Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

แม่ ., การเปลี่ยนแปลงทางด้านสรีรวิทยาของมารดาในระยะหลังคลอด,…

- - - - สิ่งที่ถูกขับออกมาจากแผลในโพรงมดลูกบริเวณตำแหน่งที่เกาะของรก
      - ชนิด
        
        Lochia rubra
        
        สี
        
        แดงสด
        
        ระยะเวลา
        
        1-3 วัน หลังคลอด
        
        องค์ประกอบ
        
        ปริมาณมาก อาจมีก้อนเลือดเล็กๆปน ประกอบด้วยเลือด decidua และ trophoblast ที่ถูกทำลาย เซลล์เยื่อบุผิว เม็ดเลือดแดง และเม็ดเลือดขาว
        
        Lochia alba
        
        สี
        
        สีเหลืองข้นหรือครีมขาว
        
        ระยะเวลา
        
        10-21 วันหลังคลอด
        
        องค์ประกอบ
        
        มีปริมาณลดลงมาก ประกอบด้วย leukocytes, decidua cell, epithelial cell, fat, cervical mucus, cholesterol crystals และ bacteria
        
        Lochia serosa
        
        องค์ประกอบ
        
        มีปริมาณดลง ประกอบด้วย serous exudates, decidua ที่ถูกทำลาย erythrocytes, leukocytes, cervical mucous และ bacteria
        
        ระยะเวลา
        
        4-9 วัน หลังคลอด
        
        สี
        
        ชมพูจนถึงสีน้ำตาลค่อนข้างเหลือง
    - - ภายใน 12 – 24 ชั่วโมง แรกหลังคลอด ยอดมดลูกจะอยู่ที่ระดับสะดือ และจะลดระดับลงอย่างต่อเนื่อง เฉลี่ย ประมาณ ** 1 เซนติเมตร หรือ 0.5 ถึง 1 นิ้วฟุต หรือ 1 FB/วัน
      - หลังคลอดคลำมดลูกได้ที่ระดับสะดือ ลักษระกลมแข็ง หดรัดตัวดี อาจเอียงไปด้านขวาของหน้าท้องมารดา วัดได้ประมาณ 1 นิ้วมือ (finger-breadth: FB) ต่ำกว่าสะดือ
    - - กว้างประมาณ 12 เซนติเมตร และหนาประมาณ 8 - 10 เซนติเมตร
      - 1 สัปดาห์ หนัก 500 กรัม
      - ภายหลังคลอด หนักประมาณ 1,000 กรัม ยาวประมาณ 15 เซนติเมตร
      - 2 สัปดาห์ หนัก 300 กรัม
      - ทันทีหลังรกคลอดมดลูกมีขนาดลดลง = 16 wks. Pregnancy
      - 6 สัปดาห์ หนักประมาณ 60 – 80 กรัม
    - - มารดาครรภ์หลังจะมีอาการปวดมากกว่าครรภ์แรก เพราะความตึงตัวของกล้ามเนื้อมดลูกลดลง
      - ขณะให้บุตรดูดนม อาจมีการปวดมดลูกเพิ่มขึ้นจาก oxytocin มดลูกยืดขยายมาก ปวดมาก เช่น ในรายที่มีการคลอดล่าช้า น้ำคร่ำมาก ครรภ์แฝด มีเศษรกหรือเยื่อหุ้มเด็กค้างในโพรงมดลูก
    - - กระบวนการย่อยสลายโมเลกุล (catabolism)
      - กระบวนการกลับคืนสู่สภาพเดิมของมดลูก
      - การหดรัดตัวของใยกล้ามเนื้อมดลูก (contraction of muscle fibers)
    - - ชั้นใน (basal layer)
        
        ทำหน้าที่สร้าง เนื้อเยื่อบุโพรงมดลูกขึ้นมาใหม่ (regeneration of uterine epithelium)
      - ชั้นนอก (spongy layer)
        
        ส่วนที่อยู่ติดกับโพรงมดลูกจะมีเนื้อตายสลายตัวหลุดออกมาปนกับสิ่งที่ขับออกจากโพรงมดลูกเป็นน้ำคาวปลา (lochia)
  - - - ฉีกขาดไปทางด้านข้างอย่างถาวร มีรูปร่างเป็นวงรี มีรอยฉีกขาดด้านข้าง ขนาดกว้างกว่าปากมดลูกของสตรีที่ ไม่เคยผ่านการคลอด
    - - กลับสู่ภาวะปกติ ประมาณสัปดาห์ที่ 4 - 6
  - - - Rugae หายไป
      - Hymen ขาดกะรุ่งกะริ่ง เป็นติ่งเนื้อเล็กๆ เรียกว่า carunculae myriformes เป็นการเปลี่ยนแปลงถาวร
    - - กรณีตัดฝีเย็บหรือมีการฉีกขาดแผลฝีเย็บจะเริ่มหายภายใน 2 – 3 สัปดาห์
      - แผลฝีเย็บหายเหมือนก่อนการตั้งครรภ์ประมาณ 4-6 เดือน
      - หลังคลอด บริเวณฝีเย็บจะร้อนแดง erythematous เกิดจากการคั่งและบวมช้ำ
      - บางรายมีความไม่สุขสบาย ปวดแผลฝีเย็บ อาจนาน 6 เดือนหลังคลอด
- - - - มารดาที่ไม่ได้ BF นั้น Prolactin จะลดลงเท่ากับก่อนตั้งครรภ์ใน 2 สัปดาห์หลังคลอด
      - มารดาที่ BF จะมีระดับ Prolactin คงอยู่ในระดับสูงนาน 6 – 12 เดือนแต่แตกต่างกันออกไปตามความถี่ของการให้นมบุตรในแต่ละวัน
      - มีระดับสูงขึ้นเรื่อยๆ ตั้งแต่ในขณะตั้งครรภ์จนกระทั่งหลังคลอด
      - ระดับ Prolactin ปกติ หากมารดาให้นมบุตร 1- 3 ครั้ง/ วัน และจะคงระดับได้นานกว่า 1 ปี หากให้นมบุตรสม่ำเสมอมากกว่า 6 ครั้ง/ วัน
  - - - การตกไข่และการมีประจำเดือนแรกแตกต่างกันในมารดาหลังคลอดแต่ละวัน
      - มารดาหลังคลอดจะไม่มีการตกไข่และการมีประจำเดือนอยู่ช่วงระยะหนึ่ง เนื่องจากระดับ Estrogen และ Progesterone ในเลือดลดลงอย่างรวดเร็ว ร่วมกับระดับ Prolactin เพิ่มขึ้นกดการทำงานของรังไข่ (Inhibit follicular development) ทำให้กดการหลั่ง FSH & LH ซึ่งทำให้ไม่มีการกดไข่และ ไม่มีประจำเดือน
    - - มารดาที่ไม่ได้ BF จะกลับมามีประเดือนอีกครั้ง ภายใน 7-9 สัปดาห์ พบว่า
        ร้อยละ 50 ของประจำเดือนครั้งแรกจะไม่มีการตกไข่ เนื่องจาก corpus luteum ยังทำงานได้ไม่เต็มที่ มีระดับ LH และ Progesterone ในเลือดต่ำ
      - มารดาที่ไม่ได้ BF จะกลับมามีประเดือนอีกครั้ง ภายใน 7-9 สัปดาห์ พบว่า ร้อยละ 50 ของประจำเดือนครั้งแรกจะไม่มีการตกไข่ เนื่องจาก corpus luteum ยังทำงานได้ไม่เต็มที่ มีระดับ LH และ Progesterone ในเลือดต่ำ
  - - - มีระดับต่ำลงอย่างรวดเร็ว และจะมีระดับต่ำลงจนกระทั่งมีการตกไข่ (ovulation) หรืออยู่นานประมาณ 3-4 เดือน
    - - ลดลงร้อยละ 10 ภายใน 3 ชั่วโมงหลังคลอด เมื่อเปรียบเทียบกับขณะตั้งครรภ์ และลดลงต่ำสุดในวันที่ 7 หลังคลอด
      - จะเพิ่มระดับเท่ากับระยะ follicular phase ซึ่งเป็นระยะของการมีประจำเดือน (จะเพิ่มขึ้นช้าในสตรีที่เลี้ยงบุตรด้วยนมมารดา)
    - - มีระดับลดลงและตรวจไม่พบในระยะหลังคลอด 24 ชั่วโมง
    - - วันที่ 3 หลังคลอด ใน plasma จะลดลงต่ำกว่าในระยะ luteal phase ซึ่งเป็น ระยะที่ corpus luteum พัฒนาเยื่อบุโพรงมดลูกให้รองรับไข่ต่อไป
      - วันที่ 3 หลังคลอด ใน plasma จะลดลงต่ำกว่าในระยะ luteal phase ซึ่งเป็น ระยะที่ corpus luteum พัฒนาเยื่อบุโพรงมดลูกให้รองรับไข่ต่อไป
- - - - การตรวจมดลูกโดยการคลำและวัดระดับความสูงของมดลูกโดยปกติมดลูกจะหดรัดตัวดีคือมีลักษณะกลมแข็งอยู่ที่ระดับสะดือหรือต่้ากว่าระดับสะดือเล็กน้อยแต่ถ้าคล้าดูแล้วพบว่าระดับความสูงของมดลูกอยู่สูงกว่า
        ระดับสะดือนุ่มและมีขนาดใหญ่ให้นึกว่าอาจมีก้อนเลือดอยู่ภายในโพรงมดลูกในรายเช่นนี้จะต้องคลึงมดลูกให้แข็งตัวเต็มที่และจึงดันไล่ก้อนเลือดที่ค้างออกถ้าพบว่ามีก้อนเลือดและมีเลือดปนออกมาด้วยต้อง check vital signs และตวงจ้านวนเลือดที่ออกมาทั้งหมดแล้วรายงานแพทย์
      - ตรวจดูกระเพาะปัสสาวะถ้ากระเพาะปัสสาวะมีปัสสาวะอยู่เต็มจะคล้าได้ก้อนหยุ่นนิ่มบริเวณเหนือหัวหน่าวและมองเห็นเป็นลอนทางหน้าท้องในรายเช่นนี้ต้องให้มารดาถ่ายปัสสาวะออกแต่ถ้าถ่ายไม่ได้ต้องสวนปัสสาวะให้เพราะถ้ากระเพาะปัสสาวะเต็มจะขัดขวางการหดรัดตัวของมดลูกเนื่องจากถ้ากระเพาะปัสสาวะเต็มกล้ามเนื้อกระเพาะปัสสาวะจะคลายตัวซี่งท้าให้กล้ามเนื้อมดลูกคลายตัว
      - Vital Signs ควร check ทุก ½ ชั่วโมงหลังคลอดโดยปกติแล้ว Systolicpressure ประมาณ 110 – 120 mmHg แต่ไม่ควรต่้ากว่า 100 mmHg ถ้าต่้ากว่า 100mmHg และ Pulse มากกว่า 100 ครั้ง/นาทีแสดงว่าผู้ปุวย Shock ส่วนในรายที่มีความดันโลหิตสูงกว่าปกติโดยเฉพาะในรายครรภ์เป็นพิษ (PIH) ควรวัด BP บ่อยๆ เพราะมารดาอาจจะชักได้ภายใน 4 – 8 ชั่วโมงแรกหลังคลอดอุณหภูมิควรอยู่ในเกณฑ์ปกติหรืออาจมีไข้ได้จากปฏิกิริยาของการคลอด(Reactionary fever) < 38 o Cชีพจรจะอยู่ในระดับปกติประมาณ 80 ครั้ง/นาทีแต่ถ้าเกิน 90 ครั้ง/นาทีต้อง check ทุก 15 นาทีเพราะอาจเป็นอาการแสดงของการตกเลือด
      - ตรวจดูบริเวณอวัยวะสืบพันธุ์ภายนอก (Vulva) และแผลฝีเย็บ(Episiotomy)
        
        มีเลือดออกมาให้เห็นได้ซึ่งมีสาเหตุจาก
        
        แผลที่เย็บไม่หมด
        
        การฉีกขาดของเส้นเลือดขอด (Vasicose vien) ของ vulva
        
        แผลที่ฉีกขาดเล็กน้อยและไม่ได้เย็บ (Slight tear, old tear)
        
        มีเลือดออกและแทรกซึมอยู่ภายในกล้ามเนื้อ (Connective tissue)
        
        เป็น Hematoma ลักษณะที่มองเห็นคือบริเวณนั้นจะบวมมีสีน้้าเงินม่วงมารดาจะรู้สึกตึงและปวดถ่วงบริเวณที่เป็นมาก
    - - อาหาร
        
        มารดาหลังคลอดควรได้รับอาหารอ่อนๆหรือเครื่องดื่มมารดาบางคนอาจจะไม่ได้รับประทานอาหารเลยระหว่างปลายระยะที่ 1 และระยะที่ 2 ของการคลอดท้าให้เหนื่อยและอ่อนเพลียมากหลังคลอดดังนั้นจึงควรให้อาหารโดยเฉพาะอย่างยิ่งเครื่องดื่มเช่นนมโอวัลตินจะช่วยให้รู้สึกสดชื่นเพราะส่วนมากระยะนี้มารดาจะรู้สึกกระหายน้้าเนื่องจากเสียโลหิตและเหงื่อในระหว่างการคลอด
      - การพักผ่อน
        
        ควรดูแลให้มารดานอนในที่สงบเงียบไม่มีเสียงแสงรบกวนถ้าเจ็บแผลหรือปวดมดลูกควรให้ยาระงับความเจ็บปวดเพื่อมารดาจะได้พักผ่อนได้และในบางรายอาจจะมีอาการหนาวสั่น เนื่องจากมีการปรับสภาพการเปลี่ยนแปลงความดันในช่องท้องอย่างรวดเร็วก็ต้องดูแล Keep warm ให้
      - ความสะอาด
        
        ควรทำความสะอาดร่างกายโดยการเช็ดตัวและเปลี่ยนเสื้อผ้าที่เปียกหรือเปรอะเปื้อนออก Flushing โดยใช้น้้ายา antiseptic เช่นHibitane 1 : 100 และเปลี่ยน Pad ให้ใหม่เนื่องจากถ้าปล่อยทิ้งไว้ให้สกปรกจะทำให้
        มารดารู้สึกไม่สบายและจะเกิดการติดเชื้อได้ง่าย
  - - - ควรตรวจสอบอย่างน้อยวันละครั้งและทุก 4 ชั่วโมงในรายที่มีไข้หรือมีภาวะแทรกซ้อนเกิดขึ้น
    - - การทำความสะอาดอวัยวะสืบพันธุ์ต้องแนะน้าให้มารดาหลังคลอดท้าความสะอาดโดยใช้สบู่และน้้าสะอาดซับให้แห้งอย่างน้อยวันละ 2 ครั้งและภายหลังการขับถ่ายอุจจาระปัสสาวะทุกครั้งวิธีปฏิบัติให้ท้าความสะอาด
        จากด้านหน้าไปด้านหลังซับจากบนลงล่างไม่ย้อนขึ้นลง
    - - ในระยะหลังคลอดเป็นสิ่งจ้าเป็นส้าหรับมารดาควรได้รับการพักผ่อนนอนหลับตอนกลางคืน 8 –10 ชั่วโมงและควรได้รับการพักผ่อนในตอนบ่ายอย่างน้อยวันละ2 ชั่วโมงสังเกตการเปลี่ยนแปลงด้านจิตใจของผู้คลอดว่าซึมมีความวิตกกังวลหรือไม่
    - - วัดจากส่วนสูงของมดลูกลงมาที่ขอบบนของกระดูกหัวหน่าว(Symphysis Pubis) ควรวัดอย่างน้อยวันละ 1 ครั้งเพื่อดูการคืนสู่สภาพปกติของมดลูกตามธรรมดาแล้วหลังคลอดทันทีจะวัดมดลูกได้สูง 5 นิ้วฟุตเหนือหัวหน่าวและจะลดลงทุกวันอย่างน้อยวันละครึ่งนิ้วฟุต
    - - จะต้องสังเกตลักษณะสีกลิ่นและจ้านวนของน้้าคาวปลาว่ามีการเปลี่ยนแปลงอย่างไรในรายที่น้้าคาวปลามีสีแดงคลอดเวลาจะพบว่าเนื่องจากมีเศษรกและเยื่อหุ้มรกค้างอยู่ในโพรงมดลูกหรือมีการติดเชื้อหลังคลอด (Puerperal Sepsis)
    - - ควรจะได้อาหารที่อุดมสมบูรณ์ไปด้วยโปรตีนเกลือแร่และวิตามินโดยเฉพาะอย่างยิ่งในระยะให้นมจ้าเป็นต้องเพิ่มอาหารที่มีคุณภาพและปริมาณสูงขึ้นมากกว่าในระยะตั้งครรภ์เสียอีกเพื่อช่วยให้มารดามีก้าลังร่างกายแข็งแรงขึ้นนอกจากนี้จะท้าให้การผลิตและคุณภาพของน้้านมดีขึ้นด้วย
        
        น้้ามีความจำเป็นมากในระยะให้นมเพราะน้้าจะให้ความชุ่มชื้นแก่ร่างกายช่วยเพิ่มปริมาณของน้้านมควรดื่มน้้าวันละประมาณ 10 – 12 แก้ว
        
        นมเป็นอาหารที่มีน้้ามากและมีคุณค่าสูงเพราะมีโปรตีนสูงและแคลเซียมสูงควรดื่มนมอย่างน้อยวันละ 2 แก้ว หรือ 500 C.C. งดยาดองเหล้าของหมักดอง
    - - แนะนำอาหารบำรุงน้ำนมเช่นอาหารพวกโปรตีนไข่นมเครื่องดื่มพวกโอวัลตินผักและผลไม้ต่างๆวิตามินเกลือแร่ต่างๆ
      - สังเกตลักษณะผิดปกติต่างๆเช่นหัวนมแตกเต้านมอักเสบเต้านมเป็นฝีเต้านมคัดตึงจึงต้องให้การช่วยเหลือและดูแลรักษา
      - ใส่เสื้อยกทรงประคองเต้านมไว้เพื่อปูองกันการเสียทรวดทรงจากเต้านมคล้อยและความเจ็บปวดในกรณีนมคัดตึง
      - . การนวดเต้านมเพื่อให้ต่อมน้้านมท้างานได้ดีและมีการผลิตน้้านมได้มากขึ้น
      - Breast Care การดูแลท้าความสะอาดเป็นสิ่งสำคัญโดยท้าความสะอาดหัวนมและเต้านมทุกวันเวลาอาบน้้า
    - - ใน 8 – 12 ชั่วโมงแรกควรพยายามช่วยให้ถ่ายเองถ้าถ่ายเองไม่ได้จึงสวนปัสสาวะให้และติดตามต่อไปอีกว่าจะถ่ายครั้งต่อไปได้หรือไม่ถ้ากระเพาะปัสสาวะโปุงหรือคั่งจะท้าให้มดลูกหดรัดตัวไม่ดี
    - - ควรให้ลุกจากเตียงได้ในวันแรกให้ลุกขึ้นนั่งบนเตียงหรือบนเก้าอี้
        วันที่ 2 ให้ลุกเดินรอบเตียงถ้ารู้สึกแข็งแรงจึงให้เดินไปห้องน้้าได้ถ้าอ่อนเพลียพยาบาลควรดูแลอย่างใกล้ชิด