ฮอร์โมนและยาต้านฮอร์โมน
ยาเม็ดคุมกำเนิด
(oral contraceptive pills)
ยารักษาไทรอยด์
ชนิดที่มี Estrogen + Progesterone (combined pills)
ยาเม็ดคุมกำเนิดชนิด monophasic
ยาเม็ดคุมกำเนิดชนิด multiphasic
มีสองแบบ คือ 21 และ 28เม็ด (7 เม็ดคือเม็ดแป้ง วิตามิน)
เช่นAnamai® 28 เม็ด Mestranol0.05 + Norethisterone , Yasmin® 21 เม็ด EE 0.030 mg + Drospirenone3.0 g
ยาเม็ดคุมกำเนิดชนิด multiphasic
Biphasic มีฮอร์โมน 2 ระดับ คือ
7 เม็ดแรก EE 0.040 mg + desogestrel 25 µg , 15 เม็ดถัดมา EE 0.030 mg + desogestrel 125 µg
Triphasic มีฮอร์โมน 3 ระดับ คือ
6 เม็ดแรก EE 0.030 µg + levonogestrel 50 µg
5 เม็ดถัดมา EE 0.040 µg + levonogestrel 75 µg
10 เม็ดถัดมา EE 0.030 µg + levonogestrel 150 µg
วิธีการรับประทานยาคุมกำเนิด
การเริ่มรับประทานยาในภาวะปกติ ก่อนเริ่มใช้ยา ต้องไม่ตั้งครรภ์ เริ่มรับประทานวันแรก หรือ ระหว่างวันที่ 1-5ของการมีประจำเดือน
ทานวันละ 1เม้ด เวลาเดียวันทุกวัน (ไม่ควรต่างกัน 12ชม.)และติดต่อกันทุกวัน
ยาชนิด 21 เม็ด ให้รับประทานจนหมด หยุด 7วัน แล้วเริ่มแผงใหม่ ยาชนิด 28 เม็ด ให้รับประทานจนหมดแผงแล้วเริ่มแผงใหม่
ปัญหาที่พบระหว่างการทานยาเม็ดคุมกำเนิด
เลือดออกกะปริดกะปรอย , ความดันโลหิตสูง , ตกกระหน้าเป็นฝ้า , น้ำหนักเพิ่มขึ้น ,ประจำเดือนไม่มา ,ปวดศรีษะ ,อารมณ์แปรปรวน
ผู้ที่ควรระวังการใช้ยาคุมกำเนิด
ปวดศรีษะไมเกรน อายุมาก สูบบุหรี่ ความดันสูง มีเนื้องอในมดลูก , gestational diabetes เลือกปริมาณฮอร์โมนต่ำๆ
ผู้เตรียมตัวผ่าตัด เสี่ยงเกิด thrombosis, โรคลมชัก
ข้อห้ามใช้ยาคุมกำเนิด
มี Thrombophelbitis ,thromboembolic disorder ผู้ที่เป็นโรคตับอักเสบ , Breast cancer
มีเลือดออกจากช่องคลอดผิดปกติและไม่ทราบสาเหตุ , ตั้งครรภ์ หรือสงสัยว่่าตั้งครรภ์
•ชนิดที่มี Progesterone เพียงอย่างเดียว (minipills)
เช่น Lynestrenol0.5 mg ทุกเม็ดเช่น Exluton®
เหมาะกับสตรีหลังคลอดบุตร ,เลี้ยงลูกด้วยนมมารดา
ยาคุมรูปแบบอื่นๆ
ยาฉีดคุมกำเนิด
ยาฉีดคุทกำเนิดที่มีฮอร์โมน progesterone อย่างเดียว
Depo-medroxyprogesterone acetate (DMPA)
Norethisterone enanthate (NET-EN)
ยาฉีดเหมาะกับ
ใช้ยาที่ออกฤทธิ์นานการคุมกำเนิดอย่างน้อย1ปี
ไม่ต้องการใช้ estrogen ต้องการคุมกำเนิดขณะให้นมบุตร
ยาฝังคุมกำเนิด
Norplant capsule 6อัน Levonorgestrel 36 mgคุมได้ 5 ปี ฝังใต้ท้องแขน
Norplant II capsule 3อันLevonorgestrel 75 mgคุมได้ 5 ปี ฝังใต้ท้องแขน
แผ่นแปะคุมกำเนิด (transdermal Patch) , Evra®
วิธีการใช้
เริ่มฝังใน 5-7 วันแรกของการมีประจ าเดือน กรณีหลังคลอดฝังได้ 3 สัปดาห์หลังคลอด ช้ากว่านั้นต้องใช้วิธีอื่นร่วมด้วย 7วัน
แปะที่บริเวณสะโพก ท้องน้อย ต้นแขน ห้ามแปะที่หน้าอก เปลี่ยนแผ่นทุกสัปดาห์เปนเวลา 3สัปดาห์ อีก 1สัปดาห์ไม่ต้องแปะแผ่นยา
ข้อดี คุมกำเนิดค่อนข้างดี ไม่ต้องกินยา ไม่ต้องฉีด ฝัง หรือใส่ห่วงคุมกำเนิด
ผลข้างเคียง ระคายเคืองบริเวณที่แปะ คัน ไม่สบายตัว คัดตรึงเต้านม
ยาเม็ดคุมกำเนิดฉุกเฉิน(Emergency contraceptives )
Levonorgestrel ขนาด 0.75 mg มี 2 เม็ด เช่น postinor®, madonna®
Levonorgestrel ขนาด 1.5 mg มี 1 เม็ด เช่น maple forte ®, Tansy one ®
กินเม็ดที่ 1ทันทีหรือไม่เกอน 72ชม. และเม็ดที่ 2 ในอีก 12ชม.
กินเม็ดที่ 1 ไม่เกิน 72 ชม.
กลไกการทำงาน
ทำให้โพรงมดลูกไม่เหมาะกับการฝังตัวอ่อน , ท่อนำไข่เปลี่ยนแปลง
เกิดการเปลี่ยนแปลงของมูกบริเวณปากมดลูก และ ยับยั้งการตกไข่ :
ประสิทธิภาพการทำงานขึ้นกับเวลา และระยะของรอบเดือน
อาการข้างเคียง
N/V , เลือดออกกะปริดกะปรอย , ประจำเดือนเลื่อนหากเลยกำหนดมา 1สัปดาห์ควรตรวจการตั้งครรภ์ ,ไม่ควรใช้ยาประจำ
ยาเลื่อนประจำเดือน
Norethisterone หรือ Primolut® N
ต้องทานล่วงหน้า 3วัน ก่อนมีประจำเดือน ครั้งละ 1เม็ดวันละ 2ครั้ง เช้าเย็น ทานต่อเนื่อง ไม่ควรเลือน ประจำเดือน นานเกิน 10วัน
การใช้ฮอร์โมนทดแทน
วัยทอง หรือวัยหมดระดู
อาการ
อาการร้อนวูบวาบ เหงื่ออกตอนกลางคืน ปัสสาวะแสบคัดน้ำหนักตัวเพิ่ม เกิดภาวะกระดูกพรุน
แนวทางการรักษาในวัยหมดประจำเดือน
Non-medical treatment
Medical treatment
การใช้ฮอร์โมนทดแทน
เลี่ยงการสูบบุหรี่ ดื่มสุรา พฤติกรรมที่เสี่ยงต่อสุขภาพ
ดูแลตนเองด้านสุขภาพ ออกกำลังกาย โภชนบำบัด เช่น เารเลือกทานอาหาร และวิตามินเสริม
Estrogen ตัดมดลูก และรังไข่Progesterone
Estrogen + progesteroneกรณีที่ยังไม่ได้ตัดมดลูกหรือรังไข่
Cyclic HRT
Continuous Combined HRT : post menopause
อาการข้างเคียง ผู้ควรระวังและผู้ที่ห้ามใช้ HRT
Cycloprogynova®21 tab (เว้น 7วัน)
Climen® 28 tabทานทุกวันไม่ต้องหยุดยา
Premelle ® 28 tab,Premelle ®2.5 maroon
Femoston ®28 tab : Estradiol 1 mg (14 tab สีขาว)
1 แผง มี 28 เม็ด ทุกเม็ดจะมี E+P ในอัตรส่วนที่เท่ากัน ใช้ในกรณีสตรียังมีมดลูกอยู่
Livial ®: Tibolone (5 mg)(estrogenic effect, progesterone effect, androgenic effect)
N/Vปวดศรีษะ ปวดคัดตึงเต้านม ปวดท้องน้อย ปวดไมเกรน มีเลือดออกกะปริดกะปรอย
สตรีที่เป็นเส้นเลือดขอด เส้นเลือดอุดตัน มีประวัติ thrombosis โรคตับ
โรคเส้นเลือดอุดตันลิ่มเลือด โรคตับ เนื้องอกร้ายแรงของเต้านม หรือดลูก
ฮอร์โมนคลุมกำเนิด
ยารักษาภาวะ hyperthyroidism
ยากลุ่ม thioamides
ยากลุ่ม Radioactive(131I - )
ยากลุ่ม ß-adrenergic blockers
Methimazole (Tapazole®)ยับยั้งการทำงานของต่อมไทรอยด์ ค่าครึ่งชีวิตยาวอาการข้างเคียงผื่นคัน เม็ดเลือดขาวต่ำ
Propylthiouracil (PTU)ยับยั้งการทำงานของต่อมไทรอยด์ ค่าครึ่งชีวิตสั้นอาการข้างเคียงพิษต่อตับ
131I-ถูกนำเข้าสู่ follicle cells ปล่อยอนุภาค ßทำลายเซลล์เฉพาะที่ ลดการสังเคราะห์ thyroid hormone
Propanololข้อบ่งใช้ลดอาการใจสั่น หัวใจเต้นเร็ว
ยารักษาภาวะ hypothyroidism
Levothyroxine
เป็น synthetic thyroid hormone (T4),เปลี่ยนไปเป็ น T3 (~35%) , ค่าครึ่งชีวิตยาว
Monitoringตรวจวัดระดับฮอร์โมน TSHต้องลดลง ระดับ T4 (steady state) ถ้าระดับยาเกินขนาดอาจเกิดภาวะคล้ายhyperthyriodism
ยารักษาเบาหวาน
Insulin
hormones
ตัวอย่างยา Regular insulin Lente insulin Humalin70/30
กลไกเพิ่มการใช้ของ glucose ของเซลล์ไขมันและกล้ามเนื้อ
ข้อบ่งใช้ DM type I, II หญิงมีครรภ์
ผลข้างเคียงHypoglycemia
ข้อห้ามใช้Hypersensiti -vity
Estrogen
Progesterone
Androgen
แบ่งออกได้เป็น 4 ประเภท Natural estrogenเกิดตามธรรมชาติ ,Ester และ conjugate ของestrogen ,Synthetic estrogen มีโครงสร้างเป็น
steroid และไม่ใช่ steroid
ผลิตจาก Corpus Luteum ในรังไข่ รกบทบาทเตรียมเยื่อบุให้พร้อมกับการฝังตัว อินซูลินสูงขึ้น น้ำหนักตัวเพิ่มมากขึ้นในปริมาณสูงยับยั่งการหลั่งของ LHทำให้ไข่ไม่ตกยับยั้งการตั้งครรภ์
กระตุ้นการทำงานของระบบสืบพันธ์เพศชาย สร้างจากอัณฑะ และต่อมหมวกไตชั้นอก
•testosterone ถูกเปลี่ยdihydrotestosterone (DHT) ฤทธฺิ์แรงกว่า
• Androgen เป็นฮอร์โมนเพศชายที่ฤทธิ์อ่อน ถูกทำลายที่ตับ ขับออกทางปัสสาวะ
19-nortestosteroneอมี3กลุ่ม(อนุพันธ์ของ testosterone)บางตัวจึงให้ผล androgenic effect เช่น Lynoestranol,Levonogestrel,Desogestrel
17-hydroxyprogesterone ไม่มีandrogenic effect ในรสยที่ขนดกดำ สิว 17 α-spirolactone (อนุพันธ์ของ ยาขับปัสสาวะ)
17α-spirolactone (อนุพันธ์ของ ยาขับปัสสาวะ)ไม่มี androgenic effectและการคลั่งน้ำในร่างกาย