การประเมินและการดูแลภาวะสุขภาพมารดา
หลังคลอดปกติ
และการส่งเสริมสุขภาพมารดาหลังคลอดปกติ
การเปลี่ยนแปลงด้านสรีรวิทยา
ของมารดาในระยะหลังคลอด
ระบบสืบพันธุ์
บริเวณยอดมดลูกจะหดรัดตัวทำให้มดลูกลดต่ำลงมาอยู่ ระดับ สะดือ
ภายใน 2 ถึง 3 วันหลังคลอด Decidua ชั้นผิวบนจะหลุดสลายไปและลอกตัวออกเป็นส่วนของน้ำคาวปลา (Lochia)
Lochia Rubra 1-3 วัน หลังคลอด: สีแดง
Lochia Serosa 4-9 วัน หลังคลอด: สีน้ำตาล ชมพู
Lochia Alba 10-15 วัน หลังคลอด: สีขาวเหลือง
น้ำหนักตัว
หลังคลอดทันทีน้ำหนักจะลดลง 4-8 kg ในระยะ 3-5 วัน
ระบบผิวหนัง
หลังคลอดสีของลานนมเข้มขึ้น เส้นกลางหน้าท้องและรอยแตกบริเวณหน้าท้องจะไม่หายแต่สีจะจางลง
ระบบทางเดินหายใจ
ปอดขยายได้ดีขึ้น อาการหายใจเหนื่อยในระยะหลังคลอดลดลง
ระบบหัวใจและหลอดเลือด
หลังคลอดปริมาณเลือดที่ออกจากหัวใจจะเพิ่มสูงขึ้น
ชีพจรหลังคลอดจะต่ำลง
ระบบทางเดินปัสสาวะ
หลังคลอดใหม่รอบ ๆ รูเปิดของท่อปัสสาวะมักมีอาการบวมช้ำ
กระเพาะปัสสาวะมีความตึงตัวลดลง
เต้านม
มีอาการเต้านมคัดตึง รู้สึกปวดเต้านม หากลองบีบที่หัวนม
จะพบน้ำเหลือง ๆ
การเปลี่ยนแปลงทางด้านจิตสังคมของมารดาหลังคลอด
การปรับตัวของมารดา Reva Rubin แบ่งเป็น 3 ระยะ
ระยะพึ่งพา (Dependent phase หรือ Taking phase)
ระยะกึ่งพึ่งพา (Independent phase หรือ Taking hold phase)
ระยะอิสระ (Interdependent phase หรือ Letting go phase)
เกิดหลังวันที่ 10 ของการคลอด
มารดาจะเริ่มมีปฏิสัมพันธ์กับสังคมโดยยังคงห่วงใยบุตร
1-2 วันแรกหลังคลอดมารดาจะพูดแต่เรื่องของตน
ประสบการณ์การคลอด อาการอ่อนเพลีย
เกิดขึ้นระหว่าง 3-10 วันระยะนี้มารดาสามารถดูแลตนเองได้บ้าง
ค่อยๆแข็งแรงขึ้น
การประเมินภาวะสุขภาพของมารดาหลังคลอด
Bonding and Attachment
พัฒนาการความรักใคร่ผูกพันของมารดาและบุตร
Baby V / S
ความผิดปกติของร่างกาย รีเฟล็กซ์ของทารก ประเมินการดูดนม
Blue
ประเมินว่ามารดาสามารถปรับตัวต่อบทบาทมารดาได้หรือไม่
Bowel movement
ใน 2-3 วัน มารดาอาจมีอาการท้องอืด
Bottom
ประเมินฝีเย็บและทวารหนัก เพื่อดูว่ามีการแยกของแผลฝีเย็บหรือไม่
Bladder
มารดาหลังคลอดต้องปัสสาวะภายใน 6-8 ชั่วโมง
Breast and lactation
พยาบาลต้องประเมินเกี่ยวกับลักษณะหัวนมเต้านม มีปริมาณลักษณะน้ำนม
Body temperature
Background
ประเมิน ภูมิหลังคลอดของมารดาเกี่ยวกับเศรษฐกิจ การตั้งครรภ์ การคลอด
Body Condition
ประเมินสภาพทั่วไปของมารดา เกี่ยวกับภาวะซีด ความอ่อนเพลีย
การลุกจากเตียง
Belief
ความเชื่อมารดาหลังคลอดและครอบครัว
Belly and fundus
มดลูกหลังคลอดต้องมีการหดรัดตัวอยู่เสมอ
มดลูกถูกต้องมีขนาดลดลงอยู่เรื่อย ๆ อย่างน้อยวันละครึ่งถึงหนึ่งนิ้ว
Bleeding an Lochia
24 ชั่วโมงแรก สิ่งที่ถูกขับออกต้องเป็นสีแดงสดต่อมาจะสีจาง ๆ
: :
การพยาบาลมารดาและทารกในระยะหลังคลอด
การพักผ่อน
24 ชั่วโมงหลังคลอด
การให้คำแนะนำมารดาเมื่อกลับบ้าน
มารดายังคงจำเป็นที่จะต้องได้รับการนอนหลับพักผ่อนเพียงพอเพราะยังมี ความอ่อนเพลียอยู่
ในช่วงเวลากลางคืน ควรนอนหลับพักผ่อน 6-8 ชั่วโมง
หลังอาหารกลางวันควรนอนหลับ ครึ่งชั่วโมง - 3 ชั่วโมง
หลังคลอดใหม่ ๆ
หากมารดานอนไม่หลับ
ควรหาสาเหตุ
จัดสภาพแวดล้อมให้น่าอยู่และเงียบสงบ
มารดามักจะง่วงนอนเนื่องจากสูญเสียพลังงานในระยะคลอด
คำแนะนำ
กิจกรรมใดที่ไม่จำเป็นไม่ควรให้มารดาทำในระยะนี้
พักผ่อนนอนหลับ
ควรให้มารดาพักผ่อนบนเตียงอย่างน้อย 1 ชั่วโมง
การออกกำลังกาย
บริหารกล้ามเนื้อหน้าท้อง และคอ
บริหารกล้ามเนื้อหน้าท้อง หลัง สะโพก
บริหารกล้ามเนื้ออก ท่านั่งขัดสมาธิ แนบฝามือทั้งสอง เข้าหากัน
คลายกล้ามเนื้อไหล่ และหลัง
บริหารกล้ามเนื้ออุ้งเชิงกราน
บริหารกล้ามเนื้อหน้าท้อง คอ ส่วนหลัง และไหล่
การให้นมบุตร
คำแนะนำสำหรับมารดา
ให้คำแนะนำให้เห็นถึงคุณค่านมมารดา
ควรฟอกสบู่ที่เต้านม
ระยะเวลาในการให้นมบุตร
ให้นมลูกทุก 2-3 ชั่วโมง ช่วง สัปดาห์ที่ 6 ทารกส่วนมากจะปรับเวลาตัวเองและ ให้นมทุก 4 ชั่วโมง
วิธีการให้นมบุตร
ให้ตะแคงตัวและศีรษะของทารกให้เข้าหา และแนบชิดลำตัวแม่
ท้องลูกแนบชิดกับท้องแม่
ศีรษะไหล่และสะโพกของทารกควรให้อยู่ใน แนวเส้นตรง
ลำตัวของทารกได้รับการรองรับโดยใช้มือ มารดา
ท่าที่ใช้ให้นมบุตร
ท่าลูกนอนขวางบนตัก (Cradle hold)
ท่าลูกนอนขวางบนตักแบบประยุกต์ (Modified / cross cradle hold)
ท่าอุ้มลูกฟุตบอล (Clutch hold หรือ Football hold)
ท่านอน (Side lying position)
การรับประทานอาหาร
24 ชั่วโมงแรกหลังคลอด พยายามกระตุ้นให้มารดารับประทานอาหารที่มีประโยชน์
หลังคลอด 24 ชั่วโมง มารดาสามารถรับประทานอาหารได้ตามปกติ
ให้รับประทานโปรตีนเพิ่มขึ้นวันละ 15 กรัม ใน 6 เดือนแรก และใน 12
กรัมใน 6 เดือนหลัง โปรตีน วิตามินเอ ซี บี1 บี2 ไนอาซีน บี12 และแร่ธาตุ
หลีกเลี่ยงอาหารที่มีรสเข้มข้น อาหารหมักดอง หรืออาหารที่มีกลิ่นฉุน
การทำความสะอาดร่างกาย
24 ชั่วโมงแรกหลังคลอด มารดาหลังคลอดต้องการความช่วยเหลือในเรื่องการทำความสะอาด
ร่างกายทั่วไปและทำความสะอาดเฉพาะที่เพื่อป้องกันการติดเชื้อ
หลังจาก 24 ชั่วโมงหลังคลอด มารดาหลังคลอดสามารถอาบน้ำ ฟอกสบู่ได้ตามปกติและเช็ดตัวให้แห้ง
การทำความสะอาดเต้านมและหัวนม
แผลบริเวณฝีเย็บและอวัยวะสืบพันธ์หลังการอาบน้ำและการขับถ่ายอุจจาระ
สามารถอาบน้ำฟอกสบู่ได้ตามปกติอาบน้ำ วันละ 2 ครั้ง
การมีเพศสัมพันธ์
ควรงดมีเพศสัมพันธ์ในช่วง 4-6 สัปดาห์
หลังคลอดเพื่อความปลอดภัยและป้องกันการติดเชื้อ
การคุมกำเนิด
ยาฝังคุมกำเนิด
แผ่นแปะคุมกำเนิด
ยาฉีดคุมกำเนิด
ถุงยางอนามัย
การหลั่งอสุจินอกช่องคลอด
การทำหมันหญิง
การทำหมันชาย
ยาเม็ดคุมกำเนิด
การนำภูมิปัญญาท้องถิ่นเข้ามาผสมผสานในการดูแลสุขภาพมารดาทารก
มารดา
การนวด ในช่วง 8-9 เดือนนิยมนวดท้องจะต้องนวดเบาๆ สามารถนวดได้ทุกวัน
การเข้ากระโจม เป็นการนำสมุนไพรสดหรือแห้งหลาย ๆ ชนิดมาต้มให้เกิดไอน้ำภายในกระโจมใช้อบตัว
การอยู่ไฟ เชื่อว่าการอยู่ไฟจะทำให้การไหลเวียนโลหิตดี มดลูกเข้าอู่เร็วร่างกายมีการฟื้นตัวได้รวดเร็ว
การประคบสมุนไพร ใช้กับหญิงตั้งคลอดทั้งก่อนและหลังคลอด
การทับหม้อเกลือ จะนำเกลือสมุทรมาใส่หม้อทะนนตั้งไฟแล้วห่อผ้า นำไปประคบ
ทารก
มีความเชื่อว่าควรตั้งชื่อบุตรให้มีความหมายดี ๆ
มีความเชื่อว่าหากทารกได้รับการโกนผมไฟจะเป็นเด็กที่เลี้ยงง่าย ไม่ดื้อ ไม่ซน แข็งแรง และฉลาด
บทบาทมารดา บิดา บุตรคนก่อนและบุคคลในครอบครัว
บทบาทมารดา-บิดา
ให้บิดามีส่วนร่วมในการเลี้ยงดูบุตร ได้สัมผัสทารกในระยะแรกคลอด
การเข้าฟังคำแนะนำ การเลี้ยงดูด้วยนมแม่
ให้กำลังใจคุณแม่ขณะให้นมลูก
ช่วยทำงานบ้าน จ่ายตลาด ช่วยเลี้ยงดูลูก
แสดงความรักที่มีต่อแม่อย่างต่อเนื่องที่เคยทำ
ตอบสนองความต้องการทางจิตใจของคุณแม่ตลอดระยะเวลาการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่
ทำใจให้สงบ ถ้าคุณแม่ให้คุณพ่อช่วยปลอบโยน
บทบาทของบุคคลในครอบครัว
มีบทบาทด้านการเลี้ยงดูบุตรหลาน ให้ความรัก ความอบอุ่น ในระหว่างเครือญาติอย่างเหนียวแน่น
วิถีการดำเนินชีวิตของมารดาหลังคลอดที่เปลี่ยนไป
การเลี้ยงดูบุตร
มารดาจะต้องคอยดูแลให้นมบุตรซักผ้าผ้าของบุตร
ต้องดูแลเอาใจใส่บุตรเป็นอย่างดี
มารดาจะพูดคุยหยอกล้อกับทารกบ่อยครั้ง โดยจะหอมแก้ม อุ้ม กอด
มารดาเรียกชื่ออยู่เสมอ ระหว่างที่มารดาให้นมบุตร
ความเชื่อค่านิยม
หากลูกมีอาการสะอึก มารดาจะนำใยผ้าจุ่มน้ำ แล้วนำมาแปะไว้ที่หน้าผาก
มารดาจะนำกระเป๋าน้ำร้อน แล้วนำมาห่อผ้า มาวางที่
หน้าท้องเพื่อให้หน้าท้องยุบ
การกินหัวปลีจะทำให้น้ำนมไหลดีขึ้น
เมื่อลูกเป็นหวัดให้อาบน้ำด้วยยอดมะขาม
หญิงหลังคลอดใหม่ๆต้องกินพริกไทย เพื่อให้หน้าท้องยุบ
เมื่อออกจากบ้านให้เอามีดหม้อมาทาที่หน้าผากเพื่อปูองกันผี ปีศาจ
ปัจจัยที่ส่งผลต่อภาวะสุขภาพของมารดาทารกในระยะหลังคลอดปกติ
ความเชื่อและวัฒนธรรม
หญิงตั้งครรภ์ต่างมีวัฒนธรรมต่างกันออกไปตามท้องถิ่นต่าง ๆ ที่อาศัยส่งผลให้มีความเชื่อในการปฏิบัติตนที่แตกต่างกันออกไป
ค่านิยม
หญิงตั้งครรภ์ที่มีความคิดเห็นและ ค่านิยมต่อการตั้งครรภ์ ยอมรับ ปรับตัว และ ปฏิบัติตัวได้ดี สามารถยอมรับการตั้งครรภ์
และมีการเตรียมตัวเพื่อรับบทบาทการเป็น มารดาที่ดี
สิ่งแวดล้อม
สิ่งแวดล้อมที่เต็มไปด้วยสารเคมี มีผลต่อการสร้างอวัยวะของทารก
และสุขภาพของมารดา
ปัจจัยส่วนบุคคล ของมารดา
อายุของมาดาที่น้อยกว่า 20 ปี หรือมากกว่า 35 ปี
ระดับการศึกษาสูง การดูแลตนเองและทารกดีกว่า
ภาวะสุขภาพของหญิงตั้งครรภ์
การสนับสนุนทางสังคม คือ มีบุคคลแสดงความรัก ความห่วงใย
เลขที่ 85-92
การส่งเสริมสัมพันธภาพระหว่างมารดาทารก
พยาบาลประเมินพฤติกรรมสัมพันธภาพระหว่างมารดากับทารกอย่างต่อเนื่อง
พยาบาลควรเป็นแบบแผนในการสร้างสัมพันธภาพระหว่างมารดากับทารก
ส่งเสริมให้มารดามีโอกาสสัมผัสทารกใน ระยะ Sensitive period
พยาบาลช่วยเหลือให้กำลังใจและให้คำแนะนำเกี่ยวกับการเลี้ยงดูบุตร
ตอบสนองความต้องการของมารดาทั้งด้านร่างกายและจิตใจ