การบำบัดรักษาด้วยยาทางจิตเวช (Psychophamacology)

ยารักษาโรคจิต (Antipsychotic Drugs/Major Tranquillizers)

  1. Typical antipsychotic drugs หรือ Dopamine Antagonists (DA)

1.1 กลุ่ม Aliphatic Phenothiazine ฤทธิ์ Sedative สูง SE.ทำให้ BPต่ำกว่ายาชนิดอื่น ได้แก่ Chlorpromazine (Largactil) 25 mg, 50 mg, 100 mg, 200 mg

1.2 กลุ่ม Piperazine Phenothiazine ฤทธิ์ Sedative ปานกลาง มี Extrapyramidal Symptoms น้อย SE. Anticholinergic สูงกว่ายาอื่นThioridazine (Melleril, Tidazine, Thiomed) 10 mg, 25 mg, 50 mg, 100 mg

1.3 กลุ่ม Piperazine Phenothiazine ฤทธิ์ Sedative ต่ำ แต่ Extrapyramidal Symptoms สูง ลดความคิดหลงผิด และประสาทหลอนได้ดี ได้แก่ Perphenazine (Trilafon, pernazine, Pernamed) 2 mg, 4 mg. 8 mg Trifluoperazine (Stelazine, Triflazine, Psyrazine) 1 mg, 2 mg, 5 mg, 10 mg *Fluphenazine (Fendec, Phenezine, Prolixin) 25 mg/ml

1.4 กลุ่ม Thiozanthenes ได้แก่ Zuclopenthixol Acetate (Clopixol Acuphase) 50 mg/ml, 200 mg/ml Flupenthixol Decanoate (Fluanxol Depot) 20 mg/ml, 40 mg/ml

1.5 กลุ่ม Butyrophenone มี Potency สูง ฤทธิ์ Sedative น้อยและมี Extrapyramidal Symptoms สูง ใช้ในการควบคุมอาการวุ่นวาย ก้าวร้าว ประสาทหลอน หลงผิด และ Mania ได้แก่ Haloperidol (Haldol, Halop, Haridol) ชนิดรับประทาน 0.5 mg, 2 mg, 5 mg, 10 mg และ ชนิดฉีด 5 mg/ml Bromperidol (Impromen) 5 mg, 10 mg มีทั้งชนิดรับประทานและฉีด

  1. Atypical antipsychotic drugs หรือ Serotonin-Dopamine Antagonists (SDA)

เป็นยารักษาโรคจิตกลุ่มใหม่ มีการตอบสนองต่อการรักษาและผลข้างเคียงประเภท Extrapyramidal Symptoms น้อยกว่ายากลุ่มเดิม แต่ราคาสูงกว่า ได้แก่

Clozapine (Clozaril, Clopaze) 25 mg, 100 mg

Risperidone (Risperdal) 1 mg, 2 mg, 3 mg, 4 mg

Olanzapine (Zyprexa) 5 mg, 7.5 mg, 10 mg

Quetiapine (Seroquel) 25 mg, 100 mg, 200 mg

Ziprasidon (Geodon) 20 mg, 40 mg

Side effect

2 กลุ่มอาการ

1) EPS: Parkinsonial like syndrome (mask face, akinesia, rigidity, tremor), Acute dystonia, Akathisia, Tardive dyskinesia


2.NMS: Fever, Encephalopathy, V/S unstable, Enzyne elevated, Rigidity of muscle

2 ภาวะ

1) orthostatic hypotension

2) seizure threshold

3 ระบบ

1) ประสาทอัตโนมัติ: ปากแห้ง ตาพร่า ปัสสาวะลำบาก ท้องผูก

2) ต่อมไร้ท่อ: หิวบ่อย กินจุ น้ำหนักเพิ่ม ญ นมคัด หลั่งน้ำนม ประจำเดือนลด ความต้องการทางเพศลด ช นมโต หลั่งอสุจิลดลง

3) เลือด: agranulocytosis ติดเชื้อง่าย มีไข้

3 อวัยวะ

1) ผิวหนัง: ลมพิษ ผิวหนังอักเสบ

2) ตับ: ดีซ่าน

3) ตา: ตาพร่า

ผลข้างเคียงของยาและการพยาบาล

  1. Extrapyrmidal Symptoms (EPS) เกิดความผิดปกติทางการเคลื่อนไหว

1.1 Pseudoparkinsonism/Parkinsonism อาการเหมือนเป็น Parkinson เช่น การเคลื่อนไหวช้า สั่น กล้ามเนื้อแข็งเกร็ง สีหน้าไม่แสดงความรู้สึกเหมือนใส่หน้ากาก กลืนน้ำลายไม่ลง

1.2 Acute Dystonia งกล้ามเนื้อเกร็ง คอบิดไปข้างใดข้างหนึ่ง/ลำตัวบิดไปด้านข้าง กล้ามเนื้อหน้ากระดุก ขากรรไกรแข็ง น้าลายไหล ลิ้นคับปาก พูดไม่ชัด กลืนลำบาก ตาเหลือกค้างบนตลอดเวลา หลังแอ่น

1.3 Akathisia กระวนกระวาย กระสับกระส่าย ไม่อยู่นิ่ง มือและแขนสั่น มีอาการคล้าย Agitation

1.4 Tardive dyskinesia เคลื่อนไหวซ้าๆ ของกล้ามเนื้อบริเวณใบหน้าลิ้น และลำคอ ผู้ป่วยอาจควบคุมไม่ได้ เช่น เลียริมฝีปาก กลืนลำบาก เกิดจากการใช้ยาในขนาดสูงเป็นระยะนานติดต่อกันอย่างน้อย 3 เดือน ซึ่งดื้อต่อการรักษา

การพยาบาล: 1.1, 1.2, 1.3 อธิบายว่าอาการเหล่านี้เกิดได้ในระยะแรกที่ได้รับยา เกิดชั่วคราวจะหายไปเมื่อใช้ยาแก้แพ้ (Antiparkinson drugs) และร่างกายจะปรับตัว อาการดังกล่าวไม่มีอันตรายกับผู้ป่วย เพื่อลดความวิตกกังวลของผู้ป่วย 1.3 ระวังการเกิดอุบัติเหตุ และรบกวนผู้อื่น คอยดูแลการรับประทานอาหาร 1.4 Obs. ถ้าพบควรให้อาหารที่มีแคลอรี่สูง อาหารอ่อน พักผ่อนให้เพียงพอแนะนำผู้ป่วยให้พูดช้าๆ ให้พูดความรู้สึกออกมา

  1. Neuroleptic malignant syndrome (NMS) เกิดไม่บ่อย กล้ามเนื้อแข็งเกร็ง ไข้สูง HRเร็ว เหงื่อมาก ปัสสาวะน้อย BPไม่สม่ำเสมอ ระดับการรู้สึกตัวลดลง หายใจล้มเหลว และอาจเสียชีวิตได้

2.คอยสังเกตการ Obs. ถ้าพบรีบรายงานแพทย์ทราบ
เพื่อให้การช่วยเหลือ

  1. Anticholinergic side effect มีผลต่อระบบประสาทอัตโนมัติ เกิดจากการใช้ยา Thioridazine เป็นส่วนใหญ่ โดยมีอาการ

3.1 ปากแห้ง

3.2 ตาพร่า

3.3 ปัสสาวะลาบาก

3.4 ท้องผูก

อมน้ำแข็งหรือจิบน้าบ่อยๆ

ให้ความมั่นใจว่าอาการจะหายไปได้ ห้ามขับรถจนกว่าจะดีขึ้น ระวังการพลัดตกหกล้ม

จดบันทึกน้ำดื่มและปัสสาวะดูความสมดุลสารน้ำที่ได้รับและการขับถ่ายออกไป หาวิธีทำให้ผู้ป่วยปัสสาวะได้เอง

แนะนำให้ทานอาหารที่มีกากใยมากๆ ดื่มน้ำมากๆหากไม่มีข้อห้าม และกระตุ้นให้ออกกำลังกาย

  1. Adrenergic side effect มี BP ต่ำเมื่อเปลี่ยนอิริยาบถ (Orthostatic hypotension) เวียนศีรษะหน้ามืด

4.แนะนำให้ลุกขึ้นช้าๆจากท่านอนเป็นท่านั่ง หรือท่านั่งเป็นท่ายืน วัด BP ท่านอนและท่ายืนเพื่อเปรียบเทียบกัน

  1. ผลต่อระบบต่อมไร้ท่อ ฮอร์โมนเปลี่ยนแปลง ญ มี Prolactin เพิ่ม เต้านมคัด หลั่งน้ำนม (Lactation) ประจำเดือนผิดปกติ ความต้องการทางเพศลดลง ช เต้านมโต หลั่งอสุจิลดลง เกิดจากยา Thioridazine และพบหิวบ่อย กินจุ น้าหนักตัวเพิ่ม

5.อธิบายว่าอาการเหล่านี้เกิดชั่วคราวเท่านั้นและจะเป็นปกติได้ แนะนำเรื่องอาหารและการออกกำลังกาย

  1. ผลต่อผิวหนัง อาจจะมีลมพิษ/ผิวหนังอักเสบ เพราะไวต่อแสงแดด มักจะพบที่ใบหน้าและแขนผิวหนัง เกิดจาก Chlorpromazine

6.อาจจะหยุดยาชั่วคราว หรือให้ยาแก้แพ้และแนะนำให้ใส่
เสื้อแขนยาว/กางร่ม/ทาครีมกันแดด

  1. ผลต่อตับ เกิดดีซ่านจากยา Chlorpromazine ใน 1-2 เดือนแรกของการใช้ยา

7.Obs. อาการดีซ่าน เช่น ตัวเหลือง ตาเหลือง

  1. ผลต่อระบบเลือด จำนวนเม็ดเลือดขาว<ปกติ (Agranulocytosis) ติดเชื้อง่าย (เจ็บคอ มีไข้) พบได้จากยา Chlorpromazine

8.Obs.อาการ เช่น เจ็บคอ มีไข้ รายงานให้แพทย์ทราบ

  1. ความต้านทานต่อการชักลดลง ชักง่ายขึ้น ในผู้ป่วยที่มีประวัติโรคลมชัก

9.Obs.อาการชักที่อาจจะเกิดขึ้นได้

  1. ผลต่อตา Lens และ Retina เปลี่ยนสี เกิดตาพร่า พบในรายที่รักษาเป็นเวลานานเป็นผลจาก Thioridazine ขนาดสูง (800 mg/day)

10.Obs.อาการ ถ้าพบแนะนำให้ผู้ป่วยระวังการเคลื่อนไหว เพราะอาจพลัดตกหกล้มทำให้บาดเจ็บได้