ภาวะโลหิตจาง ⛔WHO -->Hb < 11g/dl, Hct < 30% ✅ TH --> Hb < 11g/dl, Hct

ภาวะโลหิตจาง
⛔WHO -->Hb < 11g/dl, Hct < 30%
✅ TH --> Hb < 11g/dl, Hct < 33%

ภาวะเสมือนโลหิตจาง (Physiological anemia)

ภาวะโลหิตจางจากการขาดธาตุเหล็ก (Iron deficiency anemia)

ภาวะโลหิตจางจากการขาดวิตามินบี 12 (Cyanocobalamine deficiency anemia)

Aplastic (Hypoplastic) Anemia

ภาวะโลหิตจางจากการขาดกรดโฟลิก (Folic acid deficiency/ Megaloblastic anemia)

เกิดสัดส่วนการเพิ่มไม่สมดุลกัน
⛔Plasma ~ 45-50%
⛔ Erytropoietin สร้าง RBC ~ 25-30%

เริ่มพบในไตรมาสที่ 2 (16-24wks)

กลับคืนสู่ภาวะปกติใน 6 wks หลังคลอด

⚠ไม่แสดงอาการโลหิตจาง --> พบซีดรุนแรง

ผลต่อการตั้งครรภ์

ต่อมารดา

ต่อทารก

ระยะคลอด

ระยะหลังคลอด

ระยะตั้งครรภ์

CO เพิ่มขึ้น Tachycardia/ พบ Thrill --> อาจได้ยิน systolic murmur

พบภาวะ Pre-eclampsia, infection, Abruption placenta

Congestive heart failure

Acute blood loss/Shock จากการตัดฝีเย็บ

ภูมต้านทานต่ำ (Low resistance)

Venous thrombosis

PPH

DFU สูง

IUGR

แท้ง/คลอดก่อนกำหนดสูง

ระหว่างคลอดเกิด fital distress ง่าย

อัตราตายของทารกเพิ่มขึ้น

พบมากที่สุดในขณะตั้งครรภ์

ขณะตั้งครรภ์ การดูดซึมธาตุเหล็กจะเพิ่มขึ้น 40% (~10-20%)

⛔ ดูดซึมที่ Duodenum & Jejunum

✅ อาหารที่มีเหล็กมาก -- เครื่องในสัตว์ เนื้อสัตว์ ผักใบเขียว

🚫 อาหารที่ขัดขวางธาตุเหล็ก -- Phylate & Phosphate เช่น ข้าว/แป้ง นม

✅ อาหารที่ส่งเสริมธาตุเหล็ก -- Vit C

ตลอดการตั้งครรภ์ ใช้เหล็กไป ~ 1 g

สร้าง RBC 500 mg

การเจริญเติบโตของทารก-รก 300 mg

ขับออก Urine/Stool 1 mg/day

ที่เหลือสำรองไว้ใช้หมุนเวียนในร่างกาย

ND loss 200-500 ml

C/S loss 500-1000 ml

Locia loss 200 ml

การวินิจฉัย

อาการและอาการแสดง

⚠ ลิ้นเลี่ยน (Glossitis)

⚠ เป็นแผลที่มุมปาก (Angular stomatitis)

⚠ เล็บบางแบน (Koilonychia / Spoon-nails)

อ่อนเพลีย เบื่ออาหาร ปวดศีรษะ วิงเวียง (Vertico) ซีด (Pallor) ✅ อาการทั่วไปของโลหิตจาง

ตรวจร่างกาย

✅ Hct < 33%,
✅RBC morphology = Target cell

Serum iron < 70 mcg

Bone marrow = เซลล์ไขกระดูกติดสีส้มน้อย

⛔ Trial error --- FeSo4 300 mg/day = (1 tab มี Fe 60mg)
✅ Hb/Hct สูงขึ้น (การวินิจฉัยถูกต้อง)

ขณะตั้งครรภ์ ร่างกายต้องการ 150-300 mcg/day (ปกติ 50-150mcg/day)

ทารกนำไปใช้ในการสร้าง Amnio acid & DNA เพื่อพัฒนาความเจริญเติบโต

✅ อาหารที่มีโฟลิคสูง -- ผักใบเขียว โปรตีนจากสัตว์ นม เนยแข็ง ยีสต์

⛔ ดูดซึมที่ Jejunum

⛔ มักพบเมื่อ GA >30 wks

การวินิจฉัย

อาการแสดง

ตรวจร่างกาย

⚠ สั่น (Palpitation)

⚠ ข้อบวม (Edema of joint) / Ankle & Knee

✅Hct < 33%
✅ RBC morphology = Megaloblastic RBC ขนาดใหญ่, Anisocytosis ขนาดหลากหลาย, Poikilocytosis รูปร่างแตกต่าง

⛔ Trial error --- Folic acid วันละ 1000 mcg
(หลังรักษา 4-5 วัน) ✅ Hb/Hct สูงขึ้น (การวินิจฉัยถูกต้อง)

Bone marrow = Normal

พบได้น้อย เพราะพบได้ในอาหารพวก เนื้อสัตว์ นม ไข่ น้ำปลา กะปิ

✅ ขณะตั้งครรภ์ ร่างกายต้องการ 1 mcg/day
✅ ร่างกายสะสมได้นาน 5 ปี

การวินิจฉัย

สาเหตุ

กลุ่มยาที่ยับยั้งการดูดซึมกรดโฟลิค : Antineoplasm, Anticonvulsant

การได้รับสารอาหารที่มี folic น้อย

การเผาผลาญสารอาหารเพิ่มขึ้น : Hyperthyroid

เม็ดเลือดแดงแตกเรื้อรัง : มาลาเลีย

Twin pregnancy

อาการ

ตรวจร่างกาย

⛔ เพิ่มอาการทางระบบประสาท
⚠ ชา สั่นกล้ามเนื้อ
⚠ ไม่มีแรงเดิน ล้มง่าย

✅ Hct < 30%
✅ RBC morphology = Macrocytosis

⛔ Trial error --- ฉีด Vit B12 วันละ 1000 mcg
(หลังรักษา 2-3 วัน) ✅ Hb/Hct สูงขึ้น (การวินิจฉัยถูกต้อง)

⛔ ดูดซึมที่ Ilium

สาเหตุ เกิดจากการเคยผ่าตัดลำไส้ ทำให้การดูดซึมล้มเหลว

การดูแลหญิงตั้งครรภ์ที่มีภาวะโลหิตจาง

ระยะคลอด

ระยะหลังคลอด

ระยะตั้งครรภ์

Screening ในช่วง ANC (Hct, Hb ทุกราย) ⚠ ANC ตามนัด

V/S , FHS ทุก 30 นาที -1 hr

V/S อย่างใกล้ชิด เพราะมีภาวะ Hypovolemia อยู่แล้ว

แนะนำทานยาบำรุงธาตุเหล็ก (RBC 1mg -- มีเหล็ก 1.1mg)

✅ กรณีที่มารดาไม่ตอบสนองต่อยากิน จะให้ Iron dextran (สารละลาย เหล็ก 50 mg) V / IM --- ก่อนให้เลือด

✅ หากจำเป็นต้องให้เลือด จะให้ยาขับปัสสาวะ เพื่อป้องกันการเกิดภาวะหัวใจล้มเหลวจากการมีเหล็กมากเกินไป

สังเกตอาการผิดปกติต่างๆ หากตรวจพบระดับปานกลาง-รุนแรง --> ส่งต่อพบแพทย์ทันที!!

⚠ ห้ามทานร่วมกับ นม**!! --> ทานยาก่อน 30-1 hr ค่อยทานนม
✅ ให้ทานร่วมกับ Vit C

⛔ แนะนำนอนตะแคงซ้าย หรือหัวสูง เพื่อป้องกันการกดทับ inferior vena cava

ให้ O2 (10LPM) เมื่อเข้าสู้ Active phase และ Second stage หรือ หายใจหอบเหนื่อย

Blood group preparation ให้พร้อม ในกรณีหากมารดาเสียเลือดมาก

เลือกวิธีคลอด เพื่อพิจารณาให้เลือด
⚠ ND -- Hct < 25%
⚠ C/S -- Hct = 30%

Check ---> Vagina bleed, Uterine contraction

ดูแล perineum care

🚩 เน้นความสำคัญ รับประทานอาหาร - ยาบำรุง

การให้นมบุตร ❌ ยกเว้น มารดาที่มีภาวะหัวใจล้มเหลว

🚩 การวางแผนครอบครัว คุมกำเนิดอย่างน้อย 2 ปี

ภาวะโลหิตจางที่มีสาเหตุมาจากการเสียเลือด (Anemia cause by blood loss)

การเสียเลือดเฉียบพลัน Acute blood loss

Reflectory anemia (Chronic blood loss)

⚠ ภาวะ Sheehan's Syndrome

✅ ⛔ เกิดจาก การเสียเลือดในปริมาณมากอย่างเฉียบพลันในระยะคลอดและหลังคลอด

✅ทำให้ต่อมพิทูอิตารี่ส่วนหน้า (anterior pituitary gland) ขาดเลือดไปเลี้ยง

อาการ

❎ ไม่มีน้ำนมไหลหลังคลอด

❎ ไม่มีประจำเดือนหลังคลอด
❎ไม่มีการสร้าง H.เพศหญิง -- เต้านมเหี่ยวฝ่อ

ภาวะ Hypothyroid -- พูดช้า คิดช้า เซื่องซึม เดินช้า กินจุ อ้วน ผมร่วง

มีการเสียสมดุลของเกลือแร่ในร่างกาย จาก
การทำงานต่อมหมวกไตผิดปกติ

อ่อนเพลีย เบื่ออาหาร เหนื่อยง่าย

การรักษา

⛔การให้ฮอร์โมนสังเคราะห์ทดแทนไปตลอดชีวิตตามฮอร์โมนที่ขาดหายไป

การพยาบาลที่สำคัญที่สุด ‼
✅ ดูแลให้เลือดทดแทนเลือดที่เสียไป
✅ หลังจากนั้น เน้นเรื่องอาหารและธาตุเหล็ก

✅ติดตาม V/S เพื่อประเมินภาวะ Shock
❌ ดีกว่าการเจาะ Hct

⛔ หากเป็นนานๆ รบกวนการสังเคราะห์ Hb -- ทำให้การทำลาย RBC เพิ่มขึ้น = ไขกระดูกสร้าง RBC ลดลง

การพยาบาล

🚩 ให้ธาตุเหล็ก กรดโฟลิค Vit B12 เพื่อป้องกันภาวะโลหิตจาง

🚩 เน้นอาหารที่ช่วยสร้างเม็ดเลือดแดง

ความผิดปกติของไขกระดูก ทำให้ ⛔ Pancytopenia -- > RBC, WBC, Plt ต่ำ

การวินิจฉัย

อาการและอาการแสดง

⚠ ซีด เหนื่อย อ่อนเพลีย

⚠ มีไข้

⚠ เลือดออกง่าย มีจุดเลือดออก (Purpura, Ecchymosis)

ซักประวัติ

การตรวจ Lab

Pancytopenia

Leukopenia (WBC < 5,000)

Thrombocytopenia (Plt < 150,000)

Erythropenia (Hct < 30%)

Bone marrow

🚫 fat space, Hypocellular

การเสียเลือดจากอุบัติเหตุ

การผ่าตัด

การถอนฟัน

การพยาบาล

ระหว่างตั้งครรภ์

ระหว่างการคลอดและหลังคลอด

ไม่รุนแรง ✅ รักษาโดย Corticosteroid (Prednisolone)
✅ H.theraphy (Testosterone, Androgen)

รุนแรงในระยะต้น ⛔ พิจารณาทำแท้งและคุมกำเนิดชั่วคราว

ระยะท้ายของการตั้งครรภ์ ✅ ดูแลอย่างใกล้ชิดใน รพ. เพื่อให้เลือด ติดตามสภาพทารก

⚠ วิธีคลอดที่เหมาะสม N/D

✅ Prophylaxis ATB ก่อน/หลังคลอด เนื่องจากมารดาเสี่ยงติดเชื้อสูง

✅ ดูแลอย่างใกล้ชิด โดยเฉพาะการหดรัดตัวของมดลูก