ฮอร์โมนและยาต้านฮอร์โมน

ยาเม็ดคุมกำเนิด
(oral contraceptive pills)

ยารักษาไทรอยด์

ชนิดที่มี Estrogen + Progesterone (combined pills)

ยาเม็ดคุมกำเนิดชนิด monophasic

ยาเม็ดคุมกำเนิดชนิด multiphasic

มีสองแบบ คือ 21 และ 28เม็ด (7 เม็ดคือเม็ดแป้ง วิตามิน)

เช่นAnamai® 28 เม็ด Mestranol0.05 + Norethisterone , Yasmin® 21 เม็ด EE 0.030 mg + Drospirenone3.0 g

ยาเม็ดคุมกำเนิดชนิด multiphasic

Biphasic มีฮอร์โมน 2 ระดับ คือ

7 เม็ดแรก EE 0.040 mg + desogestrel 25 µg , 15 เม็ดถัดมา EE 0.030 mg + desogestrel 125 µg

Triphasic มีฮอร์โมน 3 ระดับ คือ

6 เม็ดแรก EE 0.030 µg + levonogestrel 50 µg
5 เม็ดถัดมา EE 0.040 µg + levonogestrel 75 µg
10 เม็ดถัดมา EE 0.030 µg + levonogestrel 150 µg

วิธีการรับประทานยาคุมกำเนิด

การเริ่มรับประทานยาในภาวะปกติ ก่อนเริ่มใช้ยา ต้องไม่ตั้งครรภ์ เริ่มรับประทานวันแรก หรือ ระหว่างวันที่ 1-5ของการมีประจำเดือน

ทานวันละ 1เม้ด เวลาเดียวันทุกวัน (ไม่ควรต่างกัน 12ชม.)และติดต่อกันทุกวัน

ยาชนิด 21 เม็ด ให้รับประทานจนหมด หยุด 7วัน แล้วเริ่มแผงใหม่ ยาชนิด 28 เม็ด ให้รับประทานจนหมดแผงแล้วเริ่มแผงใหม่

ปัญหาที่พบระหว่างการทานยาเม็ดคุมกำเนิด

เลือดออกกะปริดกะปรอย , ความดันโลหิตสูง , ตกกระหน้าเป็นฝ้า , น้ำหนักเพิ่มขึ้น ,ประจำเดือนไม่มา ,ปวดศรีษะ ,อารมณ์แปรปรวน

ผู้ที่ควรระวังการใช้ยาคุมกำเนิด

ปวดศรีษะไมเกรน อายุมาก สูบบุหรี่ ความดันสูง มีเนื้องอในมดลูก , gestational diabetes เลือกปริมาณฮอร์โมนต่ำๆ

ผู้เตรียมตัวผ่าตัด เสี่ยงเกิด thrombosis, โรคลมชัก

ข้อห้ามใช้ยาคุมกำเนิด

มี Thrombophelbitis ,thromboembolic disorder ผู้ที่เป็นโรคตับอักเสบ , Breast cancer

มีเลือดออกจากช่องคลอดผิดปกติและไม่ทราบสาเหตุ , ตั้งครรภ์ หรือสงสัยว่่าตั้งครรภ์

•ชนิดที่มี Progesterone เพียงอย่างเดียว (minipills)

เช่น Lynestrenol0.5 mg ทุกเม็ดเช่น Exluton®

เหมาะกับสตรีหลังคลอดบุตร ,เลี้ยงลูกด้วยนมมารดา

ยาคุมรูปแบบอื่นๆ

ยาฉีดคุมกำเนิด

ยาฉีดคุทกำเนิดที่มีฮอร์โมน progesterone อย่างเดียว

Depo-medroxyprogesterone acetate (DMPA)

Norethisterone enanthate (NET-EN)

ยาฉีดเหมาะกับ

ใช้ยาที่ออกฤทธิ์นานการคุมกำเนิดอย่างน้อย1ปี

ไม่ต้องการใช้ estrogen ต้องการคุมกำเนิดขณะให้นมบุตร

ยาฝังคุมกำเนิด

Norplant capsule 6อัน Levonorgestrel 36 mgคุมได้ 5 ปี ฝังใต้ท้องแขน

Norplant II capsule 3อันLevonorgestrel 75 mgคุมได้ 5 ปี ฝังใต้ท้องแขน

แผ่นแปะคุมกำเนิด (transdermal Patch) , Evra®

วิธีการใช้

เริ่มฝังใน 5-7 วันแรกของการมีประจ าเดือน กรณีหลังคลอดฝังได้ 3 สัปดาห์หลังคลอด ช้ากว่านั้นต้องใช้วิธีอื่นร่วมด้วย 7วัน

แปะที่บริเวณสะโพก ท้องน้อย ต้นแขน ห้ามแปะที่หน้าอก เปลี่ยนแผ่นทุกสัปดาห์เปนเวลา 3สัปดาห์ อีก 1สัปดาห์ไม่ต้องแปะแผ่นยา

ข้อดี คุมกำเนิดค่อนข้างดี ไม่ต้องกินยา ไม่ต้องฉีด ฝัง หรือใส่ห่วงคุมกำเนิด

ผลข้างเคียง ระคายเคืองบริเวณที่แปะ คัน ไม่สบายตัว คัดตรึงเต้านม

ยาเม็ดคุมกำเนิดฉุกเฉิน(Emergency contraceptives )

Levonorgestrel ขนาด 0.75 mg มี 2 เม็ด เช่น postinor®, madonna®

Levonorgestrel ขนาด 1.5 mg มี 1 เม็ด เช่น maple forte ®, Tansy one ®

กินเม็ดที่ 1ทันทีหรือไม่เกอน 72ชม. และเม็ดที่ 2 ในอีก 12ชม.

กินเม็ดที่ 1 ไม่เกิน 72 ชม.

กลไกการทำงาน

ทำให้โพรงมดลูกไม่เหมาะกับการฝังตัวอ่อน , ท่อนำไข่เปลี่ยนแปลง

เกิดการเปลี่ยนแปลงของมูกบริเวณปากมดลูก และ ยับยั้งการตกไข่ :

ประสิทธิภาพการทำงานขึ้นกับเวลา และระยะของรอบเดือน

อาการข้างเคียง

N/V , เลือดออกกะปริดกะปรอย , ประจำเดือนเลื่อนหากเลยกำหนดมา 1สัปดาห์ควรตรวจการตั้งครรภ์ ,ไม่ควรใช้ยาประจำ

ยาเลื่อนประจำเดือน

Norethisterone หรือ Primolut® N

ต้องทานล่วงหน้า 3วัน ก่อนมีประจำเดือน ครั้งละ 1เม็ดวันละ 2ครั้ง เช้าเย็น ทานต่อเนื่อง ไม่ควรเลือน ประจำเดือน นานเกิน 10วัน

การใช้ฮอร์โมนทดแทน

วัยทอง หรือวัยหมดระดู

อาการ

อาการร้อนวูบวาบ เหงื่ออกตอนกลางคืน ปัสสาวะแสบคัดน้ำหนักตัวเพิ่ม เกิดภาวะกระดูกพรุน

แนวทางการรักษาในวัยหมดประจำเดือน

Non-medical treatment

Medical treatment

การใช้ฮอร์โมนทดแทน

เลี่ยงการสูบบุหรี่ ดื่มสุรา พฤติกรรมที่เสี่ยงต่อสุขภาพ

ดูแลตนเองด้านสุขภาพ ออกกำลังกาย โภชนบำบัด เช่น เารเลือกทานอาหาร และวิตามินเสริม

Estrogen ตัดมดลูก และรังไข่Progesterone

Estrogen + progesteroneกรณีที่ยังไม่ได้ตัดมดลูกหรือรังไข่

Cyclic HRT

Continuous Combined HRT : post menopause

อาการข้างเคียง ผู้ควรระวังและผู้ที่ห้ามใช้ HRT

Cycloprogynova®21 tab (เว้น 7วัน)

Climen® 28 tabทานทุกวันไม่ต้องหยุดยา

Premelle ® 28 tab,Premelle ®2.5 maroon

Femoston ®28 tab : Estradiol 1 mg (14 tab สีขาว)

1 แผง มี 28 เม็ด ทุกเม็ดจะมี E+P ในอัตรส่วนที่เท่ากัน ใช้ในกรณีสตรียังมีมดลูกอยู่

Livial ®: Tibolone (5 mg)(estrogenic effect, progesterone effect, androgenic effect)

N/Vปวดศรีษะ ปวดคัดตึงเต้านม ปวดท้องน้อย ปวดไมเกรน มีเลือดออกกะปริดกะปรอย

สตรีที่เป็นเส้นเลือดขอด เส้นเลือดอุดตัน มีประวัติ thrombosis โรคตับ

โรคเส้นเลือดอุดตันลิ่มเลือด โรคตับ เนื้องอกร้ายแรงของเต้านม หรือดลูก

ฮอร์โมนคลุมกำเนิด

ยารักษาภาวะ hyperthyroidism

ยากลุ่ม thioamides

ยากลุ่ม Radioactive(131I - )

ยากลุ่ม ß-adrenergic blockers

Methimazole (Tapazole®)ยับยั้งการทำงานของต่อมไทรอยด์ ค่าครึ่งชีวิตยาวอาการข้างเคียงผื่นคัน เม็ดเลือดขาวต่ำ

Propylthiouracil (PTU)ยับยั้งการทำงานของต่อมไทรอยด์ ค่าครึ่งชีวิตสั้นอาการข้างเคียงพิษต่อตับ

131I-ถูกนำเข้าสู่ follicle cells ปล่อยอนุภาค ßทำลายเซลล์เฉพาะที่ ลดการสังเคราะห์ thyroid hormone

Propanololข้อบ่งใช้ลดอาการใจสั่น หัวใจเต้นเร็ว

ยารักษาภาวะ hypothyroidism

Levothyroxine

เป็น synthetic thyroid hormone (T4),เปลี่ยนไปเป็ น T3 (~35%) , ค่าครึ่งชีวิตยาว

Monitoringตรวจวัดระดับฮอร์โมน TSHต้องลดลง ระดับ T4 (steady state) ถ้าระดับยาเกินขนาดอาจเกิดภาวะคล้ายhyperthyriodism

ยารักษาเบาหวาน

Insulin
hormones

ตัวอย่างยา Regular insulin Lente insulin Humalin70/30

กลไกเพิ่มการใช้ของ glucose ของเซลล์ไขมันและกล้ามเนื้อ

ข้อบ่งใช้ DM type I, II หญิงมีครรภ์
ผลข้างเคียงHypoglycemia
ข้อห้ามใช้Hypersensiti -vity

Estrogen

Progesterone

Androgen

แบ่งออกได้เป็น 4 ประเภท Natural estrogenเกิดตามธรรมชาติ ,Ester และ conjugate ของestrogen ,Synthetic estrogen มีโครงสร้างเป็น
steroid และไม่ใช่ steroid

ผลิตจาก Corpus Luteum ในรังไข่ รกบทบาทเตรียมเยื่อบุให้พร้อมกับการฝังตัว อินซูลินสูงขึ้น น้ำหนักตัวเพิ่มมากขึ้นในปริมาณสูงยับยั่งการหลั่งของ LHทำให้ไข่ไม่ตกยับยั้งการตั้งครรภ์

กระตุ้นการทำงานของระบบสืบพันธ์เพศชาย สร้างจากอัณฑะ และต่อมหมวกไตชั้นอก
•testosterone ถูกเปลี่ยdihydrotestosterone (DHT) ฤทธฺิ์แรงกว่า
• Androgen เป็นฮอร์โมนเพศชายที่ฤทธิ์อ่อน ถูกทำลายที่ตับ ขับออกทางปัสสาวะ

19-nortestosteroneอมี3กลุ่ม(อนุพันธ์ของ testosterone)บางตัวจึงให้ผล androgenic effect เช่น Lynoestranol,Levonogestrel,Desogestrel

17-hydroxyprogesterone ไม่มีandrogenic effect ในรสยที่ขนดกดำ สิว 17 α-spirolactone (อนุพันธ์ของ ยาขับปัสสาวะ)

17α-spirolactone (อนุพันธ์ของ ยาขับปัสสาวะ)ไม่มี androgenic effectและการคลั่งน้ำในร่างกาย