Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

การประเมินภาวะสุขภาพระบบทางเดินหายใจ - Coggle Diagram

- - - - รอยบุ๋มเหนือกระดูกอก (Suprasternal notch)
      - มุมกระดูกอก(Angle of Louis) เป็นส่วนต่อระหว่างกระดูก
        Sternum กับ Manubrium ซึ่งมีลักษณะนูนคลําได้ชัดเจน ตรงกับตําแหน่ง กระดูกซี่โครงที่สองที่เป็นจุดเริ่มต้นในการนับกระดูกซี่โครง (Intercostals space) และเป็นจุดที่หลอดลมใหญ่ (Trachea) แยกเป็น Main bronchus 2 ข้างซ้ายและขวา
      - เส้นกึ่งกลางกระดูกอก (Midsternal line)
      - ขอบของกระดูกซี่โครงที่ตัดกัน(Costal angle) ปกติไม่เกิน90องศา
      - กระดูกไหปลาร้า (Clavicle)
      - เส้นกึ่งกลางกระดูกไหปลาร้า
        (Midclavicular line)
    - - เส้นด้านหน้ารักแร้
        (Anterior axillary line)
      - เส้นกึ่งกลางรักแร้ (Mid axillary line)
      - เส้นด้านหลังรักแร้ (Posterior axillary line)
    - - ปุ่มกระดูกสันหลัง (Spinal Process) ของCervical spinal
        spine ที่ระดับ 7 (C7) เมื่อให้ผู้รับบริการก้มคอเต็มท่ีจะคลําได้ปุ่มนูนของกระดูก สันหลังที่เด่นชัดคือSpinal process ของ C7ส่วนปุ่มถัดไปเป็น Spinal process ของ Thoracic spinal spineท่ีระดับ1 (T1) ตําแหน่งน้ีใช้สําหรับนับกระดูกสันหลังและกระดูกซี่โครงซึ่งSpinal process ของThoracic spinal Spineที่ระดับ3(T3)จะเป็นตําแหน่งอ้างอิงในการแบ่งขอบเขตของปอดกลีบบนและกลีบล่าง
      - ส่วนล่างของกระดูกสะบัก (Inferior angle of scapula) ในท่าที่ผู้รับบริการนั่งตัวตรง ปล่อยแขนข้างลําตัวส่วนนี้จะตรงกับกระดูกซี่โครงที่ 7 ด้านหลัง
    - - การตรวจทรวงอกควรตรวจในห้องที่มีแสงสว่างเพียงพอใช้หลักการตรวจร่างกายทั้ง4อย่างคือ ดู คลำ เคาะ และฟังเริ่มจากส่วนบนลงมาส่วนล่างของทรวงอกเปรียบเทียบความแตกต่างของทรวงอกและปอดทั้ง2ข้าง
        
        การดู
        
        1.สังเกตดูลักษณะรูปร่างและขนาดของทรวงอก เริ่มดูจากด้านหลัง ด้านข้าง ด้านหน้าและบริเวณฐานของคอ ดูรูปร่างและขนาดของทรวงอกเหมือนกันทั้งสองข้างหรือไม่ ข้างใดโป่งออกมาหรือบุ๋มเข้าไปในคนปกติถ้าตัดทรวงอกตามขวางจะได้รูปกลมแบนเส้นผ่าศูนย์กลางด้านหน้าลากไปด้านหลังแคบกว่าด้านขวางในอัตรา 1:2 รูปร่างและขนาดของทรวงอกที่ผิดปกติที่พบได้บ่อย
        
        อกบุ๋ม(Funnel chest) อกที่มีกระดูกกลางหน้าอกบุ๋มลึกเข้าไปมากกว่าปกติพบในผู้ที่เป็นโรคกระดูกอ่อนในวัยเด็ก
        
        อกแบนหรือโป่งข้างเดียว (Unilateral fattening) คือ อกที่แบนแฟบ ข้างเดียวมักเกิดจากหลังคดหรือจากโรคปอดเรื้อรังทําให้เนื้อปอดแฟบ (Atelectasis) ปอดถูกทําลายไปข้างหนึ่ง
        
        อกไก่ (Pigeon chest) คือ อกที่มีกระดูกกลางหน้าอกโป่งยื่นออกมาเหมือนอกไก่ซึ่งพบในผู้ท่ีเป็นโรคกระดูกอ่อน(Rickets) ในวัยเด็กหรือเป็นมาตั้งแต่กําเนิด
        
        หลังโก่ง(Kyphosis) พบได้ในคนที่มีอายุมากๆหรือเกิดจากการยุบของกระดูกสันหลังอันใดอันหนึ่งสาเหตุจากเนื้องอก วัณโรค กระดูกผุ
        
        อกถัง (Barrel chest) ทรวงอกที่มีขนาดใหญ่กว่าปกติมีลักษณะเหมือนโอ่งหรือถังเบียร์อัตราส่วนจากด้านหน้าและด้านข้าง1:1 มักพบในผู้ที่เป็นโรคปอดหรือหลอดลมอักเสบเรื้อรัง
        
        หลังคด (Scoliosis) เนื่องจากกระดูกสันหลังเอียงไปด้านข้างมักเป็นมาแต่กําเนิดโรคเกี่ยวกับระบบกล้ามเนื้อและประสาทหรือไม่ทราบสาเหต
        
        2.การเคลื่อนไหวของทรวงอก
        การเคลื่อนไหวของทรวงอกเกิดขึ้นจากการหายใจเมื่อหายใจเข้ากล้ามเนื้อซี่โครงจะหดตัวดึงกระดูกซี่โครงให้ยกขึ้นและกล้ามเนื้อกระบังลมจะหดตัวเคลื่อนลงล่างทําให้ทรวงอกและปอดขยายใหญ่ขึ้นและเมื่อหายใจออกกล้ามเนื้อกระบังลมและกล้ามเนื้อซี่โครงจะคลายตัวทําให้ทรวงอกคืนเข้าสู่ที่เดิมบีบรัดปอดให้แฟบลงการตรวจให้ดูลักษณะการเคลื่อนไหวของทรวงอกทั้ง 2 ข้างขยายเท่ากันหรือไม่
        ถ้าพบว่าไม่เท่ากัน เช่น ทรวงอกข้างซ้ายเคลื่อนไหวน้อยกว่าข้างขวามักแสดงว่าทรวงอกหรือปอดข้างซ้ายผิดปกติ พบได้ในผู้ที่มีเลือดในช่องอก (Pneumothorax) เป็นต้น
        
        3.ลักษณะการหายใจ สังเกต จังหวะ (Rhythm) ความลึกตื้นของการหายใจอวัยวะท่ีใช้ช่วยในการหายใจในคนปกติจังหวะการหายใจจะสม่ำเสมออัตราการหายใจในผู้ใหญ่ปกติจะมีอัตราการหายใจประมาณ 12 – 20 ครั้งต่อ นาทีในเด็กอัตราการหายใจจะเร็วกว่าผู้ใหญ่การหายใจที่ผิดปกติ ที่พบบ่อยได้แก่
        1.การหายใจลําบาก(Dyspnea)
        2.การหายใจเร็ว (Tachypnea)
        3.การหายใจช้า(Bradypnea)
        4.การหายใจลึก (Hyperpnea)
        5.การหายใจตื้นและหยุด(Cheyne–Stroke respiration) 6.การหายใจเป็นช่วงๆ (Biot or cluster respiration)
        7.การหายใจลึกและถอนหายใจอย่างสม่ำเสมอ (Kussmaul respiration)
        
        การหายใจใกล้สิ้นใจ (Air hunger)
        
        การคลำ
        
        1.การคลำทั่วไปบริเวณทรวงอกหาตำแหน่งที่เจ็บบริเวณที่มีความผิดปกติโดยค่อยๆคลำบริเวณที่ผู้รับบริการบอกว่าเจ็บเบาๆมีก้อน แผล ฝีหรือไม่
        
        2.การคลําดูการเคลื่อนไหวของทรวงอกและปอดทั้งสองข้าง (Thoracic expansion) ขณะที่หายใจเข้าออก
        การคลําเพื่อดูการเคลื่อนไหวให้ผู้รับบริการอยู่ในท่านั่ง ผู้ตรวจวางมือท้ัง 2 ข้าง ทาบลงด้านหลังให้นิ้วหัวแม่มือวางขนานกันตรงระหว่างกระดูกซี่โครงที่10 นิ้วท่ีเหลือทั้ง4 นิ้ววางแผ่ไปตามแนวด้านข้างของขอบกระดูกซี่โครงให้ผู้รับบริการหายใจเข้าออกลึกๆแรงๆ ทรวงอกจะขยายตัวออกทําให้ฝ่ามือนิ้วมือที่วางไว้บนทรวงอกท้ัง 2 ข้างแยกห่างออกจากกันสังเกตดูการเคลื่อนไหวปลายนิ้วแม่มือที่ขยายออกจากกันตามจังหวะการหายใจและดูว่าข้างใดแยกออกจากจุดกึ่งกลางกระดูกสันหลังมากกว่าแสดงว่าทรวงอกหรือ ปอดข้างนั้นขยายตัวได้มากกว่า ถ้าทรวงอกมีการเคลื่อนไหวน้อยหรือไม่เคลื่อนไหวอาจมีพยาธิสภาพเกิดขึ้นที่ปอดเยื่อหุ้มปอด
        
        การตรวจการเคลื่อนไหวและการขยายของทรวงอกทางด้านหน้าที่ชายโครงใช้นิ้วหัวแม่มือทั้ง 2 วางใกล้กระดูก Xyphoid process สังเกตดูการเคลื่อนไหวปลายนิ้วแม่มือที่ขยายออกจากกันตามจังหวะการหายใจ
        
        3.การคลําการสั่นสะเทือนของเสียงสะท้อน(Tactilefremitus)โดยการใช้ฝ่ามือข้างใดข้างหนึ่ง หรือทั้ง 2 ข้างวางบนผนังอกด้านหลังและด้านหน้าในตําแหน่งที่ตรงกันทั้ง2 ข้างจากบนลงล่างให้ผู้รับบริการนับเลขหนึ่งสอง สามดังๆการนับเลขซํ้าๆ กันทําให้เสียงที่เปล่งออกมาเป็นเสียงระดับเดียวกันเสียงที่ผู้รับบริการเปล่งออกมาจะเกิดความสั่นสะเทือนกับอากาศในหลอดลมกระจายผ่านเนื้อเยื่อของปอดมายังผนังทรวงอกมากระทบมือผู้ตรวจ ในภาวะปกติความสั่นสะเทือนจะเท่ากันทั้ง 2 ข้างความสั่นสะเทือนของเสียงจะลดน้อยลงไปเมื่อมีนํ้าหรือลมกั้นระหว่างผนังทรวงอกกับเน้ือปอดหรือมีการอุดตันของหลอดลมข้างใดข้างหนึ่งทําให้การกระจายความสั่นสะเทือนของเสียงมายังผนังทรวงอกได้น้อยลง
        
        การเคาะ
        
        การเคาะปอดทางด้านหลัง
        ให้ผู้รับบริการอยู่ในท่านั่ง เริ่มเคาะจากช่องซี่โครงด้านบนไล่ลงด้านล่างหรือเคาะท่ีซี่โครงข้างซ้ายคร้ังหนึ่งข้างขวา คร้ังหน่ึงในตําแหน่งที่ตรงกันเพื่อเปรียบเทียบความโปร่งความทึบของปอดทั้ง 2 ข้างซึ่งจะมีเสียงกังวานเท่ากันถ้าไม่เท่ากันแสดงว่ามีความผิดปกติเกิดขึ้นไม่เคาะตรงส่วนของกระดูกสะบักเพราะมีกล้ามเน้ือและกระดูกหนาจะไม่เกิด เสียง
        
        การเคาะปอดทางด้านข้าง
        เคาะจากช่องว่างระหว่างซี่โครงด้านบนลงมาด้านล่าง (ซี่โครงที่ 4 ถึง 7) ทั้งด้านซ้ายและขวา
        
        การเคาะปอดทางด้านหน้า
        ให้ผู้รับบริการนอนหงายเคาะที่กระดูกไห
        ปลาร้าบริเวณใต้กระดูกไหปลาร้าและช่องกระดูกซี่โครงที่2 ถึง6โดยเคาะห่างจากSternum ประมาณ2.5 เซนติเมตรเคาะเปรียบเทียบกันทั้ง2 ข้างเคาะจากบนลงล่าง
        
        วิธีการเคาะ
        
        ผู้ตรวจจะวางมือข้างหนึ่งโดยนิ้วกลางให้แนบกับทรวงอกของผู้รับบริการและใช้นิ้วกลางเคาะตรงตําแหน่งนิ้วกลางที่แนบกับทรวงอกของผู้รับบริการ การตรวจโดยการเคาะจะต้องเคาะทั้งด้านหน้า ด้านข้างและด้านหลังเสียงสะท้อนที่เกิดขึ้นจากการเคาะเรียกว่า Percussion note ซึ่งความถี่ห่างต่างกันตามความหนาแน่นของเนื้อเยื่อที่อยู่ใต้ผนังทรวงอกตามปกติจะเคาะทึบท่ีระดับกระดูกซี่โครงที่ 6 ทางด้านหน้าและระดับกระดูกซี่โครงที่ 10 ทางด้านหลัง
        
        ลักษณะของเสียงที่เกิดขึ้นจากการเคาะ
        
        เสียงกังวาน (Resonance) เป็นเสียงที่เกิดจากการเคาะบริเวณเน้ือปอดปกติ
        
        เสียงโปร่ง (Hyper resonance) เป็นเสียงที่เกิดขึ้นจากการเคาะบริเวณที่มีลมอยู่มากพบในโรคถุงลมโป่งพอง(Emphysema) และลมในช่องเยื่อหุ้มปอด (Pneumothorax)
        
        เสียงทึบ(Dullness) เป็นเสียงทึบที่ดังน้อยกว่าเสียงแรกพบในรายที่เยื่อหุ้มปอดหนาขึ้น ปอดแฟบ ปอดบวม
        
        เสียงโปร่งมาก (Tympany) เป็นเสียงที่เคาะบริเวณที่มีฟองอากาศ เช่น กระเพาะอาหาร ท้อง ถ้าเคาะปอดได้เสียงนี้แสดงว่ามีลมในช่องปอดจํานวนมาก
        
        เสียงทึบสนิท (Flatness) การเคาะปอดได้เสียงทึบมากแสดงว่ามีของเหลว เช่น น้ํา หนอง เลือด อยู่ในช่องปอดเป็นจํานวนมาก เป็นต้น
        
        การฟัง
        
        การฟังเป็นการตรวจภายในทรวงอกที่สําคัญและจําเป็น โดยใช้หูฟัง (Stethoscope) ขณะฟังต้องสังเกต
        
        1.เสียงหายใจ (Breath sound) เกิดขึ้นจากการเคลื่อนไหวของอากาศในหลอดลมในขณะที่หายใจเข้าและหายใจออกของคนปกติให้ผู้รับบริการ หายใจเข้าออกแรงๆ จะทําให้ได้ยินเสียงหายใจผ่านหลอดลมและปอดได้ชัดเจนเสียงหายใจที่ได้ยินตามตําแหน่งต่างๆ ได้แก่
        
        เสียงหลอดลมและถุงลม (Broncho–Vesicular breath sound)
        
        เสียงถุงลม (Vesicular breath sound)
        
        เสียงหลอดลมใหญ่ (Bronchial or tracheal breath sound)
        
        2.ความก้องของเสียง (Voice sound ) คือเสียงที่พูดออกมาจากลําคอ เช่น ให้นับเลข 99 – 99 – 99 ใช้หูฟังตามตําแหน่งต่างๆ บนผนังทรวงอกจะได้ยินความก้องของเสียงทางหูฟัง เรียกว่า Vocal fremitus หรือ Auditory fremitus ทั้งนี้เพราะเนื้อเยื่อปอดมีคุณสมบัติในการนําคลื่นเสียงในคนปกติ ปอดทั้ง 2 ข้างมีความก้องของเสียงเท่าๆกันโดย ความแรงและความก้องของเสียงขึ้นอยู่กับเนื้อเยื่อของปอด การฟังต้องฟังทรวงอกทั้งซ้ายและขวาเพื่อเปรียบเทียบกัน ถ้าความก้องของเสียงมีลักษณะดังและชัดกว่าปกติ เรียกว่า Bronchophony พบได้ในภาวะ Consolidation ของเนื้อปอด เช่น ปอดอักเสบ เป็นต้น แต่ถ้าความก้องของเสียงลดน้อยลงไปเสียงที่ได้ยินเรียก Whispering
        pectoriloguy แสดงว่ามีของเหลวหรือลมมากั้นระหว่างผนังหน้าอกกับหลอดลม
        
        3.เสียงผิดปกติอื่นๆ(Adventitious sound) แสดงว่ามีพยาธิสภาพเกิดขึ้นในหลอดลมและปอดเสียงผิดปกติที่พบบ่อย ได้แก่
        
        Rhonchi และ Wheeze เกิดจากทางเดินหายใจแคบหรือ
        ตีบลงเนื่องจากการเกร็งของกล้ามเนื้อหลอดลมการบวมของเยื่อบุทางเดินหายใจมีเสมหะหรือเนื้องอกทําให้มีการอุดตันเป็นบางส่วนลักษณะของเสียงที่ได้ยินคล้ายเสียงกรนของแมวดังต่อเนื่องกันเสียงที่ได้ยินจะแตกต่างกันเป็นเสียงสูงเสียงต่ำขึ้นอยู่กับขนาดการตีบของรูหลอดลม
        
        Sonorous rhonchi เป็นเสียงที่ลมหายใจวิ่งผ่านหลอดลมที่ขรุขระจากการอักเสบหรือมีเสมหะเหนียวติดอยู่เป็นหย่อมๆ ถูกขับออกมาไม่ได้เสียงที่ได้ยินจะเป็นเสียงต่ำดังกรอบแกรบได้ยินทั้งช่วงหายใจเข้าและหายใจออก แต่จะได้ยินชัดเจนขณะหายใจออกมากกว่าขณะหายใจเข้าเกิดขึ้นในหลอดลมขนาดใหญ่
        
        Sibilant rhonchi หรือ Wheeze เกิดขึ้นในหลอดลมเล็กๆ มีการบีบรัดตัวของกล้ามเนื้อหลอดลมทําให้ลมหายใจผ่านหลอดลมแคบๆ ที่มีความต้านทานสูงด้วยความลําบากจึงทําให้เกิดเสียงสูงลักษณะเสียงที่ได้ยินดังวี้ดๆหรือฮื้อๆอาจได้ยินโดยไม่ต้องใช้หูฟังได้ยินในขณะหายใจออกมากกว่าหายใจเข้าพบในผู้ที่มีอาการหอบหืดหลอดลมอักเสบ
        
        Friction rub or Plural rub เป็นเสียงที่เกิดข้ึนเนื่องจากเยื่อหุ้มปอดเกิดการอักเสบเวลาหายใจทําให้เกิดเสียงเสียดสีกันขึ้นลักษณะเสียงคล้ายเสียงที่ใช้ฝ่ามือปิดหูข้างหนึ่งไว้แล้วใช้มืออีกข้างหนึ่งถูไปมาบนหลังมือของฝ่ามือข้างท่ีปิดหูไว้จะได้ยินเสียงเสียดสีคล้ายเสียงของเยื่อหุ้มปอดเสียดสีกันในคนปกติเยื่อหุ้มปอดเสียดสีกันไม่มีเสียงเพราะเยื่อหุ้มปอดเรียบและมีน้ํา หล่อลื่นอยู่เสียง Plural rub จะได้ยินชัดบริเวณทรวงอกด้านข้างใต้รักแร้
        
        Crepitation เป็นเสียงที่เกิดขึ้นในหลอดลมและถุงลม หลอดลมแขนงเล็กๆที่มีน้ําเสมหะขณะหายใจออกถุงลมจะแฟบ ถ้ามีนํ้าเมือกหรือเสมหะอยู่จะทําให้ถุงลมแฟบติดกัน พอหายใจเข้าลมจะดันถุงลมให้พองออกจึงเกิดเสียงกรอบแกรบลักษณะของเสียงที่ได้ยินจะคล้ายเสียงแตกของ ฟองอากาศหรือเสียงเหมือนขยี้ผมใกล้ๆหู