Humor, płaszczyzna oporu?
rozwój - psychologia pozytywna
puls dla oddziaływań resocjalizacyjnych, przesuwając punkt ciężkości z eliminowania czynników negatywnych na kształtowanie czynników ochronnych — pozytywnych w osobowości
ciekawy cytat:
Irena Mudrecka
(2013: 49), „w pedagogice resocjalizacyjnej zasadne i konieczne jest wykorzystywanie wyników prowadzonych w tym nurcie badań, gdyż proces
resocjalizacji nie ogranicza się do redukcji zaburzeń rozwojowych i zachowań patologicznych, ale w istocie oznacza odnalezienie własnej drogi
życiowej dającej jednostce satysfakcję i będącej w zgodzie z wymaganiami otoczenia społecznego”
koncepcja resilence
Najogólniej resilience oznacza proces pozytywnej adaptacji dzieci i młodzieży narażonych na duże ryzyko, przeciwności losu lub zdarzenia traumatyczne. Koncepcja resilience akcentuje znaczenie czynników ryzyka i mechanizmów chroniących przed nimi w wieku rozwojowym. Może stanowić podstawę do opracowania programów profilaktyki niedostosowania społecznego oraz w pracy resocjalizacyjnej z dziećmi i młodzieżą wykazującymi zaburzenia zachowania.
click to edit
koncepcja stylów humoru
Badania Emmy
Werner (2000; Werner, Smith 1982)
click to edit
Opisuje
sprawne funkcjonowanie w tych okresach życiowych, posiadanie odpowiednich do wieku umiejętności i realizację zadań rozwojowych pomimo
wystąpienia przeciwności losu czy działania silnego stresu bądź powrót do
zdrowia i odbicie się od dna po traumatycznych zdarzeniach mimo okresowego pogorszenia funkcjonowania (Borucka 2011)
Resilience rozumiana jest tu jako proces rozwojowy,
za pomocą którego dzieci nabywają umiejętności korzystania z wewnętrznych i zewnętrznych zasobów, aby osiągnąć dobre przystosowanie (pozytywną adaptację) mimo przeszłych lub obecnie występujących przeciwności losu (Yates, Egeland, Sroufe 2003)
click to edit
Ann Masten
i Jenifer Powell (2003) przekonują, iż procesy resilience dotyczą zwykłego
rozwoju dzieci i młodzieży, a nie tylko grup dzieci narażonych na ekstremalnie trudne warunki życia czy wyjątkowo niekorzystne koleje losu. Stąd
też resilience może być rozumiana jako pozytywny lub ochronny proces
zmniejszający nieprzystosowanie każdej jednostki doświadczającej niepomyślności losu (Luthar, Zelazo 2003).
trzy modele resilience
równoważenia ryzyka
(ang. compensatory model)
redukowania ryzyka (ang. immunity of protective model)
uodparniania na ryzyko (ang. challenge model)
czynniki chroniące bezpośrednio
oddziałują na zachowanie, równoważąc wpływ czynników ryzyka
click to edit
przyjmuje się, że czynniki chroniące wchodzą
w interakcję z czynnikami ryzyka i zmniejszają (redukują) ich wpływ na
zachowanie, stanowiąc coś na kształt buforu lub tarczy ochronnej.
click to edit
uodparniania na ryzyko, zakłada, że umiarkowany poziom
ryzyka może uodparniać i przygotowywać jednostkę do nowych i trudniejszych wyzwań. W tym przypadku zarówno zbyt mały, jak i zbyt duży
poziom ryzyka jest niekorzystny dla zdrowego rozwoju (Borucka, Ostaszewski 2008: 588–589).
trzy modele zostały uzupełnione przez Stevensona Fergusa i Marca Zimmermana (2005)
model stabilizujący ryzyko
(ang. protective-stabilizing model)
obecność czynnika chroniącego redukuje wpływ ryzyka i utrzymuje częstość niepożądanego zachowania na
stałym niskim poziomie (stabilizuje je)
click to edit
(ang. protective-reactive model)
click to edit
obecność czynnika chroniącego redukuje
częstość niepożądanego zachowania, ale nie jest w stanie utrzymać go na
stałym niskim poziomie
Uzupełnieniem powyższych modeli jest propozycja Michaela Ruttera (1987), który opisuje cztery mechanizmy modyfikowania wpływu ryzyka na ludzkie zachowanie:
redukcję wpływu ryzyka,
zmianę ekspozycji na działanie czynników ryzyka
przerwanie łańcucha
negatywnych zdarzeń
wzmacnianie samooceny i poczucia skuteczności.
click to edit
RESILENCE
resilience jest tym, co przerywa drogę do powstania
i narastania zachowań problemowych, a także zapobiega pojawieniu się
psychopatologii i dysfunkcji rozwojowych (Skuza 2014: 162–163).
Opór?
chroniące — wzmacniające procesy resilience — mieszczące się w trzech
wymiarach: cechy osobowościowe/indywidualne, cechy środowiska rodzinnego oraz cechy środowiska pozarodzinnego, w tym szkolnego, rówieśniczego i lokalnego (Garmezy 1985; Masten 2007)
click to edit
Przyjmuje się, że płaszczyzną oporu, umożliwiającą odwrócenie niekorzystnego przebiegu socjalizacji dzieci i młodzieży, mogą być czynniki
click to edit
Ann Masten,
wyodrębniła cztery główne kategorie
czynników chroniących, które są korelatami pozytywnej adaptacji:
cechy indywidualne
cechy rodziny
cechy społeczności lokalnej
cechy polityki i kultury społeczeństwa
click to edit
W kontekście pedagogiki resocjalizacyjnej przyjmuje się, że rolę
płaszczyzny oporu w procesie twórczej resocjalizacji mogą odegrać zainteresowania, talenty, zdolności twórcze i potencjały, których odkrywanie
i rozwijanie przez jednostkę sprzyja, zdaniem Konopczyńskiego (2008b),
kształtowaniu odporności psychicznej.
Czynniki chroniące
chroniących czynników zewnętrznych lokują te związane ze środowiskiem
rodzinnym (np. bezpieczna więź emocjonalna, wsparcie, troska, ciepło,
zaangażowanie rodziców w sprawy dziecka, jasny system oczekiwań,
zasad oraz stawianie granic), szkolnym (np. dobry klimat społeczny,
bogata oferta konstruktywnych zajęć pozalekcyjnych) i rówieśniczym (np.
dobre funkcjonowanie w konstruktywnej grupie odniesienia, akceptacja
i wsparcie grupy rówieśniczej)
click to edit
czynników wewnętrznych (indywidualnych) wymieniają, m.in.: poczucie własnej
wartości, adekwatną samoocenę, optymizm, pogodne usposobienie, towarzyskość, poczucie sprawstwa i własnej skuteczności, wysoki poziom
inteligencji i duże możliwości poznawcze, zdolność uczenia się i właściwe zasoby werbalne, potrzebę osiągnięć, wysokie aspiracje edukacyjne,
posiadanie marzeń, planów i celów życiowych, umiejętności społeczne
i komunikacyjne, asertywność, umiejętność rozwiązywania problemów,
radzenie sobie w sytuacjach konfliktowych, umiejętności planowania,
kontrolę impulsów, właściwą identyfikację emocji i uczuć oraz radzenie
sobie z emocjami, a także normatywne przekonania oraz uzdolnienia
i talenty.
click to edit
Z punktu widzenia psychologii pozytywnej humor odgrywa istotną
rolę w stymulowaniu rozwoju oraz budowaniu i utrzymywaniu dobrostanu jednostki (Radomska 2011). Z tego nurtu psychologii wywodzi się
kilka koncepcji podejmujących problematykę humoru w kategoriach siły charakteru (Peterson, Seligman 2004), mądrości (Webster 2003; 2007;
2010) oraz stylów humoru (Martin i in. 2003).
click to edit
koncepcja stylów humoru (Martin i in. 2003) — traktuje humor
jako nadrzędną, złożoną z określonych typów/stylów strukturę poznawczą
i prezentuje dwuwymiarowy model intra-/interpersonalnych oraz adaptacyjnych/nieadaptacyjnych funkcji humoru (Radomska 2011: 215–217).
click to edit
Punkt wyjścia tej koncepcji stanowi założenie, że
istotne w rozumieniu roli humoru w funkcjonowaniu jednostki jest nie
tyle nasilenie poczucia humoru, ile raczej sposób i cel, w jakim ludzie się
nim posługują, oraz jego inter- i intrapersonalne funkcje w codziennym
życiu.
Pozytywny
„afiliacyjny” (affiliative humor)
„w służbie ego” (self-enhancing humor)
click to edit
Szkodliwy
humor „agresywny” (aggressive humor)
samodeprecjonujący” (self-defeating humor)
W sferze poznawczej humor
stymuluje myślenie i pobudza intelekt
wzmacnia refleksyjność oraz zdolność dokonywania krytycznej analizy i oceny, przez co rozwija autonomię (samodzielność)
otwiera umysł na eksperymentowanie poznawcze i ciągłe poszukiwanie
uwrażliwia na problemy i niespójności, przez co wzmacnia spostrzegawczość i koncentrację uwagi
kształtuje umiejętność redefiniowania, restrukturalizacji czy „bisocjacji” (dwójkojarzenia)
stymuluje zdolność wytwarzania w krótkim czasie dużej liczby jakościowo zróżnicowanych pomysłów, porzucania nawyków myślowych
oraz wymyślania nowych, niekonwencjonalnych rozwiązań
click to edit
indukuje otwartość myślenia, wyzwala jego formy dywergencyjne
(rozbieżne), zwiększa zdolność dokonywania błyskawicznych i częstych zmian kierunku rozumowania, a tym samym prawdopodobieństwo pojawiania się nowych i niezwykłych interpretacji, zwiększając
tym samym otwartość i elastyczność osoby
W sferze emocjonalnej
zwiększa odporność na stres
redukuje napięcie emocjonalne i pomaga w zmaganiu się z trudnymi
emocjami
umożliwia nabranie dystansu do siebie samego i swoich problemów,
przez co sprzyja bardziej realistycznej i adekwatnej samoocenie i ocenie sytuacji
rozwija „uśmiechniętą” i optymistyczną postawę wobec życia
click to edit
zmniejsza ryzyko wypalenia się (również zawodowego), gdyż chroni przed stawianiem sobie zbyt wysokich wymagań przy niewielkich
możliwościach wpływu na sytuację, a także przed wyolbrzymianiem
porażek, nadmierną obawą przed popełnieniem błędu i perfekcjonizmem
click to edit
kształtuje charakter i zwiększa odporność na zranienie i krytykę; pozwala na wytworzenie „autoironicznego pancerza”, dzięki któremu,
z jednej strony docenia się humor i rozwija umiejętność śmiania się
z samego siebie (posiada się „żartoskłonność”), z drugiej zaś strony
zachowuje się „żartoodporność”, czyli odporność na krytyczne uwagi, złośliwości i negatywne oceny dotyczące własnej osoby lub pracy
stymuluje emocje pozytywne, uwalnia energię, wigor i ciepło emocjonalne
korzystnie wpływa na zdrowie psychiczne i fizyczne (Tomczuk-Wasilewska
W sferze społecznej
ułatwia tworzenie i pielęgnowanie trwałych więzi emocjonalnych —
zbliża ludzi
zmniejsza dystans międzyosobniczy, rodzi zaufanie, poczucie
porozumienia, harmonii, wzajemnej akceptacji i przynależności
zwiększa częstotliwość i czas trwania interakcji społecznych
służy skutecznemu wywieraniu wpływu na grupę, a także efektywnemu kierowaniu jej członkami
służy rozładowywaniu napięć i łagodzeniu konfliktów
wzmacnia współpracę i solidarność wewnątrz grupy, przez co silnie ją konsoliduje
wzmacnia popularność, atrakcyjność społeczną i autorytet oraz ułatwia pełnienie roli lidera
udrażnia komunikację między jednostkami, zwiększa ich gotowość
do współdziałania oraz zaangażowanie w osiąganie wspólnych celów, przez co podnosi efektywność grupowego funkcjonowania
stanowi bezpieczny nośnik informacji trudnych, które przekazane
wprost mogłyby wywołać opór lub agresję
stanowi dopuszczalną broń do walki z trudnymi zachowaniami
uczniów (np. agresją)
poprawia efekty przyswajania wiedzy, rozwija zainteresowania, angażuje, motywuje do nauki — wspomaga działania edukacyjne
buduje/kreuje pozytywną atmosferę wychowawczą i korzystny klimat społeczny
HUMOR JAKO PŁASZCZYZNA OPORU
WOBEC NEGATYWNYCH DOŚWIADCZEŃ
WSPOMAGAJĄCA PROCES RESOCJALIZACJI
click to edit