Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

Historie, kapittel 1: Opplysningstid og revolusjonar (1814: Norges…

- - - - Den norske grunnlova var blant dei mest moderne då han vart laga
      - Gav røysterett til om lag 40% av alle men over 25
      - 1821: Adelen var avskaffa
      - Ytrings- og religionsfridom vart fastsett, men jesuittar og jødar var nekta adgang til riket.
- - - - Skulle utarbeide ein ny grunnlov
      - Kongen ville nytte militærmakt for å oppløyse forsamlinga.
        
        Rykte om dette vart spreidd og folket svara med å plyndre våpenbutikkar og lager i Paris. Folkemassa bestemte også at de skulle storme Bastillen
        
        Startskudd; Bastillen var ein festning som vart sjølve symbolet på eineveldet og undertrykkjinga. 14. juli vart han storma og kommandantens hovud vart vist fram på ein lansespiss rundt i Paris
      - august 1789: Dei geistlege og adelen gav avkall på alle særrettane og privilegia deira. Føydalsystemet som hadde eksistert sidan middelalderen var over
      - Menneskerettsfråsegn inspirert av am. rev. og opplysningstidas filosofar
        
        Alle menneske var fødd like
        
        Alle hadde rett til fridom, eigedom og vern mot undertrykking
        
        Folkesuvernitet
        
        Ingen skulle fengslast utan lov og dom
        
        Kong Ludvig 16. nekta å skrive under
    - - Dermed fekk dei revolusjonære meir styring over kongen og kva han fann på.
      - Kongen lova matforsyningar
    - - Ny kyrkjeordning som gjorde at kyrkja måtte gje frå seg eigedommar tilbake til staten og at prestane måtte sverge truskap til den franske staten. Dei geistlege såg på dette som eit åtak på religionen, noko også bøndene gjorde.
      - Innførte maktfordelingsprinsippet til Montesquieu og dermed vart eineveldet avskaffa og erstatta med eit konstitusjonelt kongedømme (grunnlovfesta)
      - Kongen og regjeringa fekk utøvande makt
      - Alle måtte betale skatt etter inntekt og formue
      - Røysterett til dei som betalte skatt over ei viss grense, men berre dei aller rikaste kunne veljast inn i den lovgjevande forsamlinga. Røysteretten var dessutan berre for menn
    - - Førte til ein radikalisering av delar av dei revolusjonære, Jakobinarklubben byrja å ta føringa. Leiarane av denne gruppa var Maximillian Robespierre, Georges Danton og legen Jean Paul Marat
        
        Fleire revolusjonære fekk no lyst til å byrje å krige mot andre eineveldige statar i Europa for å frigjere folket. Leiarane av Jakobinarklubben var derimot skeptiske.
        
        Våren 1792 gjekk Frankrike til åtak på Austerrike og Preussen. Denne krigen byrja dårleg.
        
        Sommaren 1792 gjekk dei mest radikale Jakobinarane til å arrestere kongen og avsatte nasjonalforsamlinga. I tillegg byrja dei å drepe dei dei såg på som motstandarar mot revolusjonen
    - - Kongedømmet vart avskaffa og republikk vart innført som styreform i Frankrike
      - Alle menn mellom 18-25 skulle i militæret og dei dreiv då ut fiendane som hadde kome inn som fylgje av krigen våren 1792
      - Nasjonalkonventet gjorde ein rekkje endringar. Mellom anna introduserte dei ei ny grunnlov som gav meir likskap. Kvinnene fekk fortsatt ikkje røysterett, men dei kunne arve, skilsmisse, og barn i og utanfor ekteskap hadde dei same rettane.
      - Planla også offentleg fattig- og helsestell og gratis obligatorisk skole. Liknar faktisk på eit slags primitivt velferdssystem
      - Dessverre, skulle republikken byrje å slå sprekkar på grunn av misnøye både blant befolkningen og utanfor.
      - Nyåret 1793; etter mykje om og men vart kongen og dronninga henretta
    - - Satte igang jakt på indre fiendar som førte til 30.000 henrettingar hvorav 10.000 av dei i giljotinen.
      - 1794; Jakobinarane byrja å skulde på kvarandre for å svike revolusjonen. Dermed byrja dei å henrette kvarandre. "revolusjonen åt sine eigne barn"
      - 1795; Nasjonalkonventet utarbeidde ein ny ggrunnlov og oppløyste seg sjølv. Eit nytt styre beståande av fem direktørar vart innført.
    - - Frå 1795 byrja år med matmangel, korrupsjon og opprør i Frankrike.
      - Hæren hadde derimot suksess med å halde unna ytre fiendar.
      - I revoulusjonsarmeen var det lett å stige gradane dersom ein berre var dyktig nok. Ein slik person var Napoleon Bonaparte.
      - Napoleon hadde så stor suksess at han vart utnemd til general.
      - 1799: Direktørstyret funka ikkje og folket ville ha eit nytt styre. Napoleon utnytta sin posisjon innanfor militæret og gjorde statskupp.
  - - - Ludvig 16. ville byrje å skattleggje adelen og presteskapet som aldri før har måttet betale skatt
        
        Krav ifrå adelen og presteskapet om at stenderforsamlinga måtte kallast inn for avgjerder som gjaldt skatt
        
        Stenderforsamlinga var urettferdig fordi kvar stand fekk ein stemme kvar. Dette betydde i praksis at om lag 2% av befolkninga fekk rundt 67% av stemmene
        
        Stor misnøye blant alle gruppane da stenderforsamlinga vart kalt inn
        
        Borgarskapet ville ha friare handel og meir politisk makt
        
        Bøndane ville fjerne dei føydale rettane til adelen
        
        Arbeidarar og handrverkarar ville ha billigare mat og betre levekår
        
        Nokre ifrå adelen og presteskapet saman med tredjestanden ville ha ein felles nasjonalforsamling som representerte heile folket.
        
        Kongen og resten av adelen og presteskapet likte ikkje at det gamle maktsystemet vart truga
    - - Første- og andrestanden hadde privilegium og særrettar (dei utgjorde om lag 2% av det franske samfunnet
      - Handelsborgarane, den rikaste gruppa i tredjestanden, var leie av avgiftane som dei rike la på varane deira
      - Bøndane klagde på særrettane til godseigaradelen som gav adelen einerett på drift av møller, jakt og vedhogst. Dessutan kunne dei påføre bøndane avgifter og arbeidsoppdrg
- - - - Protestaksjon mot Tea Act
      - Kolonistar, forkledd som indianarar, dumpa kasser med te ifrå eit britisk skip i havet
    - - Pga. av at dei hadde ein felles fiende, Storbritannia. Franskmennane og spaniarar såg moglegheiten til å ta hemn over tidlegare tap mot britane.
      - Avgjerande for kolonistisk siger i krigen
    - - Hær med George Washington som øvste leiar
      - juli 1776: Sjølvstendefråsegnet
        
        Alle mennekse var like og hadde rett ti fridom og til å kunne skape seg eit lykkeleg liv
    - - Britane behandla dei betre enn kolonistane
  - - - Grunnlova og styresettet vart sterkt påverka av opplysningstidas filosofar
      - Føderal republikk
        
        Ifrå Washington skulle regjeringa styre utanriks, forsvar, og handelspolitikk.
        
        Den enkelte stat fekk mykje makt til å styre sjølv
      - Røysterett; kvite menn over 25 år
      - Maktfordeling
        
        Lovgivande: Kongressen
        
        Utøvande: folkevald President
        
        Dømmande: domstolane
  - - - Stamp Act; enkelte dokument måtte stemplast for å vere gyldig og ein måtte betale ein skatt for kvar stempling
      - Tea Act; innførte skatt på te
      - "No taxation without representation"
      - Sjuårskrigen britane hadde med Frankrike var kostbar, dermed bestemte britane at dei skulle skattleggje koloniane for å dekkje kostnadane ifrå krigen sidan britane hadde beskytta kolonistane mot Frankrike
        
        Boikotta britiske varer
        
        Etter denne krigen trong ikkje koloniane britisk vern
      - Skatt på varer som papir, glas og vin
    - - Britane bestemte at all handel skulle foregå med britiske skip
        
        Kolonistane ville handle med kven dei ville
      - Betydde at dei skulle produsere det britane ville (tobakk, sukker og bomull)
- - - - Først og fremst oppteken av ytrings- og religionsfridom
      - Ikkje revolusjonær
      - Kritisk til kyrkja fordi han meinte at kyrkja inneheldt folk med makt som nytta religionen til å skremme og undertrykke.
    - - Var han som gjekk lengst i samfunns kritikken
      - hevda at "mennesket er fødd fritt, men er overalt i lenkjer"
      - Allmennvilje, folk skulle gå saman i mindre samfunn der alle var viktige for samfunnet.
        
        Blei nytta som argument, både av demokrati forkjemparar og diktatorar som meinte at dei styrte etter denne vilja
    - - Meinte at maktmisbruk var uungåeleg så lenge all makt satt oss ein person eller ei gruppe
        
        Formulerte derfor maktfordelingsprinsippet
        
        Makta skulle delast i tre uavhengige organ; lovgivande, dømmande og utøvande. Organa skulle kontrollere kvarandre for å unngå maktmisbruk.
    - - Tok utgangspunkt i naturretten (at alle menneske er fødde med grunnleggjande, naturgitte rettar) og formulerte folkesuverenitetsprinsippet.
        
        All makt kjem ifrå folket og folket har rett til å gjere opprør mot eit tyrannisk styre