Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

การเปลี่ยนแปลงของมารดาในระยะหลังคลอด - Coggle Diagram

- - - - ภายหลัง 24 ชมไปแล้วมดลูกจะลอยขึ้นมาอยู่เหนือสะดือและเฉียงไปทางขวา
      - ลดระดับลงวันละ 1/2 - 1 นิ้วและเล็กลงเรื่อยๆ
        
        เรียกว่ามดลูกเข้าอู่
        
        สาเหตุของมดลูกเข้าอู่
        
        การย่อยสลายตัวเอง
        
        การขาดเลือดมาเลี้ยงกล้ามเนื้อมดลูก
        
        การบีบตัวของกล้ามเนื้อมดลูก
      - ขนาดและน้าหนักของมดลูก
        
        *
        
        ทันทีหลังรกคลอดมดลูกมีขนาดลดลง = 16 wks. Pregnancy
        
        ภายหลังคลอด หนักประมาณ 1,000กรัม ยาวประมาณ 15เซนติเมตร
        
        กว้างประมาณ 12เซนติเมตร และหนาประมาณ 8-10เซนติเมตร
        
        1สัปดาห์ หนัก 500กรัม
        
        2สัปดาห์ หนัก 300กรัม
        
        6 สัปดาห์ หนักประมาณ 60 –80กรัม
      - การลดระดับของมดลูก
        
        *
        
        ทันทีหลังรกคลอด ความสูงของยอดมดลูกจะลดลงอยู่ระดับกึ่งกลางระหว่างสะดือกับกระดูกหัวเหน่าหรือสูงกว่าเล็กน้อย
        
        •1 –2 เซนติเมตร หลังคลอดคลามดลูกได้ที่ระดับสะดือ ลักษระกลมแข็ง หดรัดตัวดี อาจเอียงไปด้านขวาของหน้าท้องมารดา วัดได้ประมาณ 1 นิ้วมือ (finger-breadth: FB) ต่ากว่าสะดือ
        
        •ภายใน 12 –24ชั่วโมง แรกหลังคลอด ยอดมดลูกจะอยู่ที่ระดับสะดือ และจะลดระดับลงอย่างต่อเนื่อง
        
        •เฉลี่ย ประมาณ ** 1 เซนติเมตร หรือ 0.5 ถึง 1 นิ้วฟุต หรือ 1 FB/วัน
      - เยื่อบุโพรงมดลูก
        
        ระยะที่1
        
        ระยะ 2-3 วันหลังคลอดสารคัดหลั่งที่ถูกขับออกจากแผลมีสีแดงสด
        
        เรียกว่า lochia rubra
        
        ระยะที่ 2
        
        ระยะภายหลังคลอด 2-3วันหลังคลอดน้ำคาวปลาจะเป็นสีจางหรือคล้ำ
        
        ระยะที่ 3
        
        ระยะ 7-10 วันหลังคลอดน้ำคาวปลามีมูกสีเหลืองปน
      - น้าคาวปลา (lochia)
        
        คือ สิ่งที่ถูกขับออกมาจากแผลในโพรงมดลูกบริเวณตาแหน่งที่เกาะของรก
        
        ชนิดของน้ำคำวปลำ (type of lochia)
        
        Lochia rubra:
        1-3วันหลังคลอด
        
        สีแดงสดมีปริมาณมาก อาจมีก้อนเลือดเล็กๆปน ประกอบด้วยเลือด decidua และ trophoblast ที่ถูกทาลาย เซลล์เยื่อบุผิว เม็ดเลือดแดง และเม็ดเลือดขาว อาจมีไข ขนอ่อนและขี้เทาของทารกที่ค้างอยู่ในโพรงมดลูกปนออกมาด้วย
        
        Lochia serosa:
        4-9 วันหลังคลอด
        
        สีชมพูจนถึงสีน้าตาลค่อนข้างเหลือง
        
        มีปริมาณลดลง เนื่องจากเส้นเลือดเริ่มมีการอุดตัน แผลเรียบและเริ่มหายเป็นส่วนใหญ่ มีการเปลี่ยนแปลงที่บริเวณแผลโดยมีชั้นของเม็ดเลือดขาวปกคลุม และมี exudates มากขึ้น ประกอบด้วย serous exudates, decidua ที่ถูกทาลาย erythrocytes, leukocytes, cervical mucous และ bacteria
        
        Lochia alba:
        10-21 วันหลังคลอด
        
        สีเหลืองข้นหรือ
        ครีมขาวมีปริมาณลดลงมาก ประกอบด้วย leukocytes, decidua cell, epithelial cell, fat, cervical mucus, cholesterol crystals และ bacteria
      - การเปลี่ยนแปลงของมดลูก
        
        มารดาครรภ์หลังจะมีอาการปวดมากกว่าครรภ์แรก เพราะความตึงตัวของกล้ามเนื้อมดลูก
        ลดลง
        
        เกิดจากการหดรัดตัวและการคลายตัวของมดลูกสลับกัน
        
        ขณะให้บุตรดูดนม
        อาจมีการปวดมดลูกเพิ่มขึ้นจาก oxytocin มดลูกยืดขยายมาก ปวดมาก เช่น ในรายที่มีการคลอดล่าช้า น้าคร่ามาก ครรภ์แฝด มีเศษรกหรือเยื่อหุ้มเด็กค้างในโพรงมดลูก
    - - การเปลี่ยนแปลงของช่องคลอดจะค่อยๆ ลดขนาดลงแต่ไม่กลับสู่สภาพเดิม
      - หลังคลอดช่องคลอดบางตัวลง Rugaeหายไป
      - Hymen ขาดกะรุ่งกะริ่ง เป็นติ่งเนื้อเล็กๆ เรียกว่า carunculaemyriformesเป็นการเปลี่ยนแปลงถาวร
      - ภายในสัปดาห์ที่ 3 –4หลังคลอด ผนังช่องคลอดจะค่อยๆ ฟื้นตัวช้าๆ ภายใน 6 –10 สัปดาห์ ผนังช่องคลอดฟื้นตัวกลับสู่สภาวะปกติ หากมีเพศสัมพันธ์ก่อนอาจจะเกิดความเจ็บปวดได้ (dyspareunia)
    - - หลังคลอด บริเวณ ฝีเย็บจะร้อนแดง erythematous เกิดจากการคั่งและบวมช้า
      - บางรายมีความไม่สุขสบาย ปวดแผลฝีเย็บ อาจนาน 6เดือนหลังคลอด
      - แผลฝีเย็บหายเหมือนก่อนการตั้งครรภ์ประมาณ 4-6 เดือน
      - กรณีตัดฝีเย็บหรือมีการฉีกขาดแผลฝีเย็บจะเริ่มหายภายใน 2 –3สัปดาห์
    - - หลังคลอด ฮอร์โมน estrogen และ progesterone ลดลงอย่างรวดเร็ว มีการไหลเวียนเพิ่มที่เต้านม
        
        ต่อมใต้สมองผลิตฮอร์โมน prolactin เพิ่มขึ้น ทาให้มีการสร้างน้านม
        
        ระยะนี้เกิดกลไกการผลิตน้านม (production of milk)หลั่งน้านม (let –down reflex)
  - - - หลังคลอดทันทีน้ำหนักจะลดลง 4-8 kg
      - การลดลงของน้ำหนักขึ้นอยู่กับพฤติกรรมสุขภาพด้านโภชนาการและการออกกำลังกาย
- - - - 1.การยอมรับบุตร
      - 2.การปรับตัวในการดูแลบุตร
      - 3.การตอบสนองของบุตรต่อการดูแล
      - 4.ความคิดเห็นจากบุคคลใกล้ชิดและบุคลากรทางสุขภาพ
      - 5.การกาหนดตาแหน่งสมาชิกในครอบครัวให้บุตรคนใหม่
  - - - ระยะพึ่งพา เกิดในระยะ 1-2 วันแรกหลังคลอด
    - - ระยะมารดาช่วยเหลือตัวเองได้ช่วง 3-10 วันหลังคลอด
    - - ระยะที่สามีและภรรยาต้องพึ่งพากันภายหลัง10วันหลังคลอด
  - - - ระดับการศึกษาและรายได้ครอบครัว
      - สัมพันธภาพระหว่างคู่สมรส
      - ภาวะสุขภาพ
      - ของมารดา
      - ภาวะสุขภาพ
      - ของบุตร
      - ด้านครอบครัว สังคม และสิ่งแวดล้อม
      - อายุ
- - - - ใน 24 ชั่วโมงแรกหลังคลอด เมื่อรับย้ายจาก LR ควรประเมินสัญญาณชีพ ทั้ง BT, PR และ BP ทุก 4ชั่วโมง
      - ถ้าพบว่ามีไข้ต่าๆ ควรกระตุ้นให้มารดาหลังคลอดดื่มน้าและพักผ่อนให้เพียงพอ และประเมิน BT อย่างน้อยวันละครั้ง
      - *ยกเว้น ในรายที่มีภาวะความดันโลหิตสูงร่วมกับการตั้งครรภ์หรือมีการประเมิน V/Sบ่อยขึ้น
      - **ควรสอนการวัดอุณหภูมิร่างกายแก่มารดาและบุตรเมื่อต้องกลับไปอยู่บ้าน
  - - - อธิบายให้ทราบว่าอาการปวดมดลูกเป็นอาการปกติที่เกิดขึ้นได้ใน 1-2วันแรกหลังคลอด โดยเฉพาะมารดาครรภ์หลังที่มีอาการปวดมากกว่าครรภ์แรก
      - ดูแลกระเพาะปัสสาวะให้ว่าง กระตุ้นปัสสาวะทุก 3 –4ชั่วโมง
      - แนะนาให้นอนคว่าโดยใช้หมอนรองใต้ท้องน้อยทาให้มดลูกถูกกด เป็นการกระตุ้นให้มดลูก หดรัดตัว และน้าคาวปลาไหลออกได้สะดวก
      - ห้ามประคบความร้อนบริเวณหน้าท้องในวันแรก เพราะมดลูกจะคลายตัวและทาให้เกิด PPH ตามมา
      - รับประทานยาแก้ปวดก่อน BF อย่างน้อย 30นาที หากมีอาการปวดมดลูกมาก
      - ส่งปรึกษาแพทย์หากมีอาการปวดมดลูกมากกว่าปกติ และนานมากกว่า 72ชั่วโมง เนื่องจากอาจมีเศษรก และก้อนเลือดค้างในโพรงมดลูก
  - - - ล้างมือให้สะอาดก่อนและหลังทาความสะอาดอวัยวะสืบพันธุ์
      - ทาความสะอาดอวัยวะสืบพันธุ์ภายนอกด้วยสบู่และน้าสะอาดโดยล้างจากด้านหน้าไปด้านหลังเพื่อป้องกันการปนเปื้อนจากทวารหนัก และซับให้แห้งหลังขับถ่าย
      - เปลี่ยนผ้าอนามัยเมื่อรู้สึกเปียกชุ่มหรือทุกครั้งหลังขับถ่าย และล้างมือก่อนและหลังจับผ้าอนามัยทุกครั้ง
      - วิธีจับผ้าอนามัย ควรจับกับด้านที่ไม่สัมผัสกับอวัยวะสืบพันธุ์ ใส่และถอดผ้าอนามัยจากด้านหน้าไปด้านหลัง โดยใส่ให้กระชับไม่เลื่อนไปมา เพราะอาจนาเชื้อโรคจาก ทวารหนักมายังช่องคลอดได้
      - สังเกตความผิดปกติของน้าคาวปลาขณะขับถ่ายและเปลี่ยนผ้าอนามัย
  - - - จัดสิ่งแวดล้อมให้เงียบ สงบ และส่งเสริมการพักผ่อน
      - ปรับกิจกรรมการพยาบาลอย่างเป็นระบบ รบกวนมารดาน้อยที่สุด เพื่อให้พักผ่อนอย่างเต็มที่
      - ให้คาแนะนามารดาในการใช้เทคนิคการผ่อนคลาย
      - หลีกเลี่ยงเครื่องดื่มที่มีคาเฟอีน และอาหารที่ทาให้ท้องอืด
      - แนะนาให้มารดาหลังคลอดปรับเปลี่ยนเวลานอน เช่น ให้นอนหลับพักผ่อนพร้อมบุตรหรือหาบุคคลอื่นช่วยดูแลบุตรเมื่อรู้สึกอ่อนเพลีย
  - - - ควรงดการมีเพศสัมพันธ์ ประมาณ 4 -6 สัปดาห์หลังคลอด คือ จนกระทั่งมารดาตรวจร่างกายแล้ว
      - การมีเพศสัมพันธ์อาจจาเป็นต้องใช้น้ามันหล่อลื่น และเลือกใช้ท่าที่เหมาะสม สามารถควบคุมได้ เนื่องจากหลังคลอดช่องคลอดจะค่อนข้างแห้ง
      - 3.มารดาสามารถให้นมบุตรก่อนมีเพศสัมพันธ์ เนื่องจากฮอร์โมนออกซิโทซินจะส่งผลให้มีการหลั่งของน้านมได้
  - - - แนะนาให้รับประทานผัก ผลไม้ ดื่มน้าให้เพียงพอ และขับถ่ายเป็นเวลา
      - กระตุ้นให้เกิด early ambulation และบริหารร่างกายสม่าเสมอ
      - หากมีอาการท้องผูก 3-4 วัน และมารดารู้สึกท้องอืด ให้ยาระบายอ่อนๆ หรือสวนอุจจาระ
      - ดูแลบรรเทาอาการริดสีดวงทวารในช่วง 2 –3 วันแรก โดยทา hot sitzbath นอนในท่า sim’s position เพื่อช่วยการไหลเวียนของหลอดเลือดดาบริเวณทวารหนักดีขึ้น
      - ดูแลให้ยาเหน็บทางทวารหนัก หรือให้ยาที่ทาให้อุจจาระอ่อนตัวตามแผนการรักษา
  - - - •มารดาสูญเสียน้า พลังงานในระยะคลอด ควรส่งเสริมให้มารดารับประทานอาหารให้ครบ 5หมู่ เพิ่มโปรตีน เกลือแร่ และวิตามิน เพื่อช่วยให้ร่างกายแข็งแรงขึ น ฟื้นฟูสู่สภาวะปกติอย่างรวดเร็ว
      - •ควรดื่มน้าอย่างน้อง 6-8แก้วต่อวัน
      - •ควรได้รับ calcium อย่างน้อย 1200 mg/day เพื่อทดแทนการสูญเสีย calcium ในช่วง 6 เดือนแรก
      - •ควรได้รับ ธาตุเหล็กนาน 4 –6 สัปดาห์หลังคลอด เนื่องจากการดูดซึมธาตุเหล็กน้อยลง
      - •มารดาหลังคลอดที่เลี ยงบุตรด้วยนมมารดา ควรได้รับพลังงานจากการบริโภคอาหารประมาณ 2,500-2,700 kcal/day
      - •อาหารที่ควรงดและหลีกเลี่ยง ได้แก่ ชา กาแฟ ของหมักดอง อาหารรสจัด เครื่องดื่ม อาหารที่มีแอลกอฮอล์ผสม รวมทั งควรงดอาหารสุกๆ ดิบๆ อาหารที่รับประทานแล้วมีอาการ ปวดท้อง ท้องอืด ท้องเสีย เป็นผื่น เป็นต้น
      - •งดการดื่มน้าไพล เนื่องจากไพลมีคุณสมบัติท้าให้มดลูกคลายตัวอาจะท้าให้เกิด PPH ได้
      - •ส้าหรับมารดาที่รับประทานมังสวิรัติอาจได้รับวิตามิน B 12 ไม่เพียงพอ ดังนั นอาจจ้าเป็นให้วิตามิน B12 ในมารดาที่ทานมังสวิรัติ