Humor, płaszczyzna oporu?

rozwój - psychologia pozytywna

puls dla oddziaływań resocjalizacyjnych, przesuwając punkt ciężkości z eliminowania czynników negatywnych na kształtowanie czynników ochronnych — pozytywnych w osobowości

ciekawy cytat:

Irena Mudrecka

(2013: 49), „w pedagogice resocjalizacyjnej zasadne i konieczne jest wykorzystywanie wyników prowadzonych w tym nurcie badań, gdyż proces

resocjalizacji nie ogranicza się do redukcji zaburzeń rozwojowych i zachowań patologicznych, ale w istocie oznacza odnalezienie własnej drogi

życiowej dającej jednostce satysfakcję i będącej w zgodzie z wymaganiami otoczenia społecznego”

koncepcja resilence

Najogólniej resilience oznacza proces pozytywnej adaptacji dzieci i młodzieży narażonych na duże ryzyko, przeciwności losu lub zdarzenia traumatyczne. Koncepcja resilience akcentuje znaczenie czynników ryzyka i mechanizmów chroniących przed nimi w wieku rozwojowym. Może stanowić podstawę do opracowania programów profilaktyki niedostosowania społecznego oraz w pracy resocjalizacyjnej z dziećmi i młodzieżą wykazującymi zaburzenia zachowania.

click to edit

koncepcja stylów humoru

Badania Emmy
Werner (2000; Werner, Smith 1982)

click to edit

Opisuje

sprawne funkcjonowanie w tych okresach życiowych, posiadanie odpowiednich do wieku umiejętności i realizację zadań rozwojowych pomimo

wystąpienia przeciwności losu czy działania silnego stresu bądź powrót do

zdrowia i odbicie się od dna po traumatycznych zdarzeniach mimo okresowego pogorszenia funkcjonowania (Borucka 2011)

Resilience rozumiana jest tu jako proces rozwojowy,
za pomocą którego dzieci nabywają umiejętności korzystania z wewnętrznych i zewnętrznych zasobów, aby osiągnąć dobre przystosowanie (pozytywną adaptację) mimo przeszłych lub obecnie występujących przeciwności losu (Yates, Egeland, Sroufe 2003)

click to edit

Ann Masten

i Jenifer Powell (2003) przekonują, iż procesy resilience dotyczą zwykłego

rozwoju dzieci i młodzieży, a nie tylko grup dzieci narażonych na ekstremalnie trudne warunki życia czy wyjątkowo niekorzystne koleje losu. Stąd

też resilience może być rozumiana jako pozytywny lub ochronny proces

zmniejszający nieprzystosowanie każdej jednostki doświadczającej niepomyślności losu (Luthar, Zelazo 2003).

trzy modele resilience

równoważenia ryzyka
(ang. compensatory model)

redukowania ryzyka (ang. immunity of protective model)

uodparniania na ryzyko (ang. challenge model)

czynniki chroniące bezpośrednio
oddziałują na zachowanie, równoważąc wpływ czynników ryzyka

click to edit

przyjmuje się, że czynniki chroniące wchodzą

w interakcję z czynnikami ryzyka i zmniejszają (redukują) ich wpływ na

zachowanie, stanowiąc coś na kształt buforu lub tarczy ochronnej.

click to edit

uodparniania na ryzyko, zakłada, że umiarkowany poziom

ryzyka może uodparniać i przygotowywać jednostkę do nowych i trudniejszych wyzwań. W tym przypadku zarówno zbyt mały, jak i zbyt duży

poziom ryzyka jest niekorzystny dla zdrowego rozwoju (Borucka, Ostaszewski 2008: 588–589).

trzy modele zostały uzupełnione przez Stevensona Fergusa i Marca Zimmermana (2005)

model stabilizujący ryzyko
(ang. protective-stabilizing model)

obecność czynnika chroniącego redukuje wpływ ryzyka i utrzymuje częstość niepożądanego zachowania na
stałym niskim poziomie (stabilizuje je)

click to edit

(ang. protective-reactive model)

click to edit

obecność czynnika chroniącego redukuje

częstość niepożądanego zachowania, ale nie jest w stanie utrzymać go na

stałym niskim poziomie

Uzupełnieniem powyższych modeli jest propozycja Michaela Ruttera (1987), który opisuje cztery mechanizmy modyfikowania wpływu ryzyka na ludzkie zachowanie:

redukcję wpływu ryzyka,
zmianę ekspozycji na działanie czynników ryzyka

przerwanie łańcucha
negatywnych zdarzeń

wzmacnianie samooceny i poczucia skuteczności.

click to edit

RESILENCE

resilience jest tym, co przerywa drogę do powstania

i narastania zachowań problemowych, a także zapobiega pojawieniu się

psychopatologii i dysfunkcji rozwojowych (Skuza 2014: 162–163).

Opór?

chroniące — wzmacniające procesy resilience — mieszczące się w trzech

wymiarach: cechy osobowościowe/indywidualne, cechy środowiska rodzinnego oraz cechy środowiska pozarodzinnego, w tym szkolnego, rówieśniczego i lokalnego (Garmezy 1985; Masten 2007)

click to edit

Przyjmuje się, że płaszczyzną oporu, umożliwiającą odwrócenie niekorzystnego przebiegu socjalizacji dzieci i młodzieży, mogą być czynniki

click to edit

Ann Masten,

wyodrębniła cztery główne kategorie

czynników chroniących, które są korelatami pozytywnej adaptacji:

cechy indywidualne

cechy rodziny

cechy społeczności lokalnej

cechy polityki i kultury społeczeństwa

click to edit

W kontekście pedagogiki resocjalizacyjnej przyjmuje się, że rolę

płaszczyzny oporu w procesie twórczej resocjalizacji mogą odegrać zainteresowania, talenty, zdolności twórcze i potencjały, których odkrywanie

i rozwijanie przez jednostkę sprzyja, zdaniem Konopczyńskiego (2008b),

kształtowaniu odporności psychicznej.

Czynniki chroniące

chroniących czynników zewnętrznych lokują te związane ze środowiskiem
rodzinnym (np. bezpieczna więź emocjonalna, wsparcie, troska, ciepło,
zaangażowanie rodziców w sprawy dziecka, jasny system oczekiwań,
zasad oraz stawianie granic), szkolnym (np. dobry klimat społeczny,
bogata oferta konstruktywnych zajęć pozalekcyjnych) i rówieśniczym (np.
dobre funkcjonowanie w konstruktywnej grupie odniesienia, akceptacja
i wsparcie grupy rówieśniczej)

click to edit

czynników wewnętrznych (indywidualnych) wymieniają, m.in.: poczucie własnej

wartości, adekwatną samoocenę, optymizm, pogodne usposobienie, towarzyskość, poczucie sprawstwa i własnej skuteczności, wysoki poziom

inteligencji i duże możliwości poznawcze, zdolność uczenia się i właściwe zasoby werbalne, potrzebę osiągnięć, wysokie aspiracje edukacyjne,

posiadanie marzeń, planów i celów życiowych, umiejętności społeczne

i komunikacyjne, asertywność, umiejętność rozwiązywania problemów,

radzenie sobie w sytuacjach konfliktowych, umiejętności planowania,

kontrolę impulsów, właściwą identyfikację emocji i uczuć oraz radzenie

sobie z emocjami, a także normatywne przekonania oraz uzdolnienia

i talenty.

click to edit

Z punktu widzenia psychologii pozytywnej humor odgrywa istotną

rolę w stymulowaniu rozwoju oraz budowaniu i utrzymywaniu dobrostanu jednostki (Radomska 2011). Z tego nurtu psychologii wywodzi się

kilka koncepcji podejmujących problematykę humoru w kategoriach siły charakteru (Peterson, Seligman 2004), mądrości (Webster 2003; 2007;

2010) oraz stylów humoru (Martin i in. 2003).

click to edit

koncepcja stylów humoru (Martin i in. 2003) — traktuje humor

jako nadrzędną, złożoną z określonych typów/stylów strukturę poznawczą

i prezentuje dwuwymiarowy model intra-/interpersonalnych oraz adaptacyjnych/nieadaptacyjnych funkcji humoru (Radomska 2011: 215–217).

click to edit

Punkt wyjścia tej koncepcji stanowi założenie, że

istotne w rozumieniu roli humoru w funkcjonowaniu jednostki jest nie

tyle nasilenie poczucia humoru, ile raczej sposób i cel, w jakim ludzie się

nim posługują, oraz jego inter- i intrapersonalne funkcje w codziennym

życiu.

Pozytywny


„afiliacyjny” (affiliative humor)

„w służbie ego” (self-enhancing humor)

click to edit

Szkodliwy

humor „agresywny” (aggressive humor)

samodeprecjonujący” (self-defeating humor)

W sferze poznawczej humor

stymuluje myślenie i pobudza intelekt

wzmacnia refleksyjność oraz zdolność dokonywania krytycznej analizy i oceny, przez co rozwija autonomię (samodzielność)

otwiera umysł na eksperymentowanie poznawcze i ciągłe poszukiwanie

uwrażliwia na problemy i niespójności, przez co wzmacnia spostrzegawczość i koncentrację uwagi

kształtuje umiejętność redefiniowania, restrukturalizacji czy „bisocjacji” (dwójkojarzenia)

stymuluje zdolność wytwarzania w krótkim czasie dużej liczby jakościowo zróżnicowanych pomysłów, porzucania nawyków myślowych
oraz wymyślania nowych, niekonwencjonalnych rozwiązań

click to edit

indukuje otwartość myślenia, wyzwala jego formy dywergencyjne

(rozbieżne), zwiększa zdolność dokonywania błyskawicznych i częstych zmian kierunku rozumowania, a tym samym prawdopodobieństwo pojawiania się nowych i niezwykłych interpretacji, zwiększając

tym samym otwartość i elastyczność osoby

W sferze emocjonalnej

zwiększa odporność na stres

redukuje napięcie emocjonalne i pomaga w zmaganiu się z trudnymi
emocjami

umożliwia nabranie dystansu do siebie samego i swoich problemów,
przez co sprzyja bardziej realistycznej i adekwatnej samoocenie i ocenie sytuacji

rozwija „uśmiechniętą” i optymistyczną postawę wobec życia

click to edit

zmniejsza ryzyko wypalenia się (również zawodowego), gdyż chroni przed stawianiem sobie zbyt wysokich wymagań przy niewielkich

możliwościach wpływu na sytuację, a także przed wyolbrzymianiem

porażek, nadmierną obawą przed popełnieniem błędu i perfekcjonizmem

click to edit

kształtuje charakter i zwiększa odporność na zranienie i krytykę; pozwala na wytworzenie „autoironicznego pancerza”, dzięki któremu,

z jednej strony docenia się humor i rozwija umiejętność śmiania się

z samego siebie (posiada się „żartoskłonność”), z drugiej zaś strony

zachowuje się „żartoodporność”, czyli odporność na krytyczne uwagi, złośliwości i negatywne oceny dotyczące własnej osoby lub pracy

stymuluje emocje pozytywne, uwalnia energię, wigor i ciepło emocjonalne

korzystnie wpływa na zdrowie psychiczne i fizyczne (Tomczuk-Wasilewska

W sferze społecznej

ułatwia tworzenie i pielęgnowanie trwałych więzi emocjonalnych —
zbliża ludzi

zmniejsza dystans międzyosobniczy, rodzi zaufanie, poczucie
porozumienia, harmonii, wzajemnej akceptacji i przynależności

zwiększa częstotliwość i czas trwania interakcji społecznych

służy skutecznemu wywieraniu wpływu na grupę, a także efektywnemu kierowaniu jej członkami

służy rozładowywaniu napięć i łagodzeniu konfliktów

wzmacnia współpracę i solidarność wewnątrz grupy, przez co silnie ją konsoliduje

wzmacnia popularność, atrakcyjność społeczną i autorytet oraz ułatwia pełnienie roli lidera

udrażnia komunikację między jednostkami, zwiększa ich gotowość
do współdziałania oraz zaangażowanie w osiąganie wspólnych celów, przez co podnosi efektywność grupowego funkcjonowania

stanowi bezpieczny nośnik informacji trudnych, które przekazane
wprost mogłyby wywołać opór lub agresję

stanowi dopuszczalną broń do walki z trudnymi zachowaniami
uczniów (np. agresją)

poprawia efekty przyswajania wiedzy, rozwija zainteresowania, angażuje, motywuje do nauki — wspomaga działania edukacyjne

buduje/kreuje pozytywną atmosferę wychowawczą i korzystny klimat społeczny

HUMOR JAKO PŁASZCZYZNA OPORU

WOBEC NEGATYWNYCH DOŚWIADCZEŃ

WSPOMAGAJĄCA PROCES RESOCJALIZACJI

click to edit