Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

บทที่ 5 การประเมินภาวะสุขภาพ การส่งเสริมสุขภาพและการป้องกันปัญหาสุขภาพ …

- - - - การติดเชื้อ
      - การตกเลือดหลังคลอด
      - การคัดตึงเต้านม
      - ปวดมดลูก ปวดแผลฝีเย็บ
- - - - 2.1.1.2มดลูก (uterus)ลดขนาดลงหลังทารกและรกคลอดไปแล้ว ขนาดจะเล็กลงเรื่อย ๆ โดยเฉลี่ยประมาณวันละ ½ นิ้ว หรือ 1.5 เซนติเมตร เรียกว่า มดลูกเข้าอู่ (involution)
      - 2.1.1.3เยื่อบุโพรงมดลูก (endometrial)
        
        2-3 วันแรก แผลภายในโพรงมดลูกตรงตำแหน่งที่รกเคยเกาะยังใหม่อยู่ จึงมีสีแดงเหมือนเลือดสด เรียกว่า lochia rubra
        
        วันที่ 4-9 หลังคลอด ลักษณะของน้ำคาวปลาจะเปลี่ยนไป
        เป็นสีจางลง หรือคล้ำลง มีมูกออกมาปน ทำให้มีลักษณะเป็นเมือกยืดได้ เรียกว่า lochia serosa
        
        วันที่ 10-14 ภายหลังคลอด น้ำคาวปลาจะมีมูกสีเหลืองปนจำนวนไม่มาก น้ำคาวปลาระยะนี้เรียกว่า lochia alba
      - 2.1.1.4ปากมดลูก (cervix) มีลักษณะอ่อนนุ่ม อาจมีการฉีกขาดจากคลอดร่วมด้วย ปากมดลูกจะไม่คืนสู่สภาพเดิม แต่จะมีลักษณะรูปรีเนื่องจากเคยผ่านการฉีกขาดจากการคลอดมาแล้ว
      - 2.1.1.5ช่องคลอด (vagina) จะเกิดขึ้นช้า ๆ และค่อย ๆ ลดขนาดลง แต่ไม่สามารถคืนสู่สภาพเดิม เนื่องจากมีการหย่อนของผนังช่องคลอด
      - 2.1.1.6เยื่อพรหมจารีย์ (hymen) มีลักษณะฉีกขาดกระรุ่งกระริ่งกลายเป็นติ่งเนื้อเล็ก ๆ ที่เรียกว่า คารันคูเล ไมร์ติฟอร์ม (carunculae myrtiforms) ถือเป็นลักษณะเฉพาะบอกได้อย่างหนึ่งว่าสตรีนั้นเคยคลอดบุตรมาแล้ว
      - 2.1.1.7ฝีเย็บ (perineum) ในระหว่างระยะที่ 2 ของการคลอด กล้ามเนื้อบริเวณผนังเชิงกรานจะบางและยืดโดยแรงกดจากศีรษะ แรงกดนี้จะมีมากในมารดาครรภ์แรกและในมารดาที่คลอดบุตรตัวใหญ่ ซึ่งมักจะช่วยได้โดยการตัดฝีเย็บ (episiotomy) และเย็บซ่อมแซมฝีเย็บ
      - 2.1.1.8การตกไข่และการมีประจำเดือน (ovulation and menstruation) ภายหลังคลอดจะไม่มีประจำเดือนอยู่ระยะหนึ่งเรียกว่า physiologic amenorrhea ไม่มีการตกไข่ การเลี้ยงบุตรด้วยนมมารดา ผู้ที่เลี้ยงบุตรด้วยนมมารดาจะมีการตกไข่ช้ากว่าผู้ที่ไม่ได้เลี้ยงบุตรด้วยนมมารดา
        
        เนื่องจากระหว่างให้นมบุตรเชื่อว่ามีกลไก
        ยับยั้งการตกไข่คือ ผลจากการที่โปรแลคติน
        (prolactin) มีผลไประงับการสร้างพิทูอิทารี
        โกนาโดโทรปิน (pituitary gonadotropins
        และบางรายอาจเป็นผลจากการที่รังไข่ไม่สนอง
        ต่อการกระตุ้นของ ฟอลลิเคิล สติมูเลชั่น ฮอร์โมน
        (follicle stimulation hormone)
      - 2.1.1.1เต้านม (breast) จะมีขนาดใหญ่และท่อน้ำนมมีการขยายใหญ่เต็มที่ เพื่อเก็บน้ำนมไว้สำหรับเลี้ยงทารก ลานนมจะขยายกว้างและสีเข้มขึ้น
        
        กลไกในการควบคุมการสร้างและการขับน้ำนม
        เมื่อestrogenและprogesteroneจากรกหมดโปรแลคตินที่เพิ่มขึ้น
        ในระยะหลังคลอดออกฤทธิ์สร้างน้ำนม ประมาณวันที่สองมีน้ำนมเหลือง
        ต่อมาจึงมีน้ำนมไหล วันที่ 5 หลังคลอดจะสามารถบีบน้ำนมไหลออกง่าย
        
        การที่ทารกดูดนมมารดาจะมีผลไปกระตุ้น
        ต่อมใต้สมองส่วนหลังให้หลั่ง oxytocin
        ทำให้มีการบีบรัดตัว ขับน้ำนมออกมา ขบวนการเรียกว่า
        “Let-down reflex” หรือ “Milk-ejection reflex”
        
        ชนิดของน้ำนม น้ำนมแบ่งเป็น 3 ชนิด
        
        1.น้ำนมเหลือง (colostrum)พบระยะ 2-3 วันแรก มีปริมาณโปรตีนและเกลือแร่ (inorganic salts) มาก และมีสาร IgA นี้เป็น antibody ที่ป้องกัน enteric infection ในทารก
        
        2.น้ำนมก่อนน้ำนมแท้ (transitional milk) พบประมาณวันที่ 5-7 จะมีการผลิตน้ำนมมีระดับไขมัน แล็คโทส (lactose) วิตามินที่ละลายในน้ำและมีแคลลอรี่มากกว่าน้ำนมเหลือง
        
        3.น้ำนมแท้ (true milk or mature milk) พบในสัปดาห์ที่ 2 มีลักษณะขาวข้น ประกอบด้วยสารอาหารที่จำต่อเด็กทารก
        
        ระยะของน้ำนม ในมารดาที่เลี้ยงทารกด้วยนมตนเอง แบ่งออกเป็น 3 ระยะ
        
        1.ระยะน้ำนมเต็ม (period of fulling) มารดารู้สึกตึงบริเวณเต้านมเพราะมี น้ำนมสร้างออกมาเต็มเต้านม ใช้เวลาประมาณ 10-30 นาที
        
        2.ระยะน้ำนมไหล (period of emptying) นานประมาณ 5-7 นาที เป็นระยะที่ทารกดูดน้ำนมจากเต้านมจนหมด น้ำนมพุ่งออกมามีอัตราประมาณ 40-60 ครั้งต่อนาที
        
        3.ระยะน้ำนมหมด (refractor period) เป็นระยะที่ไม่มีน้ำนมในเต้านม ใช้เวลาประมาณ 2 ชั่วโมง 30 นาที ถึง 3 ชั่วโมง ถ้าบีบเต้านมดูจะมีน้ำนมออกเล็กน้อยเท่านั้น
    - - หลังคลอด ปริมาณเลือดในระบบไหลเวียนของร่างกาย จะเพิ่มมาก ซึ่งเป็นผลมาจากการหดตัวของมดลูกไล่เลือดที่ขังในชั้นกล้ามเนื้อ มดลูกกลับเข้าระบบไหลเวียนและ inferior vena cava ก็เป็นอิสระจากการกดของมดลูกปริมาณเลือดที่ออกจากหัวใจใน 1 นาที (cardiac output) จะเพิ่มกว่าก่อนคลอด
      - ความดันโลหิตมีการเปลี่ยนแปลงเพียงเล็กน้อย แต่ถ้าความดันโลหิต
        ซิสโตลิค (systolic) ลดลงถึง 20 มิลลิเมตรปรอท หรือมากกว่า
    - - ขนาดของช่องท้องและช่องทรวงอกที่มีการเปลี่ยนแปลง
        จะทำให้ปริมาตรของอากาศในปอดที่ค้างอยู่จาก
        การหายใจออก (residual volume) เพิ่มขึ้น
        ความจุอากาศ (vital capacity) และความจุของอากาศ
        ขณะหายใจเข้า (inspiratory capacity) ลดลง
        อัตราการหายใจเท่ากับคนปกติคือ 16-24 ครั้งต่อนาที
    - - ภายหลังคลอดทันทีจะมีอาการคลื่นไส้ อาเจียนความอยากรับประทานอาหารลดลง เนื่องจากเหนื่อยอ่อนเพลียอาการนี้จะหายไปภายใน 2-3 ชั่วโมง และทำให้รู้สึกหิวและกระหายน้ำ มารดาหลังคลอดสามารถรับประทานอาหารและดื่มน้ำได้จำนวนมากภายหลังคลอดทันที
      - ภายหลังคลอดอาจจะท้องผูก เนื่องจากกล้ามเนื้อหน้าท้องหย่อน การได้รับการสวนอุจจาระก่อนคลอด อีกทั้งยังมีอาการเจ็บปวดบริเวณฝีเย็บ ทำให้ไม่กล้าเบ่งถ่ายอุจจาระในวันแรก ๆ และจะกลับเป็นปกติประมาณ 2-3 วันหลังคลอด
    - - ใน 24 ชั่วโมงแรกหลังคลอด เยื่อบุกระเพาะปัสสาวะอาจบวมแดงและมีอาการบวมช้ำรอบ ๆ
        รูเปิดของท่อปัสสาวะ การยืดขยายของกระเพาะปัสสาวะมาก ความตึงตัวไม่ดี ความจุเพิ่มขึ้น การทำงานของประสาท ที่ไปเลี้ยงกระเพาะปัสสาวะลดลง ทำให้ความไวต่อแรงกดจะลดลง
    - - ฝ้าบริเวณใบหน้าจะค่อย ๆ หายไปส่วนสีของลานนมที่เข้มขึ้น เส้นกลางหน้าท้องและรอยแตกของผิวหนังบริเวณหน้าท้องจะไม่หายไปแต่สีอาจจางลง
    - - หลังคลอด 24 ชั่วโมงแรก มีอุณหภูมิของร่างกายสูงขึ้นได้ แต่ไม่เกิน 38องศา รียกว่า reactionary fever มักพบในรายที่การคลอดล่าช้า (prolonged labour)
    - - หลังคลอดทันทีน้ำหนักตัวจะลดลงประมาณ 4-8 กิโลกรัม ในระยะ 3-5 วันภายหลังคลอด น้ำหนักจะลดลงอีก 2-3 กิโลกรัม หลังจากนั้นการลดของน้ำหนักตัวขึ้นอยู่กับการปฏิบัติตัวของมารดา
  - - - ในช่วงเวลา “sensitive period” หรือ 45 นาทีแรกหลังคลอด
        โดยให้โอกาสมารดาและทารก มีโอกาสมองสบตากัน มีปฏิสัมพันธ์ต่อกัน
        เป็นการช่วยส่งเสริมการพัฒนาสัมพันธภาพระหว่างมารดาและทารกต่อไป
    - - กระบวนการที่ค่อยเป็นค่อยไปเป็นลำดับ
        ไม่ได้เกิดขึ้นมาทันทีหลังการคลอด แบ่งเป็น 3 ระยะ
        
        ระยะที่ 2 Taking hold ระยะนี้มีเวลา
        ประมาณ 10 วัน เริ่มตั้งแต่วันที่ 3 หลังคลอด
        
        กระตือรือร้นที่จะรับผิดชอบ
        ดูแลตนเองและทารก
        แต่อาจไม่มั่นใจในความสามารถของตน
        ในการเลี้ยงบุตร
        
        ระยะที่ 1 Taking in
        เป็นระยะ 1-2 วันแรกภายหลังคลอด
        
        สนใจแต่ความต้องการของตนเองในเรื่องความสุขสบาย การพักผ่อนอยากพูด อยากเล่าประสบการณ์การคลอดที่ผ่านมา
        
        ระยะที่ 3 Letting go เริ่มตั้งแต่
        วันที 10 หลังคลอดเป็นต้นไป
        
        ช่วงเวลาที่ต้องปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงระบบครอบครัวจากสองคนเป็นสามคน ระยะนี้เป็นระยะที่ทั้งสามีและภรรยาต้องพึ่งพาซึ่งกันและกัน
- - - - ช่วยลดหน้าท้อง
    - - ช่วยลดหน้าท้อง
    - - การบริหารทรวงอก
        ทำให้เต้านมผลิตน้ำนมได้มากขึ้น
    - - การบริหารกล้ามเนื้อสะโพกและช่วยลดไขมันหน้าท้อง
    - - การบริหารกล้ามเนื้อหน้าท้องและสะโพก
    - - ช่วยลดอาการบวมและความไม่สุขสบาย
        บริเวณฝีเย็บ เพิ่มความสามารถ
        ในการควบคุมกล้ามเนื้อ
    - - ช่วยให้น้ำคาวปลาไหลสะดวก มดลูกกลับเข้าสู่สภาพเดิมเร็วขึ้น และลดอาการปวดมดลูก
- - - - มีสารอาหารที่มีประโยชน์ น่อยง่าย มีโปรตีน ไขมัน เกลือแร่ เช่น Ca, P
      - มีสารอาหารเป็นประโยชน์ ต่อการเจริญเติบโตของสมอง ได้แก่ cholesterols DHA และ taurine
      - มีภูมิต้านทานโรค และลดอากาศการเกิดภูมิแพ้
      - ลดอัตรเสี่ยงการเป็นการเป็นโรคอ้วน
    - - ช่วยให้มดลูกหดรัดตัว ลดอัตราการตกเลือด
      - หลัก3ดูด สูตรสำเร็จ
        
        ดูดเร็ว : ดูดนมแม่ทันทีหลัง
        คลอดเพื่อสร้างความรัก กระตุ้นการสร้างน้ำนม
        
        ดูดบ่อย : ดูดทั้ง2ข้าง ทุก2ชม. ข้างละ10นาที แล้วให้ลูกดื่มน้ำตาม
        
        ดูดให้ถูกวิธี : จัดท่าลูกดูดนมให้ถูกต้อง
        
        ศีรษะและลำตัวลูกอยู่แนวเดียวกับแม่
        
        ลูกจะอมหัวนมและลานนมลึก
        
        ลิ้นลูกอยู่ใต้ลานนม
      - ช่วยป้องกันการตั้งครรภ์ถัดไป
      - การปฏิบัติ
        
        น้ำนม2วันแรก มีสีเหลืองให้ลูกดูด
        จะช่วยเพิ่มภูมิคุ้มกันและขับขี้เทา
        
        อาหารของแม่ ควรเพิ่มปริมาณเนื้อสัตว์ ลดแป้งและน้ำตาล
        
        หลังดูดอิ่ม ไล่ลมให้ลูกเรอ ป้องกันท้องอืด
    - - 2.การประคองเต้านม
        
        นิ้มมือทั้ง4อยู่ด้านล่าง นิ้วหัวแม่มือยชอยู่บน ปรับมือตามแนวปากลูก ตัวU หรือ C
      - 3.การอมหัวนมให้ลึกพอ (Latch-onaa)
        
        ใช้หัวนมเขี่ยริมฝีปากให้ลูกอ้ากว้าง อมลึกถึงลานหัวนม ปลายจมูกชิดเต้า คางแนบเต้า แก้มป่อง
      - 1.ท่าให้นมของแม่และลูก
        
        ท่าที่สบาย ท้องลูกแนบท้องแม่ ปากตรงหัวนม ศีรษะลูกสูงกว่ากระเพาะเล็กน้อย กอดลูกไว้ในวงแขน ใช้หมอนรองลูก
      - 4การดูที่มีประสิทธิภาพ หลัก Four key signs
        
        1.มองเห็นลานนมด้านบนมากกว่าด้านล่าง
        
        2.ทารกอ้าปากกว้าง
        
        3.ริมฝีปากล่างทารกบานออก
        
        4.คางทารกแนบเต้า
  - - - ท่าลูกนอนขวางบนตัก(Cradle hold)
        
        ท่าลูกนอนขวางแบบประยุกต์(Modified)
        
        ท่าอุ้มลูกฟุตบอล(Clutch hold/Football)
        
        สำหรับแม่ผ่าหน้าท้อง เต้านมใหญ่ คลอดลูกแฝด
    - - ประคองตัวลูกชิดตัวแม่ เหมาะในการคลอดวันแรก แม่ที่ผ่าตัดหน้าท้อง หรือในนมลูกตอนกลางคืน
  - - - สาเหตุ : ดูดนมผิดวิธีไปเรื่อยๆจนแตก ทำให้แบคทีเรียผ่านเข้าไปเกิดการอักเสบ เป็นฝี ติดเชื้อง่ายถ้าไม่ดูดนม
      - การช่วยเหลือ : แนะนำให้ล้างหัวนมวันละครั้ง ช่วยให้แน่ให้นมลูกถูกต้อง ควรให้หัวนมสัมผัสอากาศและแสงแดดมากที่สุด
    - - เต้านมเต็ม เต้านมร้อน หนังแข็ง ไม่เจ็บ มีน้ำนม
        ช่วยเหลือ : ให้ลูกดูดนมบ่อยๆ
      - เต้านมคัด เต้านมร้อน หนังแข็ง เจ็บบวมตึง น้ำนมไม่ไหล แม่มีไข้ไม่เกิน24ชม. นมคั่งมาก
        
        สาเหตุ : ดูดน้อย ดูดผิดวิธี
        
        ป้องกัน : ดูดเร็ว ดูดบ่อย ดูดถูกวิธี
        
        ช่วยเหลือ : สร้างความมั่นใจ ขอให้แม่อดทน ดูดนมบ่อยๆ ถ้าลูกดูดไม่ได้ ให้บีบนมหรือน้ำนมก่อนให้นม ใช้ผ้าชุบน้ำอุ่นประคบหรือาบน้ำอุ่น นวดเต้านม นวดต้นคอหรือหลังแม่
        
        รักษา : อาจใช้เครื่องดูดได้ ลูกไม่สามารถดูดนมจากเต้าได้ ให้บีบใส่ถ้วยป้อน
        (Cup Feeds)
    - - การช่วยเหลือแม่ : ดูดนมถูกวิธี รักษาหัวนมที่แตก เอาน้ำนมแม่ทาหัวนมและปล่อยให้แห้ง
      - สาเหตุ : ลูกดูดนมแม่ไม่ถูกวิธี หัวนมแม่จะแบนราบเมื่อคลายหัวนม บางครั้งเห็นเส้นพาดผ่านปลายหัวนม
      - การป้องกัน : ให้ลูกดูดนมถูกวิธีตั้งแต่วันแรก ไม่ล้างหัวนมมากว่าวันละครั้ง รอจนกระทั่งทารกคลายเต้านม หรือสอดนิ้วมือเข้าไปข้างลูก
        เพื่อหยุดการดูด
    - - ในช่วง2-3สัปดาห์แรกหลังคลอด เป็นเรื่องปกติ เมื่อมีความรู้สึกคิดถึงความรักที่มีต่อลูกก็ทำให้บีบน้ำนมไหลได้ (ejection reflex)
      - คำแนะนำ : บีบน้ำนมเก็บไว้ให้ลูกขณะทำงาน หรือ ใช้อุปกรณ์รองรับนม (Breast cup, milk collection shell) ครอบหัวนมไว้