Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

การพยาบาลมารดาในระยะหลังคลอด, นางสาวสุภาพร บุระขันธ์ เลขที่ 2 ห้อง B,…

- - - - ภายหลังคลอดทารก รก และสูญเสียเลือด
        จากการคลอด มดลูกมีขนาดลดลงอย่างรวดเร็ว
      - Involution of uterus
        
        การหดรัดตัวของใยกล้ามเนื้อมดลูก (contraction of muscle fibers)
        
        กระบวนการย่อยสลายโมเลกุล (catabolism)
      - ขนาดและน้ำหนักของมดลูก
        
        ทันทีหลังรกคลอดมดลูกมีขนาดลดลง = 16 wks. Pregnancy
        
        ภายหลังคลอด หนักประมาณ 1,000 กรัม ยาวประมาณ 15
        เซนติเมตร กว้างประมาณ 12 เซนติเมตร และหนาประมาณ 8 - 10 เซนติเมตร
        
        1 สัปดาห์ หนัก 500 กรัม
        
        2 สัปดาห์ หนัก 300 กรัม
        
        6 สัปดาห์ หนักประมาณ 60 – 80 กรัม
      - การลดระดับของมดลูก
        
        บ่งบอกของการเกิดภาวะ involution of uterus
        
        ทันทีหลังรกคลอด ความสูงของยอดมดลูกจะลดลงอยู่ระดับกึ่งกลางระหว่างสะดือกับ
        กระดูกหัวเหน่าหรือสูงกว่าเล็กน้อย
        
        1 – 2 เซนติเมตร หลังคลอดคล ามดลูกได้ที่ระดับสะดือ ลักษระกลมแข็ง หดรัดตัวดี อาจเอียงไปด้านขวาของหน้าท้องมารดา วัดได้ประมาณ 1 นิ้วมือ (finger-breadth: FB) ต่ำกว่าสะดือ
        
        ภายใน 12 – 24 ชั่วโมง แรกหลังคลอด ยอดมดลูกจะอยู่ที่ระดับสะดือ และจะลดระดับ
        ลงอย่างต่อเนื่อง
        
        เฉลี่ย ประมาณ ** 1 เซนติเมตร หรือ 0.5 ถึง 1 นิ้วฟุต หรือ 1 FB/วัน
      - Sub Involution of uterus
        
        การคลอดยาวนาน
        
        การคลอดยาก
        
        ทารกตัวโต การตั้งครรภ์และการคลอดหลายครั้ง
        
        ภาวะน้ำคร่ำมาก
        
        การใช้ยาแก้ปวดหรือยาระงับความรู้สึกในระยะคลอด
        
        เศษรกค้างในโพรงมดลูก
        
        การติดเชื้อ
        
        กระเพาะปัสสาวะเต็ม
      - เยื่อบุโพรงมดลูก
        
        ในระยะ 2 – 3 วันแรกหลังคลอด เยื่อบุโพรงมดลูกจะลดขนาดลงเหลือ ประมาณ9 เซนติเมตร หรือ 1 ฝ่ามือ
        
        ชั้นนอก (spongy layer)
        
        คือ ส่วนที่อยู่ติดกับโพรงมดลูกจะมีเนื้อตายสลายตัวหลุดออกมาปนกับสิ่งที่ขับออกจากโพรงมดลูกเป็นน้้าคาวปลา (lochia)
        
        ชั้นใน (basal layer)
        
        คือ ส่วนที่อยู่ติดกับผนังมดลูก มีต่อมและเนื้อเยื่อ connective ทำหน้าที่สร้างเนื้อเยื่อบุโพรงมดลูกขึ้นมาใหม่ (regeneration of uterine epithelium)
      - น้ำคาวปลา (lochia)
        
        Lochia rubra
        
        1-3 วัน หลังคลอด สีแดงสด
        
        มีปริมาณมาก อาจมีก้อนเลือดเล็กๆปน อาจมี
        ไข ขนอ่อนและขี้เทาของทารกที่ค้างอยู่ในโพรงมดลูกปนออกมาด้วย
        
        Lochia serosa
        
        4-9 วัน หลังคลอด สีชมพูจนถึงสีน้ำตาล
        ค่อนข้างเหลือง
        
        มีปริมาณลดลง เนื่องจากเส้นเลือดเริ่มมีการอุดตัน แผลเรียบและเริ่มหายเป็นส่วนใหญ่ มีการเปลี่ยนแปลงที่บริเวณแผลโดยมีชั้นของเม็ดเลือดขาวปกคลุม และมี
        exudates มากขึ้น
        
        Lochia alba
        
        10-21 วันหลังคลอด สีเหลืองข้นหรือครีมขาว
        
        มีปริมาณลดลงมาก
    - - ภายหลังคลอด ปากมดลูก บวม บาง ช้ำ มี
        รอยถลอกหรือรอบฉีกขาดเล็กน้อยและขยายกว้าง
      - บริเวณ internal os จะกลับสู่ภาวะปกติ ประมาณสัปดาห์ที่ 4 - 6
    - - หลังคลอดช่องคลอดบางตัวลง Rugae หายไป
      - Hymen ขาดกะรุ่งกะริ่ง เป็นติ่งเนื้อเล็กๆ เรียกว่า
        carunculae myriformes เป็นการเปลี่ยนแปลงถาวร
    - - กรณีตัดฝีเย็บหรือมีการฉีกขาดแผลฝีเย็บจะเริ่มหายภายใน 2 – 3 สัปดาห์
      - แผลฝีเย็บหายเหมือนก่อนการตั้งครรภ์
        ประมาณ 4-6 เดือน
      - หลังคลอด บริเวณ ฝีเย็บจะร้อนแดง erythematous เกิดจากการคั่งและบวมช้ำ
    - - หลังคลอด ฮอร์โมน estrogen และprogesterone ลดลงอย่างรวดเร็ว มีการไหลเวียน เพิ่มที่เต้านม
      - ต่อมใต้สมองผลิตฮอร์โมน prolactin เพิ่มขึ้น ทำให้มีการสร้างน้ำนม
      - ระยะนี้เกิดกลไกการผลิตน้ านม (production of milk) หลั่งน้ำนม (let – down reflex)
  - - - Haman placental lactogen (HPL)
        
        มีระดับลดลงและตรวจไม่พบในระยะหลังคลอด 24 ชั่วโมง
      - Haman chorionic gonadotropin (HCG)
        
        มีระดับต่ำลงอย่างรวดเร็ว และจะมีระดับต่ำลงจนกระทั่งมีการตกไข่ (ovulation) หรืออยู่นานประมาณ 3-4 เดือน
      - Estrogen
        
        ลดลงร้อยละ 10 ภายใน 3 ชั่วโมงหลังคลอด เมื่อเปรียบเทียบกับขณะตั้งครรภ์ และลดลงต่ าสุดในวันที่ 7 หลังคลอด
      - Progesterone
        
        วันที่ 3 หลังคลอด ใน plasma จะลดลงต่่ำกว่าในระยะ luteal phase ซึ่งเป็น ระยะที่corpus luteum พัฒนาเยื่อบุโพรงมดลูกให้รองรับไข่ต่อไป
        
        ประมาณ 1 สัปดาห์ จะตรวจไม่พบ progesterone serum และจะผลิตอีกครั้งเมื่อตกไข่รอบใหม
    - - Prolactin
        
        มีระดับสูงขึ้นเรื่อยๆ ตั้งแต่ในขณะตั้งครรภ์จนกระทั่งหลังคลอด
        
        มารดาที่ไม่ได้ BF นั้น Prolactin จะลดลงเท่ากับก่อนตั้งครรภ์ใน 2 สัปดาห์หลังคลอด
        
        มารดาที่ BF จะมีระดับ Prolactin คงอยู่ในระดับสูงนาน 6 – 12 เดือน แต่แตกต่างกันออกไปตามความถี่ของการให้นมบุตรในแต่ละวัน
        
        ระดับ Prolactin ปกติ หากมารดาให้นมบุตร 1- 3 ครั้ง/ วัน และจะคงระดับได้นานกว่า 1 ปี หากให้นมบุตรสม่ำเสมอมากกว่า 6 ครั้ง/ วัน
    - - Follicle-stimulating hormone(FSH)
        
        การตกไข่และการมีประจำเดือนแรกแตกต่างกันในมารดาหลังคลอดแต่ละราย
        
        มารดาหลังคลอดจะไม่มีการตกไข่และการมีประจำเดือนอยู่ช่วงระยะหนึ่ง เนื่องจากระดับ Estrogen และ Progesterone ในเลือดลดลงอย่างรวดเร็ว ร่วมกับระดับ Prolactin เพิ่มขึ้นกดการทำงานของรังไข่ (Inhibit follicular development) ทำให้กดการหลั่ง FSH & LH ซึ่งทำให้ไม่มีการกดไข่และ ไม่มีประจำเดือน
      - Luteinizing hormone (LH)
        
        มารดาที่ไม่ได้ BF จะกลับมามีประเดือนอีกครั้ง ภายใน 7-9 สัปดาห์ พบว่า ร้อยละ 50 ของประจ าเดือนครั้งแรกจะไม่มีการตกไข่ เนื่องจาก corpus luteum ยังท างานได้ไม่เต็มที่ มีระดับ LH และ Progesterone ในเลือดต่ำ
        
        การตกไข่จะเกิดขึ้นเร็วสุดอีกครั้ง ประมาณวันที่ 25 หลังคลอด
  - - - การทำงานของไตลดลง อาจเนื่องจากระดับของ steroid hormone
      - ท่อไตและกรวยไตที่ขยายในระยะตั้งครรภ์ จะกลับคืนสู่สภาพปกติเหมือนก่อนการตั้งครรภ์ภายใน 4-6 สัปดาห์หลังคลอด
    - - ทำให้มารดาไม่รู้สึกอยากถ่ายปัสสาวะ
      - มีการบวมของแผลฝีเย็บมาก +ได้รับยาระงับความรู้สึกในระยะคลอด
      - ถ่ายปัสสาวะลำบากมากขึ้นเพราะประสาทถูกรบกวน
      - เกิดภาวะ puerperium
        bladder hypotonic
    - - ระยะแรกหลังคลอดพบ lactosuria
      - ระดับ blood urea nitrogen สูงในมารดา BF เนื่องจากการเกิด involution of uterus
      - อาจพบ mild proteinuria (+1) ซึ่งเกิดจากกระบวนการย่อยสลายโมเลกุล (catabolism)
      - อาจพบ ketonuria ได้ในผู้คลอดที่คลอดยาวนานร่วมกับมีภาวะ dehydration
    - - 2-3 วันแรกหลังคลอด มารดาจะรู้สึกไม่สุขสบายจากการมีเหงื่อออกมากโดยเฉพาะในเวลากลางคืนและปัสสาวะออกมา ประมาณ 2,000-3,000 ml.
  - - - ปริมาณเลือดจะใกล้เคียงเหมือนก่อนการตั้งครรภ์ จากปัจจัย ดังนี้
        
        สิ้นสุดการไหลเวียนเลือดระหว่างมารดาและทารก
        
        ฮอร์โมนจากรกลดลง เนื่องจากสูญเสียการทำหน้าที่
        
        น้ำนอกเซลล์กลับเข้าสู่หลอดเลือด
        
        การขับออกของรก สูญเสียเลือดประมาณ 300-500 ml. (C/S สูญเสียเลือดประมาณ1,000 ml.)
      - เลือดที่ออกจากหัวใจ
        
        2-3 ชั่วโมงแรก จะสูงขึ้นชั่วคราว
        
        โดยปกติ Cardiac output จะสูงประมาณ 48 ชั่วโมงหลังคลอด จะลดลงภายใน 2 สัปดาห์ ลดลงร้อยละ30
        
        6-12 สัปดาห์ จะกลับเข้าสู่สภาวะปกติ
    - - ชีพจร
        
        เกิด bradycardia ประมาณ 50 -60/ min เนื่องจาก Cardiac output เพิ่มขึ้น และ stroke volume
        
        8-10 สัปดาห์หลังคลอดจะกลับสู่ระดับปกติ
        PR จาก PPH, infection, pain, anxiety
        
        RR ลดลงจากการลดลงของมดลูก กระบังลมเคลื่อนต่ำลง มีผลต่อ cardiac axis เข้าสู่ระดับปกติในสัปดาห์ที่ 6-8 หลังคลอด
        
        Systolic murmur ที่เกิดขึ้นในระยะตั้งครรภ์ หายไปในวันที่ 8หลังคลอดหรือคงอยู่นานถึง 4 เดือนหลังคลอด
    - - ภายใน 48 ชั่วโมงหลังคลอด BP อาจสูงขึ้นหรือลดลงได้เล็กน้อย กลับคืนสู่ระดับปกติ ประมาณ วันที่ 4 หลังคลอด
      - เกิด orthostatic hypotension จากการที่ความดันในช่องท้องลดลงอย่างรวดเร็วท าให้หลอดเลือดที่มีเลี้ยงอวัยวะต่างๆในช่องท้อง เกิดการขยายตัวและคั่ง ท าให้ BP ลดลงอย่างรวดเร็ว
      - BP ต่ำได้จาก สูญเสียเลือดมากจากการคลอด หรือได้รับยาบางชนิด
    - - 24 ชั่วโมงแรกหลังคลอด อุณหภูมิอาจสูงขึ้นเล็กน้อย ภาวะนี้ เรียกว่า Reactionary fever
      - แต่หาก BT เกิน 38 องศาเซลเซียส เกิน 24 ชั่วโมง แสดงว่าอาจติดเชื้อเกิดขึ้น
      - 2-3 วันแรกอาจมีไขต่ำๆ จากการคัดตึงเต้านม “milk fever” เกิดจาก vascular และ lymphatic engorgement ถือเป็นภาวะปกติ
    - - ในระยะแรกหลังคลอดหลอดเลือดดำโปร่งพองบริเวณขา น่อง ขาหนีบ อวัยวะสืบพันธุ์ ทวารหนัก ที่เกิดขึ้นในระยะตั้งครรภ์ จะลดลงอย่างรวดเร็ว แต่ในบางรายอาจไม่หายขาด
  - - - พบได้บ่อย 2-3 วันหลังคลอด เนื่องจาก progesterone ทำให้ลำไส้เคลื่อนไหวช้าลง
    - - ลดลงทันทีหลังคลอด ประมาณ 4.5 -5.5 กก. จากการคลอดทารก รกและการสูญเสียเลือด
      - สัปดาห์แรกหลังคลอด ลดลงอีก 2.3 -3.6 กก. จากการขับออกทางเหงื่อ ปัสสาวะ และกระบวนการ involution of uterus
      - สัปดาห์ที่ 6 – 8 มารดาที่มี BMI ปกติก่อนการตั้งครรภ์ และมีน้ าหนักที่เพิ่มขึ้นระหว่างตั้งครรภ์ที่ปกติ
        จะมีน้ำหนักลดลงใกล้เคียงกับระยะก่อนการตั้งครรภ์
      - สตรีที่เลี้ยงบุตรด้วยนมมารดาจะมีน้ำหนักลดลงเร็วกว่าสตรีที่ไม่เลี้ยงบุตรด้วยนมมารดา
  - - - 1 – 2 วันหลังคลอดมารดามักมีอาการล้าและปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ เป็นผลมาจากการเบ่งคลอด การลดลงของระดับ relaxin ช้าๆ
    - - ผนังกล้ามเนื้อมีการยืดขยายจากการคลอด ความตึงตัวของกล้ามเนื้อลดลงโดยเฉพาะสตรีที่ผ่านการคลอดหลายครั้ง
- - - - เป็นระยะที่ต้องการพึ่งพาผู้อื่นทั้งด้านร่างกายและจิตใจ เกิดใน 1-2 วันแรกหลังคลอด
    - - เป็นระยะที่เริ่มเป็นตัวของตัวเองมากขึ้น เกิดขึ้นในช่วง 3-10 วันหลังคลอด มารดา เริ่มสนใจที่จะเรียนรู้และฝึกทักษะดูแลบุตร
    - - เป็นระยะที่มารดามีความเป็นตัวเองมากขึ้น เกิดขึ้นประมาณ 2 สัปดาห์หลังคลอด ปรับตัวต่อบทบาทการเป็นมารดาและภรรยา
- - - - 2.1 ice pack (การวางถุงน้ำแข็ง) ใน 24 ชั่วโมงแรกหลังคลอด
      - 2.2 sitz bath (การนั่งแช่ก้น) ใช้บรรเทาความปวดริดสีดวงทวาร
      - 2.3 การใช้ยาแก้ปวด
      - 2.4 การอบแผลฝีเย็บด้วย intra red light ช่วยลดอาการบวมของแผลฝีเย็บ