones> Prolactin เพิ่มขึ้น ในมารดาที่ไม่ได้เลี้ยงบุตรด้วยน้ำนมตนเองจะค่อยๆลดลงจนเท่ากับระดับก่อนตั้งครรภ์ภายใน 2 wkหลังคลอด ส่วนในมารดาที่เลี้ยงบุตรด้วยนมตนเองระดับของโพรแลคทินจะสูงมากน้อยเพียงใดขึ้นอยู่กับจำนวนครั้งในการให้บุตรดูดนมในแต่ละวัน
    - - กระเพาะปัสสาวะบวม
      - บวมช้ำรอบๆ รูเปิดท่อปัสสาวะ
      - ความจุของกระเพาะปัสสาวะเพิ่มขึ้น
      - ความไวต่อแรงกดลดลง
      - การขับปัสสาวะเพิ่มขึ้นเกือบ 2 เท่าตัว
        เนื่องจากมีการสะสมน้ำไว้นอกเซลล์ระหว่างตั้งครรภ์
    - - การขับปัสสาวะและเหงื่อภายหลังคลอด เสียเลือดใน
        ระหว่างคลอด >ปริมาณเลือดในร่างกายลดลง
      - คลอดปกติเสียเลือดประมาณ 300-500 ml.
      - ผ่าตัดคลอดเสียเลือดประมาณ 500-1,000 ml.
      - เสียเลือด 250 ml. Hematocrit ลดลง 4 %
    - - เนื่องจาก Progesterone ยังคงมีอยู่ ในระยะ 1 Wk.หลังคลอด +Blood & water loss + Episiotomy หรือ Hemorrhiod >มารดาไม่กล้าเบ่งถ่ายอุจจาระ เนื่องจากกลัวเจ็บแผล>ท้องผูกได้
      - กระตุ้นให้มารดาหลังคลอดได้รับน้ำมากกว่า 2,500 ml/วัน หรือมากกว่า 10 แก้ว รับประทานอาหารที่มีกากใยมาก ได้แก่ ผักและผลไม้ และมีการลุกจากเตียงโดยเร็วจะช่วยลดอาการท้องผูกได้เป็นอย่างดี
    - - Progesterone & Estrogen ลดลง >ลานนม หัวนม ต้นขาด้านใน เส้นกลางท้อง (Linea nigra) และฝ้าที่หน้า (Facial chloasma) จางลง
      - รอยแตก (Striae gravidarum) บนหน้าท้องเห็นได้ชัดเจนกว่าขณะตั้งครรภ์และกลายเป็นแนวสีเงินขาวและปรากฏร่องรอยอยู่ตลอดไป
      - Estrogen ลดลง>มารดาหลังคลอดมักมีผมร่วงเป็นหย่อมๆ (Alopecia)ช่วง 4-20 wk หลังคลอด หลังจากนั้นก็จะมีผมงอกออกมา
  - - - ในระยะท้ายของการตั้งครรภ์ที่มีน้ำหนักของร่างกายเพิ่มขึ้น +สูญเสียพลังงานในระยะคลอด หลังคลอดทันทีมารดาจึงอ่อนเพลีย และมักง่วงนอน
    - - ขณะตั้งครรภ์จะมีน้ำหนักร่างกายเพิ่มขึ้น 10-12 กก.
      - หลังคลอดน้ำหนักร่างกายลดลง 5-6 กก.
      - ช่วงสัปดาห์แรกหลังคลอดลดลงอีก 2-4 กก.
      - 6 สัปดาห์แรกหลังคลอดจะมีน้ำหนักคงที่เหมือนระยะก่อนตั้งครรภ์
    - - อุณหภูมิ- 24 ชั่วโมงแรกหลังคลอด Body temp. ไม่เกิน 38 องศาเซลเซียส เรียกว่า Reactionary fever เนื่องจากเนื้อเยื่อถูกทำลาย + สูยเสียน้ำ
      - Pulse - ลดลงอยู่ในช่วง 60-70 ครั้ง/นาที จากนั้นจะเข้าสู่ภาวะปกติ
      - Blood pressure - เปลี่ยนแปลงเล็กน้อย
  - - - ระยะหลังคลอดฮอร์โมนโปรเจสเตอโรนและเอสโตรเจนจะลดระดับลง ทำให้โปรแลคตินสามารถออกฤทธิ์ในการสร้างน้ำนมได้
      - การดูดนม (suckling) > ระดับโปรแลคตินเพิ่มขึ้นเพื่อสร้างน้ำนมใหม่ขึ้นมาเพื่อเก็บไว้ และยังกระตุ้นการหลั่งออกซิโตซินให้มีการหลั่งน้ำนม
      - ถ้าไม่มีการดูดนมระดับ โปรแลคตินจะกลับเข้าสู่ระดับปกติภายใน 7 วันหลังคลอด
      - การเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ระดับโปรแลคตินจะกลับเข้าสู่ระดับปกติภายใน 4 6 เดือนหลังคลอด
    - - ปกติมารดาหลังคลอดส่วนมากมักมีประจำเดือนครั้งแรกเป็นแบบไม่มีการตกไข่เนื่องจากการทำงานของ Corpus luteum ยังไม่สมบูรณ์LH & Progesterone ลดต่ำ
- - - - อาจใช้เวลา 1-2 วัน มารดาหลังคลอดจะมุ่งที่ตนเองและต้องการพึ่งพาผู้อื่น สนใจแต่ความต้องการ และความสุขสบายของตนเอง มากกว่าที่จะนึกถึงบุตร
      - มารดาอาจเฉื่อยชาไม่ค่อยเคลื่อนไหว ยอมรับการช่วยเหลือที่สนองความต้องการด้านร่างกายและจิตใจทำตามคำแนะนำ พูดมากแต่ไม่ค่อยกล้าลงมือทำเอง ลังเลที่จะตัดสินใจ
      - ระยะนี้จะเป็นการสังเกตรูปร่าง หน้าตา ลักษณะทั่ว ๆ ไปของบุตร เปรียบเทียบลักษณะของบุตรกับบุคค
      - บทบาทพยาบาล
        
        ตอบสนองความต้องการทางกาย เช่นการพักผ่อน อาหาร การขับถ่าย ความสุขสบาย ความสะอาด
        
        2.ตอบสนองความต้องการทางจิตใจ เช่น ให้พูดระบาย รับฟัง
        
        3.แสดงออกถึงความเข้าใจในความ วิตกกังวลต่อการปรับตัวของมารดา
        
        4.สนับสนุนให้สามี ญาติได้มีส่วนร่วมในการดูแลแก่มารดาหลังคลอด
        
        อธิบายการเปลี่ยนแปลงทางด้านจิตใจและอารมณ์ของมารดา
    - - ใช้เวลาประมาณ 10 วัน มารดามีประสบการณ์มากขึ้น มีการปรับตัวกับชีวิตใหม่ ได้พักผ่อนเพียงพอและฟื้นจากการสูญเสียพลังงานพร้อมที่จะปรับวิถีชีวิตของตนเอง สนใจตนเองน้อยลงและสนใจบุตรมากขึ้น มารดาจะพึ่งพาตนเองมากขึ้นสนใจเกี่ยวกับการให้นมบุตร ปริมาณและคุณภาพของน้ำนม ต้องการเคลื่อนไหว
      - บทบาทพยาบาล
        
        1.ให้คำแนะนำ สาธิตความรู้เกี่ยวกับการดูแลตนเองและทารก อาจส่งเสริมให้สามีญาติมีส่วนร่วม
        
        2.กระตุ้นมารดาหลังคลอดในการปฏิบัติเกี่ยวกับการดูแลตนเองและทารก
        อาจต้องสอน สาธิตซ้ำ เมื่อเห็นว่ายังทำไม่ถูกต้อง รวมทั้งให้กำลังใจ
    - - มักเป็นระยะที่มารดากลับบ้านแล้ว มารดาต้องปรับตัว 2 ประการ 1.ต้องตระหนักและยอมรับความจริงว่าได้แยกจากบุตรทางด้านร่างกายแล้ว 2.ต้องทิ้งบทบาทเดิมที่เป็นอิสระ ไม่มีบุตรต้องคอยห่วง มารดาต้องปรับตัวต่อบุตรที่ต้องการการพึ่งพาและช่วยเหลือตนเองไม่ได้
      - บทบาทพยาบาล
        
        1.ให้คำแนะนำแก่มารดาและ ครอบครัว เกี่ยวกับการปรับตัว วางแผนการ
        ดำเนินชีวิตตาม พัฒนกิจของครอบครัว และการวางแผนครอบครัวที่เหมาะสม
        
        2.กระตุ้นให้สามีและบุคคลในครอบครัว ให้การช่วยเหลือดูแล แบ่งเบาภาระการเลี้ยงดูทารก
        
        3.กระตุ้นให้มารดาและสามี จัดสรรเวลาซึ่งกันและกัน รวมทั้งการดูแลบุตรคนก่อน
  - - - แยกจากครอบครัว
      - อยู่ในสภาพแวดล้อมที่ไม่คุ้นเคย
      - การเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมนในระยะ 2-3 วันแรก หลังคลอด
      - ไม่สุขสบายทางด้านร่างกาย
      - อ่อนเพลีย พักผ่อนไม่เพียงพอ
      - ความสูญเสียด้านร่างกายในระยะหลังคลอด
      - ความรู้สึกว่าตนเองสูญเสียความสำคัญ
      - ความรู้สึกไม่มั่นใจต่อการปรับบทบาทของการเป็นมารดา
      - ความรู้สึกสูญเสียความงาม
  - - - บุคลิกภาพและการเลี้ยงดูที่ได้รับในวัยเด็ก ถ้าได้รับการอบรมเลี้ยงดูในวัยเด็กด้วยความอบอุ่นและเข้าใจ จะปรับตัวในการเป็นมารดาได้ดีกว่ามารดาหลังคลอดที่ขาดความอบอุ่นในวัยเด็ก ในกรณีที่มารดาหลังคลอดขาดความอบอุ่นในวัยเด็กมักจะแสดงพฤติกรรมเช่นเดียวกับที่มารดาแสดงต่อตน เช่น การปล่อยปละละเลย ทุบตีทารุณ
      - อายุ - อายุต่ำกว่า 20 ปี ส่วนใหญ่เป็นผู้ที่มีวุฒิภาวะอารมณ์ต่ำ ความสนใจเอาใจใส่และความรับผิดชอบต่อการดูแลบุตรและครอบครัวยังไม่สูงนัก อารมณ์อ่อนไหวเปลี่ยนแปลงง่ายต่อสิ่งที่มากระทบ ทำให้บุคลกลุ่มนี้มีการปรับตัวเป็นมารดาได้ช้าหรือน้อยกว่ากลุ่มมารดาหลังคลอดที่มีอายุสูงกว่า 20 ปี
      - ประสบการณ์ในการเลี้ยงดูเด็ก - หากมารดาหลังคลอดมีประสบการณ์ในการเลี้ยงดูเด็กมาก่อน เช่น เลี้ยงน้องหรือเลี้ยงหลาน จะมีการปรับตัวต่อบทบาทการเป็นมารดาได้ดีกว่ามารดาหลังคลอดที่ไม่เคยมีประสบการณ์
      - การศึกษา -ผู้ที่มีการศึกษาสูงจะสามารถปรับตัวสู่การเป็นมารดาได้ดีกว่าผู้มีการศึกษาน้อย
      - รายได้ - ผู้ที่มีรายได้น้อยมักมีความวิตกกังวลต่อฐานะเศรษฐกิจของตนและจะยิ่งวิตกกังวลมากขึ้นภายหลังคลอดบุตร จึงส่งผลให้การรับรู้ต่อบทบาทของการปรับตัวเป็นมารดาน้อยลง
      - สัมพันธภาพในชีวิตสมรส
  - - - ควรตระหนักถึงความสำคัญของความผูกพันต่อบุตรในหญิงตั้งครรภ์ และความสำคัญของบุคคลที่จะช่วยเหลือหญิงตั้งครรภ์ในการเผชิญต่อการเปลี่ยนแปลงขณะตั้งครรภ์ได้อย่างเหมาะสม
    - - 1.สร้างสัมพันธภาพที่ดีแก่มารดาตั้งแต่แรกรับเข้ามาห้องคลอด เปิดโอกาสให้หญิงตั้งครรภ์ได้ซักถาม
      - 2.แจ้งให้มารดาทราบความก้าวหน้าของการคลอด
      - ตอบสนองความต้องการของมารดา เช่น การพักผ่อน ดูแลความสุขสบายทั่วไป เป็นต้น
      - 4.ช่วยเหลือบรรเทาความเจ็บปวดขณะมดลูกหดรัดตัว
    - - 1.ดูแลให้มารดากับบุตรได้อยู่ด้วยกันทันทีหลังคลอด กรณีที่บุตรไม่มีภาวะแทรกซ้อน
      - ในกรณีที่มารดาผ่าตัดคลอด ได้ยาระงับความรู้สึก ควรกระตุ้น
        ambulate เพื่อให้มารดาและบุตรได้อยู่ด้วยกันเร็วขึ้น
      - ในกรณีที่บุตรเจ็บป่วยหรือมารดาป่วยหลังคลอด ควรเปิดโอกาสให้มารดาไปเยี่ยมบุตรขณะอยู่โรงพยาบาล ให้มารดาได้เห็น ได้สัมผัสบุตร
      - ส่งเสริมให้ความรู้เรื่องการปฏิบัติตนหลังคลอด และการดูแลบุตร
      - 3.กระตุ้นให้มารดาได้อุ้ม ประสานสายตา และให้นมบุตร
- - - - การดูแลให้บุตรได้รับสารอาหารต่าง ๆ อย่างเพียงพอกับความต้องการของร่างกาย บิดาควรสนับสนุนและเป็นกำลังใจให้มารดาเลี้ยงบุตรด้วยนมมารดา
      - การดูแลบุตรให้ได้รับความสุขสบาย
      - 3.การดูแลขณะที่บุตรมีอาการไม่สุขสบายหรือเจ็บป่วยเล็กน้อย ควรสังเกตภาวะสุขภาพของบุตร
    - - การส่งเสริมพัฒนาการให้กับบุตรจะต้องเป็นไปตามลำดับขั้นตอนของแต่ละวัย และครอบคลุมถึงพัฒนาการด้านร่างกายและการเคลื่อนไหว พัฒนาการด้านภาษา และพัฒนาการด้านสังคม
      - การมีปฏิสัมพันธ์ที่ใกล้ชิดกับบุตร มีเวลาให้บุตรอย่างเพียงพอ เล่นกับบุตรในลักษณะต่าง ๆ ตลอดจนหาของเล่นหรืออุปกรณ์การเล่นที่เหมาะสมกับวัยให้แก่บุตร
    - - การดูแลป้องกันอันตรายต่าง ๆ ที่จะเกิดแก่บุตร ได้แก่ อุบัติเหตุทั้งภายในและภายนอกบ้าน