ภาวะโลหิตจาง
⛔WHO -->Hb < 11g/dl, Hct < 30%
✅ TH --> Hb < 11g/dl, Hct < 33%
ภาวะเสมือนโลหิตจาง (Physiological anemia)
ภาวะโลหิตจางจากการขาดธาตุเหล็ก (Iron deficiency anemia)
ภาวะโลหิตจางจากการขาดวิตามินบี 12 (Cyanocobalamine deficiency anemia)
Aplastic (Hypoplastic) Anemia
ภาวะโลหิตจางจากการขาดกรดโฟลิก (Folic acid deficiency/ Megaloblastic anemia)
เกิดสัดส่วนการเพิ่มไม่สมดุลกัน
⛔Plasma ~ 45-50%
⛔ Erytropoietin สร้าง RBC ~ 25-30%
เริ่มพบในไตรมาสที่ 2 (16-24wks)
กลับคืนสู่ภาวะปกติใน 6 wks หลังคลอด
⚠ไม่แสดงอาการโลหิตจาง --> พบซีดรุนแรง
ผลต่อการตั้งครรภ์
ต่อมารดา
ต่อทารก
ระยะคลอด
ระยะหลังคลอด
ระยะตั้งครรภ์
CO เพิ่มขึ้น Tachycardia/ พบ Thrill --> อาจได้ยิน systolic murmur
พบภาวะ Pre-eclampsia, infection, Abruption placenta
Congestive heart failure
Acute blood loss/Shock จากการตัดฝีเย็บ
ภูมต้านทานต่ำ (Low resistance)
Venous thrombosis
PPH
DFU สูง
IUGR
แท้ง/คลอดก่อนกำหนดสูง
ระหว่างคลอดเกิด fital distress ง่าย
อัตราตายของทารกเพิ่มขึ้น
พบมากที่สุดในขณะตั้งครรภ์
ขณะตั้งครรภ์ การดูดซึมธาตุเหล็กจะเพิ่มขึ้น 40% (~10-20%)
⛔ ดูดซึมที่ Duodenum & Jejunum
✅ อาหารที่มีเหล็กมาก -- เครื่องในสัตว์ เนื้อสัตว์ ผักใบเขียว
🚫 อาหารที่ขัดขวางธาตุเหล็ก -- Phylate & Phosphate เช่น ข้าว/แป้ง นม
✅ อาหารที่ส่งเสริมธาตุเหล็ก -- Vit C
ตลอดการตั้งครรภ์ ใช้เหล็กไป ~ 1 g
สร้าง RBC 500 mg
การเจริญเติบโตของทารก-รก 300 mg
ขับออก Urine/Stool 1 mg/day
ที่เหลือสำรองไว้ใช้หมุนเวียนในร่างกาย
ND loss 200-500 ml
C/S loss 500-1000 ml
Locia loss 200 ml
การวินิจฉัย
อาการและอาการแสดง
⚠ ลิ้นเลี่ยน (Glossitis)
⚠ เป็นแผลที่มุมปาก (Angular stomatitis)
⚠ เล็บบางแบน (Koilonychia / Spoon-nails)
อ่อนเพลีย เบื่ออาหาร ปวดศีรษะ วิงเวียง (Vertico) ซีด (Pallor) ✅ อาการทั่วไปของโลหิตจาง
ตรวจร่างกาย
✅ Hct < 33%,
✅RBC morphology = Target cell
Serum iron < 70 mcg
Bone marrow = เซลล์ไขกระดูกติดสีส้มน้อย
⛔ Trial error --- FeSo4 300 mg/day = (1 tab มี Fe 60mg)
✅ Hb/Hct สูงขึ้น (การวินิจฉัยถูกต้อง)
ขณะตั้งครรภ์ ร่างกายต้องการ 150-300 mcg/day (ปกติ 50-150mcg/day)
ทารกนำไปใช้ในการสร้าง Amnio acid & DNA เพื่อพัฒนาความเจริญเติบโต
✅ อาหารที่มีโฟลิคสูง -- ผักใบเขียว โปรตีนจากสัตว์ นม เนยแข็ง ยีสต์
⛔ ดูดซึมที่ Jejunum
⛔ มักพบเมื่อ GA >30 wks
การวินิจฉัย
อาการแสดง
ตรวจร่างกาย
⚠ สั่น (Palpitation)
⚠ ข้อบวม (Edema of joint) / Ankle & Knee
อ่อนเพลีย เบื่ออาหาร ปวดศีรษะ วิงเวียง (Vertico) ซีด (Pallor) ✅ อาการทั่วไปของโลหิตจาง
✅Hct < 33%
✅ RBC morphology = Megaloblastic RBC ขนาดใหญ่, Anisocytosis ขนาดหลากหลาย, Poikilocytosis รูปร่างแตกต่าง
⛔ Trial error --- Folic acid วันละ 1000 mcg
(หลังรักษา 4-5 วัน) ✅ Hb/Hct สูงขึ้น (การวินิจฉัยถูกต้อง)
Bone marrow = Normal
พบได้น้อย เพราะพบได้ในอาหารพวก เนื้อสัตว์ นม ไข่ น้ำปลา กะปิ
✅ ขณะตั้งครรภ์ ร่างกายต้องการ 1 mcg/day
✅ ร่างกายสะสมได้นาน 5 ปี
การวินิจฉัย
สาเหตุ
กลุ่มยาที่ยับยั้งการดูดซึมกรดโฟลิค : Antineoplasm, Anticonvulsant
การได้รับสารอาหารที่มี folic น้อย
การเผาผลาญสารอาหารเพิ่มขึ้น : Hyperthyroid
เม็ดเลือดแดงแตกเรื้อรัง : มาลาเลีย
Twin pregnancy
อาการ
ตรวจร่างกาย
⛔ เพิ่มอาการทางระบบประสาท
⚠ ชา สั่นกล้ามเนื้อ
⚠ ไม่มีแรงเดิน ล้มง่าย
อ่อนเพลีย เบื่ออาหาร ปวดศีรษะ วิงเวียง (Vertico) ซีด (Pallor) ✅ อาการทั่วไปของโลหิตจาง
✅ Hct < 30%
✅ RBC morphology = Macrocytosis
⛔ Trial error --- ฉีด Vit B12 วันละ 1000 mcg
(หลังรักษา 2-3 วัน) ✅ Hb/Hct สูงขึ้น (การวินิจฉัยถูกต้อง)
⛔ ดูดซึมที่ Ilium
สาเหตุ เกิดจากการเคยผ่าตัดลำไส้ ทำให้การดูดซึมล้มเหลว
การดูแลหญิงตั้งครรภ์ที่มีภาวะโลหิตจาง
ระยะคลอด
ระยะหลังคลอด
ระยะตั้งครรภ์
Screening ในช่วง ANC (Hct, Hb ทุกราย) ⚠ ANC ตามนัด
V/S , FHS ทุก 30 นาที -1 hr
V/S อย่างใกล้ชิด เพราะมีภาวะ Hypovolemia อยู่แล้ว
แนะนำทานยาบำรุงธาตุเหล็ก (RBC 1mg -- มีเหล็ก 1.1mg)
✅ กรณีที่มารดาไม่ตอบสนองต่อยากิน จะให้ Iron dextran (สารละลาย เหล็ก 50 mg) V / IM --- ก่อนให้เลือด
✅ หากจำเป็นต้องให้เลือด จะให้ยาขับปัสสาวะ เพื่อป้องกันการเกิดภาวะหัวใจล้มเหลวจากการมีเหล็กมากเกินไป
สังเกตอาการผิดปกติต่างๆ หากตรวจพบระดับปานกลาง-รุนแรง --> ส่งต่อพบแพทย์ทันที!!
⚠ ห้ามทานร่วมกับ นม**!! --> ทานยาก่อน 30-1 hr ค่อยทานนม
✅ ให้ทานร่วมกับ Vit C
⛔ แนะนำนอนตะแคงซ้าย หรือหัวสูง เพื่อป้องกันการกดทับ inferior vena cava
ให้ O2 (10LPM) เมื่อเข้าสู้ Active phase และ Second stage หรือ หายใจหอบเหนื่อย
Blood group preparation ให้พร้อม ในกรณีหากมารดาเสียเลือดมาก
เลือกวิธีคลอด เพื่อพิจารณาให้เลือด
⚠ ND -- Hct < 25%
⚠ C/S -- Hct = 30%
Check ---> Vagina bleed, Uterine contraction
ดูแล perineum care
🚩 เน้นความสำคัญ รับประทานอาหาร - ยาบำรุง
การให้นมบุตร ❌ ยกเว้น มารดาที่มีภาวะหัวใจล้มเหลว
🚩 การวางแผนครอบครัว คุมกำเนิดอย่างน้อย 2 ปี
ภาวะโลหิตจางที่มีสาเหตุมาจากการเสียเลือด (Anemia cause by blood loss)
การเสียเลือดเฉียบพลัน Acute blood loss
Reflectory anemia (Chronic blood loss)
⚠ ภาวะ Sheehan's Syndrome
✅ ⛔ เกิดจาก การเสียเลือดในปริมาณมากอย่างเฉียบพลันในระยะคลอดและหลังคลอด
✅ทำให้ต่อมพิทูอิตารี่ส่วนหน้า (anterior pituitary gland) ขาดเลือดไปเลี้ยง
อาการ
❎ ไม่มีน้ำนมไหลหลังคลอด
❎ ไม่มีประจำเดือนหลังคลอด
❎ไม่มีการสร้าง H.เพศหญิง -- เต้านมเหี่ยวฝ่อ
ภาวะ Hypothyroid -- พูดช้า คิดช้า เซื่องซึม เดินช้า กินจุ อ้วน ผมร่วง
มีการเสียสมดุลของเกลือแร่ในร่างกาย จาก
การทำงานต่อมหมวกไตผิดปกติ
อ่อนเพลีย เบื่ออาหาร เหนื่อยง่าย
การรักษา
⛔การให้ฮอร์โมนสังเคราะห์ทดแทนไปตลอดชีวิตตามฮอร์โมนที่ขาดหายไป
การพยาบาลที่สำคัญที่สุด ‼
✅ ดูแลให้เลือดทดแทนเลือดที่เสียไป
✅ หลังจากนั้น เน้นเรื่องอาหารและธาตุเหล็ก
✅ติดตาม V/S เพื่อประเมินภาวะ Shock
❌ ดีกว่าการเจาะ Hct
⛔ หากเป็นนานๆ รบกวนการสังเคราะห์ Hb -- ทำให้การทำลาย RBC เพิ่มขึ้น = ไขกระดูกสร้าง RBC ลดลง
การพยาบาล
🚩 ให้ธาตุเหล็ก กรดโฟลิค Vit B12 เพื่อป้องกันภาวะโลหิตจาง
🚩 เน้นอาหารที่ช่วยสร้างเม็ดเลือดแดง
ความผิดปกติของไขกระดูก ทำให้ ⛔ Pancytopenia -- > RBC, WBC, Plt ต่ำ
การวินิจฉัย
อาการและอาการแสดง
⚠ ซีด เหนื่อย อ่อนเพลีย
⚠ มีไข้
⚠ เลือดออกง่าย มีจุดเลือดออก (Purpura, Ecchymosis)
ซักประวัติ
การตรวจ Lab
Pancytopenia
Leukopenia (WBC < 5,000)
Thrombocytopenia (Plt < 150,000)
Erythropenia (Hct < 30%)
Bone marrow
🚫 fat space, Hypocellular
การเสียเลือดจากอุบัติเหตุ
การผ่าตัด
การถอนฟัน
การพยาบาล
ระหว่างตั้งครรภ์
ระหว่างการคลอดและหลังคลอด
ไม่รุนแรง ✅ รักษาโดย Corticosteroid (Prednisolone)
✅ H.theraphy (Testosterone, Androgen)
รุนแรงในระยะต้น ⛔ พิจารณาทำแท้งและคุมกำเนิดชั่วคราว
ระยะท้ายของการตั้งครรภ์ ✅ ดูแลอย่างใกล้ชิดใน รพ. เพื่อให้เลือด ติดตามสภาพทารก
⚠ วิธีคลอดที่เหมาะสม N/D
✅ Prophylaxis ATB ก่อน/หลังคลอด เนื่องจากมารดาเสี่ยงติดเชื้อสูง
✅ ดูแลอย่างใกล้ชิด โดยเฉพาะการหดรัดตัวของมดลูก