Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
GIZA NUTRIZIOA :recycle: - Coggle Diagram
GIZA NUTRIZIOA
:recycle:
ELIKADURA eta NUTRIZIOA
Izaki bizidunok
MATERIA
zein
ENERGIA
behar
ditugu.
Energia asko gastatzen
dugu eguneroko
jardueretan
. Horregatik,
elikagaiak hartzen
ditugu. Horrela,
bizi-funtzioak
egiten ditugu eta
gure egitura osatzen
dugu.
Energia lortzeko
ordena
2. DIGESTIOA
egin
3. MANTENUGAIA eta OXIGENOA ZELULETARA
4. MITOKONDRIOETAN ERREAKZIO KIMIKOA
5. ENERGIA ATP
moduan lortu
1. ELIKATU
ELIKADURA
Ekintza konstiente eta borondatezkoa
(erabakitakoa).
Elikagaiak hartu eta zure gorputzean sartzeko prozesu multzoa
da :check:
NUTRIZIOA
Ez borondatezko prozesua
da (ez erabakitakoa).
Janaria eraldatzeko gertatzen den prozesu multzoa
da.
Energia lortzeko eta gure mantenugaiak sortzeko baliatzen ditugun substantziak, mantenugaiak
dira :red_cross:
Mantenugai motak
Organikoak
(Carbonoz osatuta daudelako)
PROTEINAK (C, H, O eta N-z osatuta daude. Aminoazido molekula sinpleagoek sortzen dituzte
NON DAUDE?
Animalietan, HARAGIETAN, ARRAINETAN, ARRUTZETAN eta ESNEKIETAN daude
Landareetan berriz, FRUITU LEHORRETAN, LEKALEETAN eta ZEREALETAN daude
Bere funtzioak: 1) ERATZAILEAK: Kolagenoa eta keratina 2) GARRAIATZAILEAK: Hemoglobina 3) IMMUNOLOGIKOAK: Antigorputzak 4) ERREGULATZAILEAK: Hormonak eta entzimak
BITAMINAK (EZINBESTEKOAK DIRA, ORGANISMOAK FUNTZIONATU AHAL IZATEKO, BESTELA HIL EGITEN GARA) (ELIKAGAIETATIK KOPURU OSO KOPURU TXIKIAN HARTZEN DITUGU)
LIPODISOLBAGARRIAK (EZIN dira DISOLBATU) (A, D, E eta K)
:red_cross:
(EZIN DIRA KANPORATU, BERAZ, KOPURU EGOKI BAT HARTU BEHAR DA)
HIDRODISOLBAGARRIAK (DISOLBAGARRIAK dira) (B eta C)
:check:
(GEHIEGIZKOAK PISAREN BIDEZ KANPORATZEN DIRA)
LIPIDOAK (C, H eta O-z osatuta daude. Batzuek P, N eta S-a ere badute)
Bere funtzioak: 1) FUNTZIO ENERGETIKOA 2) EGITURA ASKOTAN ERABILTZEN dira (MINTZAK, GANTZAK eta BABESA) 3) FUNTZIO ERREGULATZAILEAK dira
ZUNTZAK (LANDARE-ZELULEN PARETA ZELULOSAZ EGINA DAGO) (ZELULOSA EZIN DUGU DIGERITU, HORI DELA ETA, UZKIAREN BIDEZ KANPORATZEN DUGU) (ZELULOSAK HESTEETAKO HONDAKINAK KANPORATZEN LAGUNTZEN DU, GARRANTZITSUA!)
NON DAUDE? LEKALEETAN, FRUTETAN ETA BARAZKIETAN
GLUZIDOAK
(karbohidratoak) (C, H eta O-z osatuta daude)
Funtzioa: ENERGETIKOA
eta
erreserbak
berriz,
gehien behar dituzten ataletan metatzen
dira:
gibelean, muskuluetan eta garunean
SINPLEAK
(monosakardoak 1 eta disakaridoak 2) AZUKREAK
FRUITUETAN, EZTIAN ETA ESNEAN Ohikoenak: GLUKOSA, FRUKTOSA, SAKAROSA eta LAKTOSA
KONPLEXUAK
(polisakaridoak 3+) AZUKRE SINPLEAK ELKARTUTA
ALMIDOIA DUTE (landareen-erreserba) PASTA, SAGARRA eta UNTXIA
!
Ez-organikoak
URA (MATERIA BIZIDUNEN OSAGAI NAGUSIA, GURE %65-a UREZ OSATURIK DAGO
EGUNERO 2 LITRO HARTZEA GOMENDATZEN DA, UR GALERAK: 1) Gernua (1500ml/egun) 2) Azaletik (500ml/egun) 3) Arnasa hartzea (400ml/egun) 4) Gorotzak (150ml/egun)
Funtzioak: 1) Gorputzeko garraioan parte hartzen du 2) Substantzia ugari disolbatzen ditu 3) Metabolismo erreakzio kimiko askotan parte hartzen du 4) Erregulatzaile termikoa da 5) Hondakinak kanporatzen laguntzen du
GATZ
MINERALAK (GURE GORPUTZAK ONDO FUNZIONATU AHAL IZATEKO, DIETAN 15 MINERAL MOTA IZAN BEHAR DITUGU
FOSFOROA
GORPUTZEKO %6-a OSATZEN DUTE
FUNTZIOAK: 1) Erregulatzailea: Hezurrak eratzen dituzte (Ca, P) 2) Erregulatzailea: Bizi prozesuetan parte hartzen du (K, NA, Ca)
POTASIOA
SODIOA
MAGNESIOA
BURDINA
IODOA
KALTZIOA
ELIKAGAI MOTAK
Plastikoak edo eratzaileak (Gorputzeko zelulak, ehunak eta organoak eratzeko) (Proteinatan aberatsak. Adb: Haragia, arraina, gazta, fruitu lehorrak, arrautzak, jogurta, itsaskiak...)
Link Title
)
Erregulatzaileak edo babesleak (Ezinbestekoak dira. Bitaminaz, mineralez eta urez hornitzen gaituzte. Adb: fruituak eta barazkiak)
Energetikoak (Energi-iturri bezala) (GLUZIDOAK ETA LIPIDOAK Adb: Pasta, ogia, azukrea, zerealak, txokolatea, olioa, gurina, lekaleak, …)
