Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
ŚREDNIOWIECZE - Coggle Diagram
ŚREDNIOWIECZE
Motywy etc.
Pieta - Maryja piastująca zwłoki Jezusa
Motyw Deesis - pośrednictwo, prośba, błaganie, przedstawienie trzech postaci
Sabet Mater Dolorosa (inaczej doloryzm) - Stała Matka Boleściwa, Matka Boża stojąca pod Krzyżem
Danse Macabre (Taniec śmierci)
Miłość tragiczna / trudna
memento mori (pamiętaj o śmierci)
Ubi sunt? (Gdzie są?) / Vanitas - Marność; Przemijanie
Ars Moriendi - sztuka umierania / wzorzec umierania - inny u ascety, a inny u rycerza
Pasja - Męka Pańska
Lament Świętokrzyski
XV w.
Maryja ludzka - ludzki wymiar cierpień
Maryja jest podmiotem lirycznym. Zwraca się do ludzi aby posłuchali o jej cierpieniu i jej synu
Skargi są kierowane również do Archanioła Gabriela
Opis śmierci Jezusa z perspektywy Maryi. Maryja chce współcierpieć z Jezusem (zabrać mu męki). Chce mu pomóc ale jest bezradna.
Sabet Mater Dolorosa (inaczej Doloryzm) - Stała Matka Boleściwa, Matka Boża stojąca pod Krzyżem
Zwraca się do matek, nie chce żeby je też to spotkało
Nawiązania - "Hymn" Juliusza Słowackiego
Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią
XV w.
ukazany obraz śmierci
żółte oczy
blada
personifikacja (śmierć jako osoba)
odrażająca pół-naga kobieta
akcja odgrywa się w kościele
satyryczny charakter
śmierć w karykaturalny sposób opisuje przedstawicieli różnych warstw społecznych
o czym mówi śmierć?
uświadamia polikarpowi (mędrcowi), że nie da się jej przechytrzyć
udziela nauk na temat dobrego życia
mówi kim jest
Polikarp, jak zobaczył śmierć, to upadł na ziemię i nie chciał wstać do póki śmierć nie odłoży kosy - bał się że mu obetnie głowę
danse macabre i memento mori - w tym utworze śmierć wylicza swoje przyszłe i przeszłe ofiary niczym kolejnych członków korowodu
Pieśń o Rolandzie
Roland - Idealny rycerz - wzorzec osobowy
Bóg, chonor, ojczyzna
Najwyżej cenił sobie honor i sławę
wystrzegał się tchórzostwa, zdrady i krzywoprzysięstwa
jako wasal służył seniorowi, czyli władcy (i bronił jego honoru)
Walczył w imię Boga - był obrońcą wiary chrześcijańskiej
ma Damę Serca
Ars Moriendi - sztuka umierania / ważne czynności przed śmiercią
wyznać winy / poprosić Boga o przebaczenie - Roland uderzał słabnącą ręką w pierś i wyciągnął prawą rękawicę ku niebu za grzechy
przebaczyć wrogom
poprosić wroga o przebaczenie
Roland umierając obrócił twarz ku poganom - umarł jako zwycięzca
schował Durendal by relikwie w nim zawarte nie dostały się w ręce pogan
Roland
Senior: Karol Wielki
Ojczyzna: Francja
Wrogowie: Hiszpanie
św. Gabriel i św. Michał po śmierci zabierają duszę Rolanda do nieba
jego miecz nazywał się Durendal
powstała w XI w.
200 ponumerowanych pieśni
retardacje - opóźnienia akcji
opisy śmierci kolejnych rycerzy, w tym Oliwiera i arcybiskupa Turpina
Epos rycerski
gatunek epicki
heroiczne czyny sławnych rycerzy i władców
charakter parenetyczny
realistyczny + niewielka ingerencja sił nadprzyrodzonych
podniosły, patetyczny styl
Informacje ogólne
Początek - 476; Początek w pl - 966; Koniec - 1453
średnie wieki między antykiem a renesansem
teocentryzm - Bóg najważniejszy
uniwerslizm - jedna religia, władca, kultura, język
epoka krzyża i miecza
feudalizm - system społeczny, herarchia (senior, wasal)
Boska Komedia Dantego Alighieri
Zstąpienie do zaświatów
Przewodnicy
piekło i czyściec - Wergiliusz (autor np. Enejdy)
niebo - Beatrycze
epireum - św. Bernard
Pomost między średniowieczem a renesansem
Cechy średniowieczne
bohaterami są zmarli
rozważa sprawy ostateczne
symbolika cyfr
temat teocentryczny
memento mori (pamiętaj o śmierci)
Piekło składa się z dziewięciu kręgów (w ostatnim Lucyfer pożera zdrajców, np. Judasza, Brutusa)
Nawiązania
Ferdydurke
Nie Boska Komedia
Zabytki języka polskiego
Bogurodzica
Motyw Deesis - pośrednictwo, prośba, błaganie, przedstawienie trzech postaci
Archaizmy, apostrofy
Maryja Boska
Jedna z najstarszych polskich pieśni; Pieśń religijna
prawdopodobnie XIII w. (bo motyw Deesis)
Maryja - boska, wyjątkowa, umiłowana przez Boga, pośredniczka
Pierwszy Hymn Polski; Hymn Dynastii Jagiellonów
Były dopisywane kolejne zwrotki, ostatecznie jest ich 14
Bulla Gnieźnieńska / Papieska
1136r.
zawierała 410 polskich słów
Księga Henrykowska
zawierała pierwsze polskie zdanie (Daj ać ja pobruszę, a ty poczywaj.)
XIII w.
Chrestomatia Staropolska - zbiór najstarszych polskich tekstów
Kazania świętokrzyskie
Znaleziona na paskach, które po dopasowaniu układają się w kazanie
Wielki testament
Autor: François Villon
z biedniej rodziny
wychowany przez dominikanina
Testament - ostatnia wola, słowa skierowane do żyjących
Ballada o wisielcach
Wisielce jako podmiot liryczny, przekazują różne prawdy i spostrzeżenia na temat śmierci, zaś każda strofa kończy się słowami: „Lecz proście dla nas wszystkich odpuszczenia!"
Ballada o paniach monionego czasu
Podmiot liryczny wielokrotnie zadaje pytanie „gdzie są?" odnośnie kobiet o których każdy chyba słyszał. Każda strofa kończy się wersem: „Ach, gdzie są niegdysiejsze śniegi!"
Ubi sunt? (gdzie są?)
Motyw marności, przemijania, ulotności
Ma wiele cech prawdziwych testamentów - refleksje na temat ulotności
Święci
Legenda o św. Aleksym
XV w. - Najstarszy polski wierszowany egzemplarz
utwór parenetyczny - opisujący wzorce osobowe
Ideał Ascety - mógł być wzorcem dla każdego, w przeciwieństwie do pozostałych wzorców osobowych
Fabuła
Wyjechał po nocy poślubnej
Matka Boża zeszła z obrazu by wpuścić Aleksego do kościoła
Zdobył sławę, której nie chciał, więc wyjechał
Trafił do domu gdzie poprosił ojca który go nie rozpoznał o jałmużnę, oraz pod schodami spędził 16 lat
Jak umarł to tylko jego żona Famijana mogła mu wyjąć list z ręki
utwór hagiograficzny - opisujący żywot świętych
Złota Legenda
V w. - zaczęła powstawać
Aleksy
rodzice - Eufamijan i Aglijas
żona - Femijana
idealny asceta
św. Tomasz (Tomizm)
Nawiązywał do filozofii Arystotelesa -> Boga poznajemy na drodze rozumowania, na podstawie widzialnego dzieła Boga
Sformułował pięć dowodów na istnienie Boga
Dowód z ruchu ( ex motu ) – nie ma ruchu bez poruszania. Bóg to pierwszy poruszyciel
Wszystkie pięć dowodów na istnienie Boga ma charakter kosmologiczny
Celem świata według św. Tomasza jest szczęście
św. Franciszek (Franciszkanizm)
Wszyscy jesteśmy braćmi - razem ze zwierzętami
Śmierć nazywał siostrą
Kwiatki św. Franciszka z Asyżu
Kazanie do ptaków
Mówił ptaszkom, żeby były wdzięczne Bogu, za to, że pozwolił im wszędzie latać, że dał im odzienie podwójne, że ocalił je w Arce Noego, że im daje jedzenie, wodę i schronienie
Ptaki "grzecznie" słuchały - ruchami i ćwierkaniem okazywały, że rozumieją i nie odleciały do póki nie udzielił im błogosławieństwa
Nawrócenie wilka z Gubbio
Poszedł bez oręża do wilka, który napadał na wioskę i wprowadził pokój między wilka, lokalnych ludzi: wilk miał nie napadać, a mieszkańcy mieli go karmić
św Franciszek
nietypowy święty - nie wyrzekł się przyjemności, a jedynie bogactwa. Zaakceptował wszystko co stworzył Bóg
Wszystkich ludzi i zwierzęta, a nawet i śmierć nazywał braćmi i siostrami
Pomagał słabszym, a zwłaszcza zwierzętom
św. Augustyn (Augustianizm)
Zło jest brakiem dobra
Nawiązał do filozofii Platona -> Boga poznajemy przez Iluminację, a wiara jest darem / łaską
Jezusa Judasz przedał za pieniądze nędzne
(Żołtarz Jezusów)
Autor: Władysław z Gielniowa
1488 rok
Jest to pieśń o tyle ważna, że opisuje najważniejszy dla chrześcijan fragment Pisma Świętego w języku polskim (Mękę Pańską)
Dzięki niej, wierni mogli się dowiedzieć, o co chodzi, ponieważ ówcześnie Biblia występowała tylko w języku łacinskim i w takim była odczytywana
Pieśń pasyjna - dot. Męki Pańskiej
Kronika Polska / Kronika Trzech Bolesławów
Kronika trzech Bolesławów (Chrobry, Śmiały, Krzywousty)
Wzorzec idealnego władcy - Bolesław Chrobry
dba o bezpieczeństwo państwa
pobożny
nie podejmował pochopnych decyzji
cnotliwy
hojny (wspomagał potrzebujących finansowo)
charakter panegiryczny - pochwalny
Śmierć
Zrównuje stany (karnawał też)
Danse Macabre (Taniec śmierci)
Znane pary
Tristan i Isolda
Miłość tragiczna / trudna
cały czas kochankowie trafiają na jakąś przeszkodę, aż do śmierci, od której są nierozłączni
z grobu Tristana wyrósł krzak głogu, który zakorzenił się wgrobie Izoldy, a po ścięciu odrósł
Czy Tristan jest idealnym rycerzem?
Tristan
Wasal Króla Marka
Pokonał Marchołta
Idealna miłość rycerza do damy serca, której składa ślubowanie i hołd
Piotr Abelard i Heloiza (Prawdzie postacie)
Piotr Abelard
Filozof Średniowieczny
Heloiza
Uczennica Piotra Abelarda
Nieszczęśliwa, odwzajemniona miłość
Satyra na Leniwych Chłopów
satyra - ośmieszenie / wyśmianie
najprawdopodobniej napisana przez anonimowego szlachcica
O Chlebowym Stole
Pierwszy zachowany tekst pod którym autor się podpisał własnym imieniem: Przecław Słota
Opowiada o zachowaniu się przystole
Gospodarz powinien być gościnny
Usadzenie - im ważniejsza osoba tym „wyżej” siedzi
Damy powinny zaspokoić tylko pierwszy głód
Częstując się, częstujemy innych i nie wybieramy sobie „najlepszych kąsków”
Mężczyzna powinien czcić kobietę (np. umyć ręce przed wspólnym posiłkiem)
Style architektoniczne
Gotycki
duże okna
strzeliste wysokie wieże
witraże (rozety)
ozdobne wejścia
przykłady: Ołtarz Wita Stwosza w Krakowie; katedra Notre Dame
Romański
grube mury
małe okna
ciężkie
takie fortece obronne
przykład: zamek krzyżacki w Malborku