Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
6.GAIA, Erliebe formak - Coggle Diagram
6.GAIA
Meteorizazioa:
harriak apurtu edo eraldatu lekuz aldatu gabe
Biologikoa
(bizidunak) edozein lekutan
Fisikoa
: landareen sustaraiak haztean apurtu ditzakete harriak. Zenbait animaliek lur barruko aktibitatea dute, galeriak sortu arrokak apurtuz.
Kimikoa
: alga, goroldioek, onddoek sortzen dituzten substantzia kimikoen eraginez, zenbait mineral aldatu.
Kimikoa
(gasak eta ura) klima heze eta epeletan
Oxidazioa:
oxigenoa mineralekin konbinatzean arroken konposaketa aldatu.
Disoluzioa:
gatzez osatutako mineralak urarekin disolbatzean.
Karbonatazioa:
disoluzio mota berezia kareharrietan. Eragilak CO2 eta H2O
Fisiko
/ mekanikoa (tenperatura aldaketak)
Haloklastismoa
: kostaldeko eremuetan. Haizea arroken pitzaduretan sartu ur gaziaz, ura lurrutzean gatz kristalak osatu, gatz kristalak zirrikituen paretetan presioa egin eta arroka apurtu.
Termoklastismoa
: basamosrtu eremuetan. Beroarekin harriaren materialak dilatatu, tenperatura jaistean uzkurtu, aldaketekin harria lehertu.
Krioklastismoa
: eremu hotzetan. Ura pitzaduretan sartu, izozten da eta bolumena handitu, arroka apurtu.
Higadura:
lurrazaleko harriak desgastatzea eta ondorioz sortutako partikula finak beste leku batzuetara garraiatzea.
Faktoreak
Erliebearen
inklinazioa
: zenbat eta handiagoa izan higadura bortitzago izango da. Aldaparen luzeera ere kontuan hartu behar.
Harrien
erresistentzia
: buztina, kareharriak, hareharriak erraz higitu, baina, granitoa eta kuartzita harri gogorrak dira eta astiro higitzen dira.
Eragilearen
energia
: zenbat eta handiago orduan eta higadura ahalmen handiagoa.
Landare
estaldura
: landaretzak lurzorua babesten du isurketa ostopatuz eta inflitrazioa areagotuz
Motak
Askatzea
: eragile geologikoen indarrarekin arroken zatiak askatzean datza.
Abrasioa
/
urradura
: eragile geologikoak daramatzan partikulek harrian gainazala jotzean egindako urratze lana.
Garraioa
: harrien meteorizazioan eta higaduran sortutako klastoak (eragile geologikoek garraiatutako edozien tamainako harri zatiak) jatorrizko lekutik aldatzea
Kimikoa: partikulak uretan disolbatuta
Fisikoa
Biraka
Saltoka
Flotatzen
Herrestan
Esekiduran
Sedimentazioa
: garraio ahalmena galtzerakoan, materialak behe-tokian metatu. Horri sedimentu deritzo. Toki nagusia itsasoa da.
Erliebe formak
Ibaia
**
Erdi-ibilgua
: aldapa eta uraren abiadura txikiagoa, Garraioa naguistu eta hondoa sedimentuz betetzen hasi (azpil itxurako harana, meandroa, alubioi terrazak, uholde lautada)
Behe-ibilgua
: aldaparik ez eta ura mantso, Sedimentazioa nagusitu (dela, estuarioa)
Goi-ibilgua
: aldapa eta uraren abiadura handia, Higadura nagusitu (V itxurako harana, jentilen lapikoak, ur-lasterrak, ur-jauziak)
Ur basatiak
: ez dute ubide finkorik, euria eta gero behin-behineko ur-lasterrak. Eremu oso maldatsuetan euria edo elurra eta gero osatu (mendiko uharra, ranbla, badlandes, karkabak, lurreko piramideak, sorgin tximiniak)
Lurpeko urak
: lurzorua eratzen duten harriak iragazkorrak, ura barrutik zirkulatzeko harri iragazgaitza batekin topatu arte.
Akuiferoa
: Ura pilatzen hasten den ur gezako biltokia (elikatze eremua, aireztatze eremua ''harri iragazkorra'', maila freatikoa, asetze eremua, harri iragazkaitza)
Erliebe
karstikoa
: ur disoluzioaren eta jalkitzearen ondorioz kareharrietako eremuetan sortutako erliebea (dolina, torca, lapiaz, arroila/foz, leizea, galeria, estalaktitak, estalagmitak, zutabeak)
Glaziarra
: urteetan zehar bota den elurra eta euria udan guztiz urtu ezean trinkotu den izotz masa handia (horn, zirkua, mihia, morrenak, U formako harana)
Haizea
: eremu lehorretan, prezipitazio gutxi eta landaredi eskasa (perretxiko itxurako harria, arkua, harriko basamortua/reg, duna, loess)
Urradura
: haizeak garraiatutako partikulak arrokan jo eta desgastatzen du, batez ere, beheko aldeak
Deflazioa
: azken dauden partikula txiki edo ertainak kendu eta lekuz aldatu.
Itsasoa
itsasertzeko harriak modelatzen ditu, mugimenduei esker.
Mugimenduak
Olatuak
: haizeak sortu, itsasertezko harriak higatu, materialak garraiatu eta birrindu, eta babespean metatu.
Itsas lasterrak
(korronteak): material txikiak garraiatu.
Mareak
: olatuen eragina handitu.
Higadura diferentziala
: Arroka gogorrak lurmuturrak, bigunak senadiak eratzen ditu.
Itsaslabarraren atzeratzea
: Olatuen indarraren ondorioz, itsaslabarraren behaldea zulatzen da. Ondoren, goialdeko hegala sostengu galtzen du eta apurtzen da, harri zati handiak erortzen.
(Bloke isolatuak, arkua, itsaslabarra, urradura plataforma, tonboloa, hondartza, gezia)