Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
แมลงสัตว์กัดต่อย - Coggle Diagram
แมลงสัตว์กัดต่อย
งูกัด
การดูแลรักษา
เบื้องต้น
นำส่งสถานพยาบาลที่ใกล้ที่สุด โดยเร็วที่สุด
ไม่ควรขันชะเนาะ อาจทำให้เนื้อเยื่อบริเวณนั้นๆ ขาดเลือดไปเลี้ยง เกิดเป็นเนื้อตาย
ล้างแผลด้วยน้ำสะอาด ห้ามกรีดแผล ดูดแผล ใช้ไฟ/ไฟฟ้าจีท้่ีวแผล โปะน้ำแข็ง สมุนไพรพอกแผล ดื่มสุรา กินยาแก้ปวดที่มีส่วนผสมของแอสไพริน การกระทำเหล่านี้ไม่ช่วยรักษาผู้ถูกงูกัด แต่จะมีผลเสีย เช่น เพิ่มการติดเชื้อ เนื้อตาย และที่สำคัญทำให้เสียเวลาที่จะนำส่งผู้ถูกงูกัดไปสถานพยาบาล
เคลื่อนไหวร่างกายโดยบริเวณที่ถูกงูกัดให้น้อยที่สุด เพื่อลดการดูดซึมพิษงูจากบริเวณที่ถูกกัดเข้าสู่ระบบไหลเวียนเลือด ควรไม้ดามบริเวณที่ถูกงูกัดและใช้ผ้าพันยืด หรือผ้าสะอาดพันทับให้แน่นพอประมาณ คล้ายการปฐมพยาบาลผู้ป่วยกระดูกหัก เพื่อลดการเคลื่อนไหวอวัยวะที่ถูกงูกัด
ตั้งสติให้ดี อย่าตกใจเกินเหตุ เนื่องจากผู้ถูกงูกัดบางรายที่ถูกงูพิษกัดอาจไม่ได้รับพิษ เพราะบางครั้งงูพิษกัด แต่ไม่ปล่อยพิษออกมา หรืองูพิษตัวนั้นได้กัดสัตว์อื่นมาก่อนและไม่มีน้ำพิษเหลือ ในกรณีที่ได้รับพิษงู ผู้ถูกงูกัดจะไม่เสียชีวิตหรือมีอาการอันตรายร้ายแรงทันที ต้องใช้เวลาอย่างน้อย 30 นาที จึงจะเริ่มมีอาการรุนแรง ควรจดจำลักษณะของงูว่าเป็นงูชนิดใดเพื่อการรักษาที่ถูกต้อง
ระหว่างการนำส่ง หากไม่ทราบชนิดงูที่กัดชัดเจน ให้สังเกตการหายใจของผู้ป่วยตลอดเวลา หากผู้ป่วยหยุดหายใจระหว่างนำส่ง ให้ทำการช่วยหายใจ เช่น การช่วยหายใจแบบปากต่อปากจนกว่าจะถึงสถานพยาบาล เพราะงูพิษบางอย่าง เช่น งูเห่า งูจงอาง งูสามเหลี่ยม และงูทับสมิงคลา มีพิษทำให้ร่างกายเป็นอัมพาตทั้งตัว ผู้ถูกงูเหล่านี้กัดจะเสียชีวิตจากการหยุดหายใจเป็นหลัก (ไม่จำเป็นต้องปั้มหัวใจหากผู้ป่วยยังมีชีพจรปกติ)
อาจนำซากงูไปด้วยแต่ไม่จำเป็นต้องเสียเวลาตามหาหรือไล่ตีงูเพื่อนำไปด้วย เพราะจะเสียเวลาในการรักษาโดยไม่จำเป็น
ผู้ถูกงูกัดไม่จำเป็นต้องได้รับเซรุ่มแก้พิษงูทุกราย แพทย์จะให้เซรุ่มแก้พิษงูเฉพาะในรายที่มีข้อบ่งชี้ ้ทางการแพทย์เท่านั้น
ข้อควรจำ
Neurotoxin :
จง เห่า สาม คลา
ทับสมิงคลา
(Malayan krait)
สีขาวดำ และนอกจากจะทำให้ paralysis แล้วยังเป็นตัวที่ทำให้เกิด rhabdomyolysis ได้
สามเหลี่ยม
(Banded krait)
พบน้อยกว่า สีเหลืองดำ
งูเห่ากับงูจงอาง
งูสามเหลี่ยม ทับสมิงคลา
(sea krait)
แผลมักไม่บวม เพราะฉะนั้นจึงยังอาจบอกไม่ได้ทันทีว่าจะมี systemic envenomation หรือไม่
Hematotoxin :
เขียวหางไหม้ กะปะ แมวเซา
งูกะปะ
(Malayan viper)
พบบ่อยที่สุด ลายรูปมุมแหลม ชอบอยู่ตามสวนยาง
งูแมวเซา
(Russell’s viper)
ลายกลมเหมือนตาแมว
Myotoxin :
sea snake, Malayan krait
sea snake และ sea krait ทำให้ paralysis ได้ แต่มันจัดเข้าพิษกลุ่มนี้ มีลักษณะเด่น คือ หางรูปใบพาย ทำให้เกิด generalized rhabdomyolysis, generalized muscle pain, pseudotrismus
linical syndrome
Viperidae
(เขียวหางไหม้ กะปะ แมวเซา)
บวมเฉพาะที่ และมี bleeding หรือ clotting disturbances
cobra หรือ king cobra
(เห่า จงอาง)
บวมเฉพาะที่ และมี paralysis
Krait
(สามเหลี่ยม ทับสมิงคลา)
มีอาการเฉพาะที่น้อย + Paralysis, มักโดนกัดระหว่างหลับพบพื้น
Krait
(ทับสมิงคลา)
Paralysis + dark brown urine/ARF, ถ้าโดนกัดระหว่างนอนหลับในบ้าน
Systemic symptoms
อาการทั่วไป เช่น คลื่นไส้ อาเจียน อ่อนเพลีย รู้สึกไม่สบาย ปวดศีรษะ ปวดท้อง อ่อนแรง ง่วงซึม
Cardiotoxic
(Viperidae)
hypotension, cardiac arrhythmia, pulmonary edema, conjunctival chemosis
Hematotoxic
(Viperidae)
prolonged bleeding จาก fang marks, มี systemic bleeding (gums, epistaxis, tears, ICH, hemoptysis, GIB, vaginal bleeding, skin, retina)
Neurotoxic
(Elapidae)
drowsiness, paresthesia, ptosis, ophthalmoplegia, facial palsy
Myotoxic
(sea snake)
generalized pain, tenderness, stiffness ของ muscles, trismus, myoglobinuria, hyperkalemia, ARF
Nephrotoxic
(Viperidae, sea snakes)
LBP, hematuria, hemoglobinuria, myoglobinuria, oliguria, uremia
อาการและอาการแสดงที่
บ่งชี้ว่ามี severe envenoming
บริเวณที่โดนกัดบวมเร็ว
ต่อมน้ำเหลืองโตบริเวณใกล้เคียงโต
มีอาการทาง systemic เช่น หน้ามืด หมดสติ คลื่นไส้ อาเจียน ท้องเสีย ปวดศีรษะมาก ลืมตาไม่ขึ้น ตามัว เห็นภาพซ้อน ง่วง
มีเลือดออกเอง เช่น ออกจากแผลที่แห้งแล้ว จากรอยกัด จาก systemic อื่นๆ
ปัสสาวะสีน้ำตาลหรือดำ
ตรวจร่างกาย
ตรวจบริเวณที่โดนกัด ดู area ของ edema, bleb, necrosis, lymphagitis; คลำบริเวณที่มี tenderness, lymph node enlargement; ตรวจ distal N/V อาการแสดงของ compartment syndrome
Treatment
First aid: ปลอบใจให้คลายกังวล ถ้ามีอุปกรณ์ให้ทำ pressure-immobilization หรือ pressure pad (ใช้ ) ถ้าสงสัย elapid bite และนำผป.ส่งรพ.ให้เร็วที่สุด พยายามให้ขยับแขนขาที่โดนกัดให้น้อยที่สุดและอยู่ในท่า recovery position (ถ้าเป็นไปได้)
Pressure pad โดยใช้วัสดุเช่น ยาง มาม้วนให้ได้ขนาดประมาณ 5 ซม.หนา 2-3 ซม.วางกดไว้บริเวณที่โดนกัด แล้วพันทับด้วยผ้าไม่ยืดให้ได้แรงกดอย่างน้อย 70 mmHg
ABCD
Antivenom
Systemic envenoming
Hematotoxic
Spontaneous systemic bleeding, coagulopathy (20WBCT หรือ PT) หรือ platelet < 100,000
Neurotoxic
ptosis, external ophthalmoplegia, paralysis
Cardiotoxic
hypotension, shock, cardiac arrhythmia, abnormal ECG
Nephrotoxic
oliguria/anuria, rising BUN/Cr
Myotoxic
มี evidence ของ generalized rhabdomyolysis หรือ intravascular hemolysis เช่น haemoglobin-/myoglobinuria, urine dipsticks-positive, muscle pains + hyperkalaemia
Local envenoming
บวมมากกว่าครึ่งหนึ่งของแขนขาที่ถูกกัดภายใน 48 ชั่วโมง
โดนกัดที่นิ้วแล้วบวม
บวมเร็ว เช่น โดนกัดที่มือ/เท้าแล้วบวมเลยข้อมือ/ข้อเท้าภายใน 2-3 ชั่วโมง
Enlarged tender lymph node หลังโดนกัด
freeze-dried monovalent
antivenoms 7 ชนิด
Cobra antivenom (Naja kaouthia) แก้พิษงูเห่า
King cobra antivenin (Ophiophagus hannah) แก้พิษงูจงอาง
Banded krait antivenin (Bungarus fasciatus) แก้พิษงูสามเหลี่ยม
Malayan Krait Antivenin (Bungarus candidus) แก้พิษงูทับสมิงคลา
Malayan pit viper antivenin (Calloselasma rhodostoma) แก้พิษงูกะปะ
Russell’s viper antivenin (Daboia siamensis) แก้พิษงูแมวเซา
Green pit viper antivenin (Cryptelytrops – Trimeresurus-albolabris) แก้พิษงูเขียวหางไหม้
polyvalent antivenoms 2 ชนิด
Neuro polyvalent (งูเห่า จงอาง สามเหลี่ยม ทับสมิงคลา)
Hemato polyvalent (งูกะปะ แมวเซา เขียวหางไหม้)
ขนาดของ antivenum ที่แนะนำ
(ผสม sterile water 10 mL ในแต่ละ amp)
Hemototoxin snake
(งูกะปะ แมวเซา เขียวหางไหม้)
ให้ขนาดเริ่มต้น 30 mL slow IV 2 mL/min และสามารถให้ต่อเนื่องทุก 6 ชั่วโมง ตามอาการ (ผู้ป่วยที่ถูก viper bite สามารถมีอาการซ้ำได้ใน 24-48 ชั่วโมง) หรือให้ซ้ำใน 1-2 ชั่วโมง ถ้ายังมี active bleeding หรืออาการทาง cardiotoxicity แย่ลง
Neurotoxin
snake
ถ้าเป็นงูเห่า ให้ขนาดเริ่มต้น 100 mL ถ้าเป็นงูจงอาง งูสามเหลี่ยม หรืองูทับสมิงคลา ให้ขนาดเริ่มต้น 50 mL slow IV 2 mL/min และสามารถให้ต่อเนื่องทุก 12 ชั่วโมง ตามอาการ หรือให้ซ้ำใน 1-2 ชั่วโมง ถ้าอาการทาง neurotoxicity แย่ลง
**ก่อนเริ่มให้ antivenom ให้ดูด adrenaline เตรียมไว้เลย เพื่อที่จะสามารถให้ได้ทันที หลังให้ antivenum ต้องสังเกตอาการใกล้ชิดอย่างน้อย 1 ชั่วโมง
อาการตอบสนองภาย
หลังให้ antivenom
General
ผู้ป่วยจะรู้สึกดีขึ้น อาการคลื่นไส้ ปวดหัว
ปวดกล้ามเนื้อจะหายอย่างรวดเร็ว
Spontaneous
systemic bleeding
เลือดมักจะหยุดภายใน 15-30 นาที
Blood coagulability
20WBCT มักจะกลับมาเป็นปกติภายใน 3-9 ชั่วโมง
Shocked patients
BP อาจเพิ่มขึ้นใน 30-60 นาที และ arrhythmias อาจหาย
ปลิง
การป้องกันปลิง
ในภาวะน้ำท่วม
หลีกเลี่ยงการลุยน้ำโดยเฉพาะจุดที่มีน้ำท่วมสูงระดับเอวขึ้นไป หากจำเป็น ควรแต่งตัวให้มิดชิด ใส่กางเกงชั้นใน กางเกงขายาวและสวมถุงพลาสติกหุ้มเท้าและหุ้มปลายขากางเกงทั้ง 2 ข้าง แล้วรัดด้วยเชือกหรือยางเพื่อป้องกันไม่ให้ปลิงเข้าไปในกางเกงได้
หลีกเลี่ยงการเล่นน้ำหรือแช่น้ำนานๆ โดยเฉพาะในบริเวณที่น้ำท่วมขัง ระมัดระวังเด็กเล็กที่เล่นน้ำในบริเวณน้ำท่วมขัง เพราะเสี่ยงต่อการที่ปลิงจะเกาะและชอนไชเข้าไปในอวัยวะต่างๆของร่างกายได้
กรณีถูกปลิงกัด
หรือดูดเลือด
หากเห็นตัวปลิงเกาะอยู่บนร่างกายไม่ควรดึงออกทันที เพราะอาจทำให้ปากแผลฉีกขาดและเลือดหยุดยากขึ้น ควรใช้น้ำเกลือเข้มข้น (ใช้น้ำผสมเกลือแกง) น้ำส้มสายชูแท้ หรือแอลกอฮอล์ 70% หยดบริเวณรอบๆปากของปลิง อาจใช้ไม้ขีดหรือบุหรี่ที่ติดไฟจี้ตัวปลิง เพื่อให้ปลิงหลุดออก
ทำความสะอาดบาดแผลด้วยยาฆ่าเชื้อเบตาดีนหยดลงบนสำลีหรือไม้พันสำลีที่สะอาด เช็ดเป็นวงรูปก้นหอยจากส่วนในแผลออกสู่ส่วนรอบนอกของแผล หากเลือดยังไม่หยุดไหล ให้ใช้ยาซึ่งมีฤทธิ์ช่วยในการหดตัวของเนื้อเยื่อและหลอดเลือด เช่น คาลามาย โลชัน ทาบริเวณปากแผล
หากสงสัยว่า ปลิงชอนไชเข้าไปในร่างกาย เช่น มีเลือดออกตามช่องหรือโพรงต่างๆ ไม่หยุด ให้รีบนำส่งโรงพยาบาล
แมลงหรือสัตว์
ชนิดอื่นๆกัดต่อย
การดูแลแผลเบื้องต้น
ผึ้ง ต่อ แตน กัดต่อย ให้ใช้หลอดเล็กๆ แข็งๆ หรือปลายด้ามปากกาลูกลื่นที่ถอดไส้ออกแล้ว ครอบจุดที่ถูกกัดต่อยและกดให้เหล็กในโผล่ขึ้นมา แล้วจึงใช้วิธีคีบดึงออก อย่าใช้วิธีบีบหรือเค้น เพราะจะทำให้เนื้อเยื่อบริเวณที่ถูกกัดต่อยบวมได้ทาแผลด้วยแอมโมเนียหรือครีมไตรแอมซิโนโลน
ตะขาบ แมงป่องกัด ให้ทาแผลด้วยแอมโมเนียหรือครีมไตรแอมซิโนโลน
ถ้ามีอาการปวดมาก มีอาการแพ้ เช่น หนังตาบวม หายใจไม่สะดวก ควรรีบไปพบแพทย์