Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

การพยาบาลมารดาทารกในระยะหลังคลอด (นางสาวสุพรรษา กาญจนะ เลขที่59 ห้อง B) -…

- - - - อาการปวดมดลูก (Afterpain)
        
        อาการปวดไม่รุนแรง ปวดเป็นพักๆ
        
        ปวดถ่วงบริเวณท้องน้อย
        
        การปวดที่มากขึ้นจะสัมพันธ์กับการให้นมบุตร
        
        ปวดไม่เกิน 72 ชม.
      - การลดระดับของมดลูก
        
        มดลูกที่มีการยืดขยายมากขณะตั้งครรภ์ (ประมาณ 11 เท่าของก่อนตั้งครรภ์) จะลดขนาดลงในทันทีที่เด็กและรกคลอดแล้วมดลูกจะมีน้้าหนักประมาณ 1,000 กรัม
        
        1 ชั่วโมงต่อมามดลูกจะลอยตัวสูงขึ้นมาอยู่ระดับสะดือเนื่องจากการหดรัดตัวของกล้ามเนื้อมดลูกส่วนบนและส่วนล่างไม่เท่ากัน
        
        6 สัปดาห์หลังคลอดมดลูกจะมีน้้าหนักเท่ากับระยะก่อนตั้งครรภ์คือประมาณ50 กรัม ถือว่าสิ้นสุดกระบวนการลดขนาดของมดลูกในระยะหลังคลอดส้าหรับมารดาระยะหลังคลอดถ้าระดับมดลูกไม่ลดลงติดต่อกัน 3 วันหรือมดลูกลดตัวช้ากว่าปกติเรียกว่า “มดลูกไม่เข้าอู่” (Subinvolution of uterus)
      - การเปลี่ยนแปลงของเยื่อบุโพรงมดลูกและบริเวณรกเกาะ
        
        ชั้นนอก (spongy layer)
        
        คือ ส่วนที่อยู่ติดกับโพรงมดลูกจะมีเนื้อตายสลายตัวหลุดออกมาปนกับสิ่งที่ขับออกจากโพรงมดลูกเป็นน้้าคาวปลา (lochia)
        
        ชั้นใน (basal layer)
        
        คือ ส่วนที่อยู่ติดกับผนังมดลูก มีต่อมและเนื้อเยื่อ connective ทำหน้าที่สร้าง เนื้อเยื่อบุโพรงมดลูกขึ้นมาใหม่ (regeneration of uterine epithelium)
    - - น้้าคาวปลาคือสิ่งที่ขับออกมาจากแผลภายในโพรงมดลูกตรงบริเวณที่รกเคยเกาะอยู่มีลักษณะเป็นน้้าเลือดปนน้้าเหลืองคล้ายน้้าคาวปลาลักษณะเปลี่ยนแปลงไปตามสภาพของแผลที่มีการซ่อมแซมเพื่อเกิดเป็นเยื่อบุโพรงมดลูกตามปกติ
      - น้้าคาวปลาแบ่งออกเป็น 3 ระยะคือ
        
        Lochia rubra น้้าคาวปลาที่ออกมาในระยะ 2 – 3 วันแรกหลังคลอดเนื่องจากในระยะนี้แผลภายในโพรงมดลูกยังใหม่อยู่การซ่อมแซมยังเกิดขึ้นน้อยสิ่งที่ขับออกมามีลักษณะสีแดงคล้้าและข้นประกอบด้วยเลือดเป็นส่วนใหญ่
        
        Lochia serosa มีประมาณวันที่ 4 – 9 ลักษณะน้้าคาวปลาสีจะจางลงเป็นสีชมพูสีน้้าตาลหรือค่อนข้างเหลืองมีมูกปนท้าให้ลักษณะที่ออกมาเป็นเลือดจางๆ
        
        Lochia alba มีประมาณวันที่ 10 หลังคลอดน้้าคาวปลาจะค่อยๆน้อยลงเป็นสีเหลืองจางๆหรือสีขาวประกอบด้วยเม็ดเลือดขาวเยื่อบุโพรงมดลูกที่สลายตัวแล้วมูกจากปากมดลูกหรือน้้าเมือกและจุลินทรีย์เล็กๆ
    - - ระยะหลังคลอดบริเวณจากปากช่องคลอดจนกระทั่งถึงมดลูกส่วนล่าง (Lower uterinesegment) ยังคงบวมเป็นเวลาหลายวันส่วนของปากมดลูกที่ยื่นเข้าไปในช่องคลอดจะอ่อนนุ่มมีรอยช้้าและมีรอยฉีกขาดเล็กๆซึ่งเสี่ยงต่อการติดเชื้อได้ง่ายประมาณ 18 ชั่วโมงหลังคลอดปากมดลูกจะสั้นลงแข็งขึ้นและกลับคืนสู่รูปเดิมประมาณ 2 – 3 วันหลังคลอด
    - - กรณีตัดฝีเย็บหรือมีการฉีกขาดแผลฝีเย็บจะเริ่มหายภายใน 2 –3สัปดาห์
      - แผลฝีเย็บหายเหมือนก่อนการตั้งครรภ์ประมาณ 4-6 เดือน
      - หลังคลอด บริเวณ ฝีเย็บจะร้อนแดง erythematous เกิดจากการคั่งและบวมช้า
      - บางรายมีความไม่สุขสบาย ปวดแผลฝีเย็บ อาจนาน 6เดือนหลังคลอด
    - - ฮอร์โมนเอสโตรเจนและโปรเจสเตอโรนซึ่งสร้างมาจากรกมีระดับลดลงท้าให้มีการหลั่งฮอร์โมนโปรแลคติน (prolactin) โดยร่วมกับฮอร์โมนคอร์ติซอล (cortisol) และอินสุลิน (insulin) ซึ่งจะไปกระตุ้นให้มีการสร้างน้้านม
      - ต่อมใต้สมองผลิตฮอร์โมน prolactin เพิ่มขึ้น ทำให้มีการสร้างน้ำนม
        ระยะนี้เกิดกลไกการผลิตน้ำนม (production of milk)หลั่งน้ำนม (let –down reflex)
      - น้ำนมแม่มีลักษณะดังนี้
        
        หัวน้้านม (colostrum) จะเริ่มผลิตใน 2 – 3 วันแรกหลังคลอด
        มีสีเหลืองข้นซึ่งเกิดจาก
        สารเบตาแคโรทีนที่สามารถเปลี่ยนแปลงไปเป็นวิตามินเอ
        ได้หัวน้้านมจะมีโปรตีนวิตามิน
        ที่ละลายในไขมันเกลือแร่ซึ่งรวมถึง
        สังกะสีโซเดียมโพแทสเซียมและคลอไรด์มากกว่านมแม่ในระยะหลัง
        
        น้้านมระยะปรับเปลี่ยน (transitional milk)
        เป็นน้้านมที่ออกมาในช่วงระหว่างหัวน้้านมจนเป็นน้้านมแม่
        ซึ่งระยะปรับเปลี่ยนจะเริ่มตั้งแต่
        วันที่ 7 – 10 หลังคลอดไปจนถึง 2สัปดาห์หลังคลอด
        
        น้้านมแม่ (true milk หรือ mature milk)
        จะเริ่มประมาณ 2 สัปดาห์หลังคลอดไปแล้วมีส่วนประกอบของน้้ามากถึงร้อยละ87โดยร่างกาย
        จะนำไปใช้ในกระบวนการเผาผลาญต่างๆซึ่งหลังจาก
        ผ่านการย่อยแล้วของเสียที่มาจากนมแม่จะต้องขับถ่ายทางไต
    - - Hamanplacental lactogen(HPL) จะลดลงอย่างรวดเร็วภายใน24 ชั่วโมงจะตรวจหาไม่พบ
      - Haman chorionic gonadotropin(HCG) มีระดับต่ำลงอย่างรวดเร็ว และจะมีระดับต่ำลงจนกระทั่งมีการตกไข่ (ovulation) หรืออยู่นานประมาณ 3-4 เดือน
      - Estrogen ลดลงร้อยละ 10ภายใน 3ชั่วโมงหลัง คลอด เมื่อเปรียบเทียบกับขณะตั้งครรภ์ และลดลงต่ำสุดในวันที่ 7หลังคลอด
      - Progesterone วันที่ 3 หลังคลอด ใน plasma จะลดลงต่ำกว่าในระยะ luteal phase ซึ่งเป็น ระยะที่corpus luteum พัฒนาเยื่อบุโพรงมดลูกให้รองรับไข่ต่อไป
      - Prolactin มีระดับสูงขึ้นเรื่อยๆ ตั้งแต่ในขณะตั้งครรภ์จนกระทั่งหลังคลอด
      - Follicle-stimulating hormone (FSH) มารดาหลังคลอดจะไม่มีการตกไข่และการมีประจำเดือนอยู่ช่วงระยะหนึ่ง เนื่องจากระดับ Estrogenและ Progesterone ในเลือดลดลงอย่างรวดเร็ว ร่วมกับระดับ Prolactin เพิ่มขึ้นกดการทางานของรังไข่ (Inhibit follicular development) ทาให้กดการหลั่ง FSH & LHซึ่งทำให้ไม่มีการกดไข่และ ไม่มีประจำเดือน
      - Luteinizing hormone (LH) มารดาที่ไม่ได้ BF จะกลับมามีประเดือนอีกครั้ง ภายใน 7-9 สัปดาห์ พบว่า ร้อยละ 50 ของประจำเดือนครั้งแรกจะไม่มีการตกไข่ เนื่องจาก corpus luteum ยังทำงานได้ไม่เต็มที่ มีระดับ LH และ Progesteroneในเลือดต่ำ
    - - หลังคลอดปริมาณเลือดจะลดลงทันทีแล้วค่อยๆลดลงเรื่อยประมาณ 3 – 4 สัปดาห์หลังคลอดปริมาณเลือดจึงจะลดลงสู่ระดับปกติเหมือนก่อนตั้งครรภ์
      - 3 วันแรกหลังคลอดค่าฮีมาโตคริตอาจสูงขึ้นเล็กน้อยเนื่องจากมีการลดระดับของปริมาณน้้าเหลือง (Plasma) มากกว่าจ้านวนของเม็ดเลือดจ้านวนเหล่านี้จะลดลงสู่สภาพปกติเหมือนก่อนคลอดภายใน 4 – 5 สัปดาห์หลังคลอดเม็ดเลือดขาวอาจสูงขึ้นถึง 20,000 – 25,000 เซลล์ต่อ
      - การเปลี่ยนแปลงของปริมาณเลือดยังมีผลให้ชีพจรในช่วงสัปดาห์แรกหลังคลอดจะต่้ากว่าค่าเฉลี่ยปกติคือประมาณ 50 – 70 ครั้งต่อนาทีการที่อัตราการเต้นของชีพจรลดลงเป็นผลจากภายหลังคลอดรกแล้วเลือดที่เคยไปเลี้ยงรกจะไหลกลับเข้าสู่หัวใจท้าให้หัวใจเต้นช้าลงและจะกลับเข้าสู่ภาวะปกติภายใน 7-10 วันหลังคลอด
      - ภาวะเลือดดาโปร่งพอง (varicosities)
        ในระยะแรกหลังคลอดหลอดเลือดดำโปร่งพองบริเวณขา น่อง ขาหนีบ อวัยวะสืบพันธุ์ ทวารหนัก ที่เกิดขึ้น ในระยะตั้งครรภ์ จะลดลงอย่างรวดเร็ว แต่ในบางรายอาจไม่หายขาด
    - - ขนาดของช่องท้องและช่องทรวงอกที่มีการเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วในระยะหลังคลอดท้าให้ความจุภายในช่องท้องและกะบังลมลดลงปอดขยายได้ดีขึ้นการหายใจสะดวกขึ้น
    - - ท่อปัสสาวะและกระเพาะปัสสาวะ
        
        ขณะทารกผ่านช่องทางคลอดจะท้าให้เกิดการบาดเจ็บของท่อปัสสาวะและกระเพาะปัสสาวะกระเพาะปัสสาวะจะบวมและมักมีอาการบวมและช้้ารอบๆรูเปิดของท่อปัสสาวะคลอดใหม่ๆมารดาจึงมักถ่ายปัสสาวะล้าบากและจะเป็นมากขึ้นถ้ามีอาการบวมของฝีเย็บ
        
        ควรหลีกเลี่ยงการลดการคั่งของปัสสาวะโดยการสวนปัสสาวะให้และการที่มีกระเพาะปัสสาวะเต็มอาจส่งเสริมให้มดลูกหดรัดตัวไม่ดีเพราะตัวมดลูกถูกเบียดท้าให้อยู่ผิดต้าแหน่งและขัดขวางการหดรัดตัวของมดลูก เป็นสาเหตุให้มีการตกเลือดหลังคลอดได้จึงควรกระตุ้นให้ถ่ายปัสสาวะทุก 4 – 6 ชั่วโมง
      - การทำงานของไต(Renal function)
        
        การทำงานของไตลดลงอาจเนื่องจากระดับของ steroid hormone
        ท่อไตและกรวยไตที่ขยายในระยะตั้งครรภ์ จะกลับคืนสู่สภาพปกติเหมือนก่อนการตั้งครรภ์ภายใน 4-6สัปดาห์หลังคลอด
    - - ปกติหลังคลอดมารดามักรู้สึกตัวและกระหายน้้าในระยะ 2 – 3 วันแรกมักมีความอยากอาหารและดื่มน้้ามากเพราะสูญเสียน้้าระหว่างคลอด
      - หลังคลอดระยะแรกมารดามีแนวโน้มที่จะท้องผูกจากการที่สูญเสียแรงดันภายในช่องท้องทันทีกล้ามเนื้อหน้าท้องหย่อนตัว ประกอบกับมีการเคลื่อนไหวของล้ำใส้ช้าตั้งแต่ในระยะตั้งครรภ์
      - มารดาอาจไม่กล้าเบ่งเพราะกลัวแผลแยกหรือกลัวเจ็บแผลท้าให้เกิดอาการท้องผูกภายหลังคลอดได้และล้ำใส้จะทำงานได้ดี ประมาณปลายสัปดาห์แรกหลังคลอด
    - - Linea nigra, Facial chloasmaสีผิวที่เข้มขึ้นบริเวณลานนมจะจางลง และหายไป
      - Striaegravidarumบริเวณหน้าท้อง เต้านม และต้นขา จะค่อยๆจางเป็นสีเงิน และจะไปหายสมบูรณ์
      - หลอดเลือดที่ผิดปกติ เช่น spider angiomus, plamarerythema และepulisโดยปกติจะลดลง
    - - กล้ามเนื้อช่วง 1 – 2 วันแรกหญิงระยะหลังคลอดมีอาการเมื่อยและปวดกล้ามเนื้อโดยเฉพาะบริเวณแขนขาไหล่และคอทั้งนี้เพราะต้องออกแรงเบ่งขณะคลอดและหลังคลอดรกฮอร์โมนโปรเจสเตอโรนลดต่้าลงท้าให้ความตึงตัวของกล้ามเนื้อเริ่มลดลง
      - โครงกระดูกในช่วงตั้งครรภ์ฮอร์โมนรีแลคซิน (relaxin) ท้าให้บริเวณข้อต่อต่างๆของร่างกายมีการยืดขยายมีการเคลื่อนไหวของข้อต่อมากเกินไป1 –2 วันหลังคลอดมารดามักมีอาการล้าและปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ เป็นผลมาจากการเบ่งคลอดการลดลงของระดับ relaxinช้าๆ
- - - - N = Nourishment (Nutrition) and Needs ได้แก่ การดูแลให้มารดาหลังคลอดได้รับอาหารและน้ำอย่างเพียงพอเพื่อให้ร่างกายกลับฟื้นตัวได้เร็วและช่วยในการหายของแผลภายหลังคลอด
      - U = Understanding อธิบายให้มารดาหลังคลอดเข้าใจถึงกระบวนการเปลี่ยนแปลงของร่างกายในการกลับสู่สภาพเดิมโดยเฉพาะในมารดาที่มีอายุน้อย ซึ่งมักมีความกังวลเรื่องภาพลักษณ์
        และน้ำหนักตัวอาจแนะนำให้มารดาเขียนสมุดบันทึกเพื่อให้สามารถเขียนระบายความรู้สึก ความกลัวและความวิตกกังวลต่าง ๆ
      - R = Rest and Relaxation การพักผ่อนนอนหลับที่เพียงพอเป็นสิ่งสำคัญ มารดาหลังคลอดที่มีอารมณ์เศร้าหรือซึมเศร้าหลังคลอดมักมีความวิตกกระวนกระวายตลอดเวลาทำให้นอนไม่หลับและไม่สามารถผ่อนคลายความวิตกกังวลได้พยาบาลควรส่งเสริมให้ครอบครัวมีส่วนแบ่งเบาภาระของมารดาในการดูแลทารกและงานบ้านทั่วไป
      - S = Spirituality การมีศรัทธาความเชื่อจะช่วยให้รู้สึกมีแหล่งพึ่งพาทางจิตใจ ดังนั้นควรมีการส่งเสริมให้มารดาหลังคลอดได้กระทำกิจวัตร หรือกิจกรรมทางศาสนาที่เหมาะสมตามความต้องการ
      - E = Exercise สารเอนโดรฟินที่หลั่งจากการออกกำลังกาย มีผลทำให้ร่างกายรู้สึกสดชื่นกระปรี้กระเปร่าควรแนะนำการออกกำลังกายที่เหมาะสมในระยะหลังคลอด เช่น การเดินเล่นอาจแนะนำให้มารดาพาทารกไปเดินเล่นหรือแนะนำให้สมาชิกในครอบครัวร่วมออกกำลังกายกับมารดาหลังคลอดด้วย เพื่อเปน็ การส่งเสริมสัมพันธภาพที่ดีภายในครอบครัว