บทที่ 1 ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับกฎหมาย

ความหมายของกฎหมาย

กฎที่สถาบันหรือผู้มีอำนาจสูงสุดในรัฐตราขึ้นหรือที่เกิดขึ้นจากจารีตประเพณีอันเป็นที่ยอมรับนับถือ เพื่อใช้ในการบริหารประเทศ เพื่อใช้บังคับบุคคลให้ปฏิบัติตาม

ระเบียบ กฎเกณฑ์ ข้อบังคับ ที่รัฐหรือผู้มีอานาจกำหนดขึ้น เพื่อควบคุมความประพฤติ/พฤติกรรมของมนุษย์

ลักษณะของกฎหมายและประเภทของกฎหมาย

ลักษณะของกฎหมาย

  1. กฎหมายต้องมีลักษณะเป็นกฎเกณฑ์
  1. กฎหมายต้องกำหนดขึ้นโดยรัฐหรือผู้มีอานาจ
  • กฎหมายต้องเป็นข้อบังคับที่เป็นมาตรฐานที่ใช้วัดหรือกำหนดความประพฤติของคนในสังคมว่าถูกหรือผิด ทำได้หรือไม่ได้
  • ต้องเป็นคำสั่งหรือข้อบังคับของผู้มีอำนาจในรัฐ (รัฏฐาธิปัตย์) สำหรับประเทศไทย องค์กรที่ทำหน้าที่ออกกฎหมาย
  1. กฎหมายต้องบังคับใช้โดยทั่วไป
  • เมื่อมีการประกาศใช้แล้ว บุคคลทุกคนต้องอยู่ภายใต้กฎหมายโดยเสมอภาค จะมีใครอยู่เหนือกฎหมายไม่ได้ หรือทำให้เสียประโยชน์หรือเอื้อประโยชน์ให้แก่บุคคลใดโดยเฉพาะเจาะจงไม่ได้ แต่อาจมีข้อยกเว้นในบางกรณี
  1. กฎหมายต้องมีสภาพบังคับ
  • ในเมื่อกฎหมายเป็นกฎเกณฑ์ที่กำหนดความประพฤติของบุคคล ดังนั้นเพื่อให้บุคคลนั้นปฏิบัติตาม จึงจำต้องมีสภาพบังคับในกรณีที่มีการผ่าฝืนกฎหมาย หากเกณฑ์ใดไม่มีสภาพบังคับก็ไม่ถือว่าเป็นกฎหมาย

สภาพบังคับนั้นมีทั้งผลร้ายและผลดี

สภาพบังคับที่มีผลร้าย

  • ประหารชีวิต คือการนำตัวผู้กระทำความผิดไปฉีดยาพิษให้ตาย
  • จำคุก คือ การเอาตัวไปคุมขังไว้ในเรือนจำตามกำหนดเวลาที่ศาลพิพากษา
  • กักขัง คือ โทษที่ให้กักตัวผู้กระทำความผิดไว้ในสถานที่กักขัง ซึ่งกำหนดไว้อันมิใช้เรือนจำ
  • ปรับ คือ โทษที่ผู้กระทำความผิดต้องชำระเงินตามจำนวนที่กำหนดไว้ในคำพิพากษาต่อศาล มิฉะนั้นต้องถูกยึดทรัพย์ใช้ค่าปรับ หรือถูกกักขังแทนค่าปรับ
  • ริบทรัพย์สิน คือ จะริบทรัพย์ที่ใช้ในการกระทำผิดหรือได้มาจากการกระทำความผิด

สภาพบังคับที่มีผลดี

  • กรณีจดทะเบียนสมรส ทำให้บุตรเป็นบุตรที่ชอบด้วยกฎหมาย สามารถใช้สิทธิของคู่สมรสไปลดหย่อนภาษีได้

ระบบของกฎหมาย

  1. ระบบกฎหมายจารีตประเพณี หรือระบบกฎหมายไม่เป็นลายลักษณ์อักษร (Common law system)
  1. ระบบกฎหมายลายลักษณ์อักษร หรือระบบประมวลกฎหมาย (Civil law system)

ประเภทของกฎหมาย

กฎหมายที่แบ่งตามสิทธิประโยชน์ และความสัมพันธ์ของบุคคล

  1. กฎหมายมหาชน (Public Law)
  1. กฎหมายเอกชน (Private Law)
  • กฎหมายรัฐธรรมนูญ
  • กฎหมายปกครอง
  • กฎหมายอาญา
  • กฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา
  • ธรรมนูญศาลยุติธรรม
  • กฎหมายแพ่ง
  • กฎหมายพาณิชย์
  • กฎหมายวิธีพิจารณาความแพ่ง
  • อื่นๆ เช่น พระราชบัญญัติลิขสิทธิ์ กฎหมายแรงงาน กฎหมายประกันสังคม
  1. กฎหมายระหว่างประเทศ (International Law)
  • แผนกคดีเมือง
  • แผนกคดีบุคคล
  • แผนกคดีอาญา

กฎหมายที่แบ่งโดยแหล่งกำเนิดของกฎหมาย

  1. กฎหมายภายใน เป็นกฎหมายที่องค์กรของรัฐที่มีอำนาจในการบัญญัติกฎหมาย บัญญัติขึ้นใช้ภายในประเทศ
  1. กฎหมายภายนอก เป็นกฎหมายที่บัญญัติขึ้นโดยองค์การระหว่างประเทศ เช่น สหประชาชาติ หรือ เกิดจากความตกลงระหว่างประเทศ เช่น สนธิสัญญา อนุสัญญา

กฎหมายที่แบ่งโดยเจตนารมณ์และเนื้อหาของกฎหมาย

  • กฎหมายระเบียบราชการ
  • กฎหมายการเงินการคลัง
  • กฎหมายธุรกิจ
  • กฎหมายสาธารณะสุข
  • กฎหมายอุตสาหกรรม

กฎหมายที่แบ่งโดยลักษณะการใช้กฎหมาย

  1. กฎหมายสารบัญญัติ เป็นกฎหมายที่กำหนดสิทธิหรือหน้าที่ที่ให้บุคคลปฏิบัติ
  1. กฎหมายวิธีสบัญญัติ เป็นกฎหมายที่เกี่ยวกับวิธีการพิจารณาคดีของศาล

กฎหมายที่แบ่งโดยสภาพบังคับทางกฎหมาย

  • กฎหมายแพ่ง
  • กฎหมายอาญา
  • กฎหมายปกครอง

ลำดับชั้นหรือศักดิ์ของกฎหมาย

  1. รัฐธรรมนูญ (Constitutional Law) เป็นกฎหมายที่มีศักดิ์สูงสุด
  1. พระราชบัญญัติ พระราชกาหนด และประมวลกฎหมาย เป็นกฎหมายที่อยู่ในลำดับชั้นเดียวกัน และรองจากรัฐธรรมนูญ

2.1 พระราชบัญญัติ (พรบ.) (Act) คือ กฎหมายที่ออกโดยฝ่ายนิติบัญญัติหรือรัฐสภา โดยผู้ที่สามารถเสนอร่างกฎหมายนี้

2.2 ประมวลกฎหมาย (Code of Law) เป็นการรวบรวมบทบัญญัติของกฎหมายลายลักษณ์อักษรในเรื่องเดียวกันหรือใกล้เคียงกันให้มาอยู่ในหมวดเดียวกันอย่างเป็นระบบ

2.3 พระราชกำหนด (Royal Enactment) เป็นกฎหมายที่รัฐธรรมนูญมอบอำนาจให้แก่ฝ่ายบริหาร เพื่อออกข้อบังคับในกรณีฉุกเฉินที่มีความจำเป็นรีบด่วน

  1. พระราชกฤษฎีกา (Royal Decree) เป็นกฎหมายที่กำหนดรายละเอียดที่เป็นหลักย่อยของพระราชบัญญัติหรือพระราชกำหนด
  1. กฎกระทรวง (Ministerial Regulation) เป็นกฎหมายที่ออกโดยฝ่ายบริหาร คือ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงต่างๆ ซึ่งออกตามความเห็นชอบของคณะรัฐมนตรี และอาศัยอำนาจตามพระราชบัญญัติ
  1. ระเบียบ และข้อบังคับ (Rule/Regulation/Discipline) เป็นกฎหมายที่ออกโดยหัวหน้าหน่วยงานองค์กร ผ่านความเห็นชอบจากผู้บริหารหน่วยงานหรือคณะกรรมการ
  1. ประกาศและคำสั่ง (Announcement/Command) เป็นกฎหมายที่ออกโดยหัวหน้าหน่วยงาน เพื่อเป็นแนวทางในการปฏิบัติงานในหน่วยงาน
  1. อื่นๆ: ข้อบังคับท้องถิ่น เป็นกฎหมายที่ออกโดยองค์กรปกครองตนเอง เช่น ข้อบัญญัติกรุงเทพมหานคร ข้อบัญญัติเมืองพัทยา ข้อบัญญัติจังหวัด และเทศบัญญัติ ซึ่งมีผลบังคับใช้เฉพาะพื้นที่เท่านั้น

ลักษณะของระบบศาลไทย

  • ระบบศาลเดี่ยว เป็นระบบที่ให้ศาลยุติธรรมมีอำนาจวินิจฉัยชี้ขาดข้อพิพาททุกประเภท ไม่ว่าจะเป็นคดีแพ่ง คดีอาญา คดีปกครอง หรือคดีประเภทอื่นๆ ระบบนี้เป็นระบบที่ใช้กันมากที่สุด
  • ระบบศาลคู่ เป็นระบบที่ให้ศาลยุติธรรมมีอำนาจวินิจฉัยชี้ขาดข้อพิพาทเฉพาะคดีแพ่งและคดีอาญาเท่านั้น
  • ระบบศาลของประเทศไทย เป็นระบบศาลคู่ แยกเป็นอิสระจากกัน มีผู้พิพากษาหรือตุลาการของแต่ละศาลโดยเฉพาะ จะย้ายจากศาลหนึ่งไปดารงตาแหน่งในอีกศาลหนึ่งไม่ได้
  • ศาลของประเทศไทย ตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 ซึ่งใช้ในปัจจุบัน มาตรา 188 ถึงมาตรา 214
  1. ศาลรัฐธรรมนูญ
  1. ศาลยุติธรรม
  1. ศาลปกครอง

2.1 ศาลชั้นต้น (Civil court/Court in the First instance)

  • ศาลแพ่ง
  • ศาลอาญา

2.2 ศาลอุทธรณ์ (Appeal Court)

2.3 ศาลฎีกา (Supreme Court)

  1. ศาลทหาร