ประเพณีอิ้นกอนฟ้อนแกนของไทยทรงดำ 4DQpjUtzLUwmJZZPEbFE2plnToAAqgoApH2CtjGv32GL

การละเล่นของชาวไทยโซ่งที่เล่นกันอยู่เป็นประจำในเทศกาลเดือน 5 คือ การเล่นลูกช่วง หรือเล่นคอน ชาวไทยโซ่งเรียกกันว่า อิ้นกอน ปัจจุบันนี้ไม่มีการละเล่นดังกล่าวแล้ว แต่มีการรื้อฟื้นจัดให้เป็นกิจกรรมรื่นเริงในงานสืบสาน อนุรักษ์ประเพณีวัฒนธรรมไทยทรงดำ หรือไทยโซ่ง เช่นในช่วงงานประเพณีสงกรานต์ประจำปีของชาวไทยโซ่งทุกชุมชนจัดให้มีการเล่นลูกช่วงประมาณช่วง 4-5 โมงเย็น สถานที่เล่นเป็นบริเวณหน้าศูนย์วัฒนธรรมของชุมชนไทยโซ่ง บริเวณวัด หรือบริเวณหน้าเวทีจัดงานประเพณีสงกรานต์ เยาวชนหนุ่มสาว และผู้ใหญ่ชาวไทยโซ่งก็จะแต่งกายแบบดั้งเดิมชาวไทยโซ่งมาร่วมเล่นลูกช่วง rrr

การแต่งกายในการอิ้นกอน

ผู้ชา่ย IMG_4855

ผู้ชายจะนุ่งกางเกงขายาวใส่เสื้อไท ซึ่งเป็นเสื้อสีดำหรือสีคราม คอตั้ง แขนยาว ติดกระดุมคอที่เอวทั้งสองด้านจะมีผ้าตัดมาแทรกใส่เรียกว่า "ซอน" คือจุดสวยงามจะมองย้วยผายไปตามสะโพกเสื้อรัดลำตัวคล้ายเสื้อนายตำรวจ ใส่อวดความล่ำสันแห่งร่างกาย คาดกระเป๋าหรือหลวมซึ่งเป็นสิ่งที่ใช้ในกระป๋องยาสูบ ไม้ขีด ยานัด หรือเงิน สำหรับกางเกงก็ใส่กางเกงขายาว เรียกว่า ส่วงขาฮี หรือกางเกงขาม้า หรือจะนุ่งส่วงก้อม คือกางเกงขาสั้นก็ได้ ไม่นิยมใส่เสื้อเชิ้ตไว้ด้านใน จะใช้เฉพาะงานแต่งงาน

ผู้หญิง
paothai_dam_01

ก็จะใช้ผ้าแถบ คือสไบสี ยกเว้นสาวใหญ่หัวหน้าข่วงจะห่มสไบดำบ้างก็ได้ ใส่เสื้อน้อย คือ เสื้อชั้นใน ซึ่งจะมีคอสี่เหลี่ยม คอกลมเรียกคอไข่ คอจีบรอบ เรียกเสื้อกระโปรง หรือเสื้อห้อย มักใช้สไบคลุมไหล่ นุ่งผ้าถุงลายแตงโม หรือ ซิ่นตาหมี่ ซิ่นตีนจก ปัจจุบันผ้าถุงดังกล่าวเอาไว้ใส่เสน ฝ่ายหญิงจะใส่เสื้อฮีขณะโยนลูกช่วง ซึ่งมักใส่เสื้อก้อมไว้ด้านใน ทั้งนี้เพราะกลัวเหงื่อไคลจะเปื้อนเสื้อ เสื้อฮีตลอดการใช้จะไม่มีการซัก ใช้การเอาน้ำลูบและผึ่งแดด แต่เสื้อก้อมซักได้ เมื่อโยนลูกช่วงตอนหัวค่ำมักแต่งตัวดังกล่าว หากโยนลูกช่วงตอนดึกก็มักใส่เสื้อฮีคลุมสไบ หรือคลุมเสื้อชั้นในแบบต่าง ๆ สำหรับเสื้อน้อยที่เป็นคอสี่เหลี่ยมคือคอแหลมมักตัดพอดีตัวความยาวเสมอเอว บ้านสาวไทยโซ่งในปัจจุบัน หากเป็นสาวถ่ายรูปจะเห็นแขนเสื้อชั้นในโผล่บ่าขวา ถ่ายเป็นที่ระลึกแห่งความหวานชื่นในชีวิตสาว คนสูงอายุจะสวมเสื้อก้องและห่มสไบเฉียง นั่นก็คือผลพะวงกันเกิดจากการประเพณีอิ้นกอนนั่นเอง

อุปกรณ์ในการอิ้นกอน

  1. มะกอน หรือ ลูกช่วง
  1. แกน หรือ แคน ซึ่งจะมีแคน 2 ชนิด คือ แคน 7 กับ แคน 8
    แคน7-11))-25a0-4de9-bcd3-01e846fbef66.png 150x88)
  1. ขวง คือ ลานบ้านของสาวหัวหน้าหนุ่มสาวในหมู่บ้านนั้น ในหนึ่งหมู่บ้านอาจจะมีได้หลายขวง ขวงหนึ่งสาวก็ไม่ควรเกิน 20 คน
  1. ฝูงกอน คือ ชายหนุ่มที่มีอายุตั้งแต่ 15ปีขึ้นไป จนไม่จำกัดอายุ ทั้งหนุ่มโสด และไม่โสดฝูงกอนหนึ่ง 15 - 20 คน
  1. แคร่และกองฟืน แคร่เอาไว้สำหรับนั่งรับแขก ฝืนใช้สำหรับก่อไฟให้เห็นแสงสว่าง

ประเภทของการเล่นมี 3 ประเภท

  1. อิ้นกอนเตียว คือ การที่ฝูงกอนมาขอเล่นลูกช่วงแล้วกลับไปนอนบ้านตนเองโดยไม่มาร่วมรับประทานอาหารด้วย แต่หากจะมีของหวานเลี้ยงก็เป็นการดี โดยผู้ที่มาเล่นมักรับประทานอาหารเย็นมาแล้ว และมักเป็นหนุ่มบ้านใกล้เรือนเคียง
  1. อิ้นกอนสู่แลง คือ การที่ฝูงกอนมาขอเล่นลูกช่วงด้วยและรับประทานอาหารเย็นด้วยเมื่อเล่นเสร็จแล้วก็กลับบ้านตนเอง
  1. อิ้นกอนค้าง คือ การที่ฝูงกอนมาขอเล่นลูกช่วง มาขอรับประทานอาหารจะเป็นมื้อเช้า กลางวัน และมื้อเย็น และนอนค้างที่บ้านสาวหรือบริเวณขวง เนื่องจากหนุ่มมาจากที่ไกล ต่างอำเภอ แต่เดิมไม่มีการเล่นข้ามจังหวัด การเดินทางด้วยเท้าและจักรยาน ดังนั้นการอิ้นกอนก็จะแบ่งเป็น 2 ประเภทใหญ่คือ อิ้นกอนค้าง กับ อิ้นกอนกลับ

วิธีเล่นคอน

ที่มา

click to edit

  1. การเจรจาขอเล่นลูกช่วง หรือการรับเล่นลูกช่วง ฝ่ายชายมาเจรจาขอเล่นลูกช่วง หากฝ่ายหญิงรับก็จะนำพวงลูกช่วงไปแขวนไว้หน้าบ้านเพื่อแสดงให้หนุ่มบ้านอื่นไปหาที่เล่นลูกช่วงขวงอื่น ขวงเป็นสัญลักษณ์แห่งการพบปะ สถานที่ร่วมกิจกรรมเกี่ยวกับความรักความบันเทิงความสนุกสนานความคุ้นเคยสนิทสนมกันโดยอิสระ โดยประกอบด้วยบุคคลหลายประเภท คือทั้งหนุ่มสาว พ่อแม่ ญาติผู้ใหญ่ และเด็ก
  1. การโยนลูกช่วง แบ่งผู้เล่นออกเป็นสองฝ่าย คือฝ่ายหญิงและฝ่ายชาย ขณะโยนลูกช่วงก็จะมีคำเจรจาหยอกล้อและจะเปลี่ยนคู่ในการโยนก็ได้ มีกติกาว่าโยน 3 ครั้งแล้วรับไม่ได้ติดต่อกันทั้งสามครั้ง หรือฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งเป็นฝ่ายรับไม่ได้จำนวนครั้งมากกว่ากัน ก็ปรับเป็นแพ้ โดยผู้แพ้ต้องโดนปรับ โดยแลกเปลี่ยนของที่ระลึก มักเป็นผ้าเช็ดหน้า สไบ ผ้าขาวม้า นาฬิกาข้อมือชาย
  1. การรำแคน การรำแคนจะประกอบด้วยเสียงแคนและเสียงปรบมือการร้องเพลงแก้กันเรียกว่า “เซิ่งกอน” เป็นการเล่นกล่อมโต้ตอบกันระหว่างชายหญิง ประกอบด้วยเสียงแคนและเสียงปรบมือการร้องเพลงแก้กัน จังหวะการรำแคนมีหลายจังหวะ ดังนี้คือ

แกนยาง (แคนเดิน) เป็นจังหวะช้า ๆ รำเพื่ออวดเนื้ออวดตัว

แกนแล่น (แคนแล่น) เพลงที่มีจังหวะเร่งเร้า จะรำสลับกันไปมา รำเอาเชิง หนุ่มสาวจะหยอกล้อกัน ชายก็พยายามจะทำท่าลวนลามหญิงก็ปัดป้องด้วยลีลาทางนาฏศิลป์ หนุ่มจะดูปฏิภาณไหวพริบของสาวในการหลีกเลี่ยงไม่ให้ถูกลวนลาม

แกนแกร (แคนแกร) ทำนองคล้ายกับแคนเดินแต่มีจังหวะให้หยุดพูดคุยกันในช่วงสร้อยเพลง สลับกันไป

แกนระบำ (แคนระบำ) จะรำช้าหมุนตัวทีละนิดทีละน้อยย่อตัวเหมือนระบำของชาวยุโรป จังหวะนี้จะถูกเนื้อต้องตัวกันได้ โดยใช้หลังชนกันและเปลี่ยนคู่กันไปเรื่อย ๆ

สาวสะกิดแม่ (แคนสุพรรณ) หรือแมงภู่ตอมดอก หากสาวรำกับใครในเพลงนี้จะสื่อให้ญาติผู้ใหญ่ช่วยดูว่าเทือกเขาเหล่ากอของฝ่ายชายเป็นโรคเรื้อนหรือไม่ เจ้าชู้ ปล้น ไม่ทำกินหรือไม่ (เพลงนี้ไม่นิยมเซิ่งกอน)

  1. การวานสาว คือการจองสาวเป็นคู่คุย สาวตั้งแต่อายุ 18 ปีขึ้นไปจะมานั่งเรียงแถวเอาผ้าสไบปิดหน้า หัวหน้าขวงจะประกาศว่าใครจะวานแม่ที่ 1 หนุ่มจะเดินออกมานั่งหน้าสาวคนที่ 1 หัวหน้าขวงจะบอกคุณสมบัติ (ชื่อ, หมู่บ้าน) ตลอดจนฐานะ ถ้าสาวพอใจก็จะเปิดหน้าและพาหนุ่มไปนั่งคุยบริเวณขวง ทำเช่นนี้จนครบตัวฝ่ายหญิง ขณะที่หนุ่มสาวคุยกัน หัวหน้าขวงก็จะเดินตรวจความเรียบร้อย ป้องกันการลวนลาม ถ้าหนุ่มสาวพอใจจะคุยกันนาน ถ้าไม่พอใจจะเลิกคุยกันสองต่อสอง ช่วงที่นั่งคุยก็จะมีเสียงขับลำนำ