Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
บทที่ 9 ยาที่ออกฤทธิ์ต่อระบบต่อมไร้ท่อ, image, image, image - Coggle…
บทที่ 9
ยาที่ออกฤทธิ์ต่อระบบต่อมไร้ท่อ
ยาเบาหวาน ( Antidiabetic drugs )
1.ยาที่กระตุ้นการหลั่งอินซูลินจากเบต้าเซลล์ของตับอ่อน (Insulin secretagogues)
ยาที่ลดภาวะดื อต่ออินซูลิน ( Insulin sensitizer)
ยาที่ออกฤทธิ์ยับยั งเอนไซม์ alpha-glucosidase ที่ผนังล้าไส้ ( alpha-glucosidase inhibitors) ท้าให้การดูดซึมกลูโคสจากทางเดินอาหารเกิดขึ นช้าลง ยาในกลุ่มนี ได้แก่Acarbose และ Voglibose
Dipeptidyl Peptidase (DPP) IV inhibitors เป็นยาที่ยับยั งเอนไซม์ที่ใช้ในการท้าลายฮอร์โมนที่หลั่งจากล้าไส้ คือ glucagon-like peptide -1 ( GLP-1) และglucose-dependent insulinotropic polypeptide (GIP) ยาในกลุ่มนี ได้แก่ Sitagliptin และ Vidagliptin
คุณสมบัติของยาเบาหวานแต่ละชนิด
1.Sulfonylureas
ยาในกลุ่มนี กระตุ้นการหลั่งอินซูลินจากเบต้าเซลล์ของตับอ่อนโดยการจับกับSulfonylurea receptor ท้าให้เกิดการปิดกั น ATP-sensitive potassium channel ที่เบต้าเซลล์น้าไปสู่ ขบวนการ depolarization และเกิดการเคลื่อนที่ของแคลเซียมเข้าสู่เซลล์โดยผ่านทาง Voltage-dependent calcium channel และน้าไปสู่การกระตุ้นการหลั่งอินซูลิน
2.Non-Sulfonylurea Insulin secretagogue ยาในกลุ่มนี ที่จ้าหน่ายในประเทศไทยมีแต่ Repaglinide ยานี ออกฤทธิ์เร็วและระยะเวลาในการออกฤทธิ์สัน จึงแนะน้าให้กินก่อนอาหาร 15 นาที และต้องรับประทาน ยาก่อนอาหารทุกมื อจึงจะได้ผลดี
3.Metforminยานี ออกฤทธิ์โดยการกระตุ้น AMP-activated protein kinase ท้าให้การออกฤทธิ์ของอินซูลินดีขึ้น โดยเฉพาะอย่างยิ่งที่เซลล์ตับ ท้าให้การสร้างกลูโคสจากตับลดลง และระดับน้าตาลขณะอดอาหารลดลง
Alpha-glucosidase inhibitors ยาในกลุ่มนี ได้แก่ Acarbose และ Voglibose ยานี ออกฤทธิ์โดยการยับยั งเอนไซม์ alpha-glucosidase ที่ผนังล้าไส้ เอนไซม์นี มีหน้าที่ย่อย Complex carbohydrate และ oligosaccharide ให้เป็น Monosaccharide การยับยั งเอนไซม์นี จึงท้าให้การดูดซึมกลูโคสช้าลง ยานี มีผลลดระดับน้าตาลหลังมื ออาหารเป็นส่วนใหญ่
Thiazolidinediones ยาในกลุ่มนี ได้แก่ rosiglitazone และ pioglitazone เป็นยาที่ออกฤทธิ์ลดระดับน้าตาลโดยการลดภาวะดื อต่ออินซูลิน ยานี ออกฤทธิ์ส่วนใหญ่ที่เซลล์ไขมัน โดยการ กระตุ้น nuclear receptor ที่ชื่อ peroxisome proliferator-activated receptor gamma ท้าให้ขบวนการสลายไขมันและปริมาณกรดไขมันอิสระลดลง นอกจากนี ยังมีผลต่อฮอร์โมนและสารต่างๆที่สร้างและหลั่งจากเนื อเยื่อไขมัน ด้วย เช่น ลดระดับ TNF-alpha และยังเพิ่มการสร้าง adiponectin จากเซลล์ไขมัน ซึ่งผลเหล่านี ช่วยทำให้การออกฤทธิ์ของอินซูลินดีขึ น
Dipeptidyl peptidase -4 inhibitors ยาในกลุ่มนี ออกฤทธิ์ลดระดับน้าตาล โดยเพิ่มการออกฤทธิ์ของฮอร์โมนที่หลั่งจากทางเดินอาหารที่ส้าคัญ คือ glucagon - like peptidase (GLP-1)และ glucose – dependent insulinotropic peptide (GIP) หลั่งจาก K cells ที่อยู่ที่กระเพาะอาหารและล้าไส้เล็กส่วนต้น ส่วน GLP-1 หลั่งจาก L cells ซึ่งอยู่ที่ ileum และ colon ฮอร์โมนทั ง 2 ชนิดนี มีผลกระตุ้นการหลั่งอินซูลินจากเบต้าเซลล์ โดยการกระตุ้นแบบ Glucose dependent คือการหลั่งอินซูลินจะเกิดขึ้นเมื่อระดับน้าตาลในเลือดสูงเท่านั้น
การใช้ยาฉีดอินซูลิน
Human insulin ถูกคิดค้นเพื่อน้ามาใช้ควบคุมระดับน้าตาลในเลือดในผู้ป่วยเบาหวานชนิดที่ 1 และในผู้ป่วยเบาหวานชนิดที่ 2 บางราย ต่อมามีการผลิตอนุพันธ์ของอินซูลิน (insulin analogue)โดยเปลี่ยนโครงสร้างของอินซูลินให้ออกฤทธิ์ได้ดีขึ น ใกล้เคียงกับอินซูลินที่หลั่งออกมาจากตับอ่อนและลดปัญหาภาวะน้ำตาลต่ำ
ชนิดของอินซูลิน
1.Rapid acting insulin
Short acting Insulin
Intermediate-acting insulin
Long acting insulin
Premixed insulin
การเก็บรักษาอินซูลิน
อินซูลินที่เก็บไว้ใช้นานๆ ควรเก็บในตู้เย็นที่อุณหภูมิ 2 – 8 องศาเซลเซียส โดยวางตามชั นต่าง ๆ ในตู้เย็น ยกเว้นช่องท้าน้าแข็งและบริเวณใกล้ดวงไฟ
อินซูลินที่เปิดฝาแล้วส้าหรับใช้ฉีดทุกวัน ถ้าเก็บไว้ที่อุณหภูมิห้อง (30 องศาเซลเซียส) จะอยู่ได้นาน 1 เดือนจะเก็บในตู้เย็นที่อุณหภูมิ 2- 8 องศาเซลเซียส อยู่ได้นาน 3 เดือน
เมื่อต้องเดินทางไกล ไม่จ้าเป็นต้องแช่ขวดอินซูลินในกระติกน้าแข็ง เพียงระวังไม่ให้ถูกแสงแดด หรือความร้อนอบอ้าวหรือทิ งไว้ในรถที่มีอุณหภูมิสูง เมื่อถึงที่พักควรน้าขวดอินซูลินเก็บไว้ในที่เย็นหรือแช่ในตู้เย็นถ้ามี
ก่อนใช้ควรตรวจสอบป้ายแสดง วัน เวลา ยาหมดอายุข้างขวดควรจดบันทึกไว้ต่างหากเนื่องจากสลากยาอาจหลุดลอกไปได้
โรคทางต่อมไทรอยด์
1.กลุ่มที่เกิดจากความผิดปกติของการท้างานของต่อมไทรอยด์ (Thyroid dysfunction) ได้แก่ ภาวะ hyperthyroidism และภาวะ hypothyroidism
โรคก้อนของต่อมไทรอยด์ (Nodular thyroid disease) ได้แก่ solitary thyroid nodules และ multiple nodular goiter
Hyperthyroidism ภาวะไทรอยด์เป็นพิษ
เกิดจากฮอร์โมนไทรอยด์สูงในกระแสเลือด อาการแสดง ได้แก่ ใจสั่น มือสั่น เหนื่อยง่าย ทานมากแต่น้าหนักลด ขี หงุดหงิด เหงื่อออกมาก ระบบการเต้นของหัวใจผิดปกติ มี Atrial fibrillation หรือมี congestive heart failure ได้เรียกภาวะนี ว่า Apathetic hyperthyroidism
ผลการตรวจ ระดับฮอร์โมนไทรอยด์ T3 และ หรือ FT4 สูง และค่า TSH ต่้า โดยจะพบค่า TSH น้อยกว่า 0.1 mIU/L แสดงว่าต่อมไทรอยด์สร้างและหลั่งฮอร์โมนมากกว่าปกติและไปมีผลกดการสร้างและหลั่ง ฮอร์โมน Thyrotropin หรือ TSH จากต่อมใต้สมอง
Antithyroid Drugs
ยาที่ใช้ในการรักษาโรคไทรอยด์เป็นพิษ(Thionamides)
Hypothyroidism ภาวะไทรอยด์ฮอร์โมนต่่า
คือภาวะที่ต่อมไทรอยด์ท้างานน้อยท้าให้เกิดการสร้างและหลั่งฮอร์โมนสู่กระแสเลือดน้อยลง
อาการแสดง ได้แก่ อาการบวม น้าหนักเพิ่มขึ น เชื่องช้า ท้องผูก ผิวแห้ง ขี หนาว อ่อนเพลีย ไม่มีแรง เสียงแหบ
การวินิจฉัย การตรวจระดับฮอร์โมนไทรอยด์ คือค่า FT4 T4 และ T3 จะลดลง โดยจะพบค่า FT4 และ T4จะต่้าก่อน T3 และตรวจระดับ TSH
ยารักษา Hypothyroid
การให้ Synthetic hormone ของ Thyroxin (T4)
ชื่อยา Levothyroxin ซึ่งเป็นไทรอยด์ฮอร์โมนสังเคราะห์
ผลข้างเคียง น้าหนักลด ปวดหัว คลื่นไส้ อาเจียน ท้องเสีย นอนไม่หลับ
ฮอร์โมนพาราไทรอยด์สูง (Hyperparathyroidism )
เป็นภาวะที่ต่อมพาราไทรอยด์ที่อยู่บริเวณคอผลิตฮอร์โมนพาราไทรอยด์ออกมามากกว่าปกติซึ่งผู้ป่วยมักไม่มีอาการใด ๆ หรือมีอาการเพียงเล็กน้อย เช่น คลื่นไส้ อาเจียน อ่อนเพลีย สับสน เป็นต้น ซึ่งภาวะนี มักส่งผลให้ผู้ป่วยมีระดับแคลเซียมในเลือดสูงและสูญเสียแคลเซียมในกระดูก หากไม่ได้รับการรักษาอาจท้าให้เกิดอาการป่วยอื่น ๆ ที่ร้ายแรงตามมาได้
อาการของฮอร์โมนพาราไทรอยด์สูง
เมื่อยล้า อ่อนเพลีย ไม่มีสมาธิ กระหายน้าและปัสสาวะบ่อย ความอยากอาหารลดลง กล้ามเนื ออ่อนแรง ท้องผูก หรือมีภาวะซึมเศร้า เป็นต้น
Bisphosphonates
ยากลุ่มนี ออกฤทธิ์ยับยั งการสลายกระดูก (bone resorption) มีผลข้างเคียงน้อย ปลอยภัยเมื่อใช้เป็นระยะเวลานาน จากการศึกษาพบว่ายา Alendronate,Risedronate และ Zoledronic acid สามารถเพิ่มความหนาแน่นของมวลกระดูก ป้องกันกระดูกสันหลังหักได้ดีเมื่อเทียบกับยาหลอก รวมทั งลดความเสี่ยงของกระดูกสะโพกและกระดูกอื่น ๆ หักได้(6-8) จึงเป็นยากลุ่มแรกที่แนะน้าให้ใช้รักษาภาวะกระดูกพรุนในหญิงวัยหมดระดู
Oral bisphosphonate: Alendronate และ Risedronate
ยารูปแบบรับประทานดูดซึมผ่านทางเดินอาหารได้น้อยกว่าร้อยละ 1 จึงควรรับประทานในช่วงที่ท้องว่างก่อนอาหารมื อเช้า ดื่มน้าเปล่าตามอย่างน้อย 240 ml และไม่ควรทานอาหารอื่น ๆ หลังจากรับประทานยา 30 นาที เพื่อให้การดูดซึมดีที่สุด
ในผู้ป่วยที่ไม่มีข้อห้ามใช้ยา แนะน้าให้เลือกใช้ยา bisphosphonate รูปแบบรับประทานเป็นทางเลือกแรก โดยยาส่วนมากนิยมใช้ Alendronate มากกว่า Risedronate
ยาที่ออกฤทธิ์ต่อระบบสืบพันธ์สตรี
ยาคุมก่าเนิด
ยาคุมกาเนิดชนิดฮอร์โมนรวม (Combined oral contraceptions)
Multiphasic pills ยาคุมที่มีฮอร์โมนเอสโตรเจน และโปรเจสโตเจนไม่เท่ากัน เรียกว่า Triphasic หรือThree steps pills ซึ่งการกินยาจะต้องกินเรียงตามลาดับ เช่น Triquilar และ Oilezz
ยาคุมกาเนิดชนิดที่มีแต่โปรเจสโตรเจน (micro oral contraception)
ยาคุมที่มีฮอร์โมนโปรเจสโตเจนเท่านั้น ไม่มีเอสโตรเจน ยาชนิดนี้ไม่มีผลต่อแม่ลูกอ่อน ต่อระบบหัวใจ และหลอดเหลือ แต่จะมีประสิทธิภาพในการคุมกาเนิดต่า ยับยั้งไข่ตกได้ไม่ดี เช่น Exluton
วิธีการกินยาคุมกาเนิด
ชนิด Low dose ควรเริ่มทานยาเม็ดแรกหลังวันแรกของการมีประจาเดือน 5 วัน หากช้ากว่านั้นจะไม่สามารถยับยั้งไข่ตกได้ทันต้องรอรอบเดือนต่อไป ปกติยาคุมกาเนิดจะมีแบบแผง 21 และ 28 เม็ด แตกต่างกันตรงที่แผง 28 เม็ด ยา 7 เม็ดสุดท้ายไม่มีตัวยาอยู่ ปกติเมื่อกินยาครบ 21 เม็ด แล้วต้องเว้นระยะนาน 7 วันเพื่อให้รอบเดือนมาแล้วค่อยเริ่มกินแผงต่อไปในวันที่ 8
ชนิด Ultralow dose ควรเริ่มทานยาเม็ดแรกในวันที่มีประจาเดือน
หากลืมกินยาคุมกาเนิด
ลืมกิน 1 เม็ด ให้กินเม็ดที่ลืมทันที หากนึกได้เวลาที่ต้องกินอีกเม็ดให้กินสองเม็ดพร้อมกัน
ลืมกิน 2 เม็ด ให้กิน 2 เม็ดที่ลืม โดยเม็ดแรกกินในเช้าวันรุ่งขึ้น เม็ดที่สองในเช้าวันต่อไป และหลังจากนั้นก็กินตามปกติในตอนเย็น แต่กรณีที่ลืมเช่นนี้ อาจทาให้รอบเดือนมากระปริบกระปรอยได้
ลืมกิน 3 เม็ด ให้รอรอบเดือนมาแล้วค่อยเริ่มกินใหม่
ลืมกินยาในช่วงท้ายๆ หรือใกล้หมดแผงจะไม่มีผลมาก
ยาเลื่อนประจำเดือน
ประจาเดือนนับเป็นกลไก ธรรมชาติที่เกิดขึ้น แต่หลายๆ ครั้งก็ทาความลาบากให้กับผู้หญิง โดยเฉพาะในการเดินทาง ท่องเที่ยว หรือทากิจกรรมต่างๆ จึงมีการใช้ Norethisteroneซึ่งเป็น ฮอร์โมน progesterone และมีการนาฮอร์โมนชนิดนี้มาใช้กาหนดวันมีประจาเดือน ซึ่งมีหลายบริษัทได้ผลิตยา ชนิดนี้ออกมาเช่น Primolut-n®,steron®,sunolut® เพื่อช่วยในการเลื่อนประจาเดือน ออกไป จากวันที่ประจาเดือนควรจะมา โดยกลไกการออกฤทธิ์ คือ norethisterone เป็นอนุพันธ์ของ progesterone ซึ่งทาหน้าที่ ควบคุมการหนาตัวของเยื่อบุมดลูกระหว่าง luteal phase ของรอบเดือน เพื่อรองรับไข่ที่ถูกผสม ระดับฮอร์โมน progesterone จะสูงใน luteal phase แต่ถ้าไข่ไม่ถูกผสม ระดับ progesterone จึงลดต่าลง เยื่อบุมดลูกที่หนาตัวจะสลายไปเป็นประจาเดือน
วิธีรับประทานยาเลื่อนประจาเดือน
วิธีการรับประทานยาเลื่อนประจาเดือนที่ถูกต้องคือ รับประทาน 1 เม็ด วันละ 2-3 ครั้ง ตามน้าหนักตัว
หากน้าหนักตัวมากกว่า 60 กิโลกรัม จะรับประทาน 1 เม็ด วันละ 3 ครั้ง
ยาปรับฮอร์โมน
ชื่อสามัญ Medroxyprogesterone [acetate]
ชื่อการค้า Provera (5 ,10 mg)
รูปแบบยา ยาเม็ด
ยานี้ใช้สาหรับ ยานี้ใช้เพื่อรักษาภาวะประจาเดือนผิดปกติ การขาดประจาเดือน หรือมีเลือดออกผิดปกติจากมดลูกซึ่งเป็นผลจากความไม่สมดุลของฮอร์โมน ยังใช้ป้องกันการเจริญของเยื่อบุมดลูกที่มากเกินไปและอาจลดความเสี่ยงของมะเร็งมดลูกในผู้ป่วยซึ่งได้ฮอร์โมนเอสโตรเจนอยู่
วิธีใช้ยา ยานี้อยู่ในรูปแบบยาเม็ดใช้สาหรับรับประทาน โดยทั่วไปรับประทานวันละ1ครั้งต่อวันในวันที่กาหนดแน่นอนของรอบเดือน หรือใช้ยานี้ตามวิธีใช้ที่ระบุบนฉลากยาอย่างเคร่งครัด โดยห้ามใช้ยาในขนาดที่มากหรือน้อยกว่าที่ระบุ และหากมีข้อสงสัยให้สอบถามแพทย์หรือเภสัชกรควรรับประทานยาให้ตรงเวลาทุกครั้ง
ฮอร์โมนทดแทน
ฮอร์โมนทดแทนเอสโตรเจน (Conjugated estrogens) หรือที่คุ้นเคยกันในชื่อยาฮอร์โมนพรีมาริน (Premarin) เป็นฮอร์โมนที่นามาให้ทดแทนในสตรีที่มีภาวะขาดฮอร์โมนเอสโตรเจน ซึ่งวัตถุดิบที่นามาผลิตฮอร์โมนทดแทนเอสโตรเจน คือปัสสาวะของม้าเพศเมียที่อยู่ในภาวะตั้งครรภ์ โดยการสกัดออกมาซึ่งจะได้ส่วนประกอบของฮอร์โมนเอสโตรเจน 3 กลุ่ม คือ Estrone, Equilin, และ Equilenin โดยเฉพาะ Estrone เป็นตัวที่สกัดได้เปอร์เซ็นต์มากที่สุด เมื่อนามาผลิตเป็นยาจะอยู่ในรูป Estrone sulfate ซึ่งสามารถดูดซึมได้ดีจากระบบทางเดินอาหาร •รูปแบบยาแผนปัจจุบันของฮอร์โมนทดแทนเอสโตรเจน มีทั้ง ยาเม็ด ยาฉีด และยาครีม คณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสุขของไทยได้บรรจุฮอร์โมนทดแทนเอสโตรเจนลงในบัญชียาหลักแห่งชาติทั้ง 3 รูปแบบ (ยาเม็ด ยาฉีด ยาครีม) •ด้วยยาฮอร์โมนทดแทนเอสโตรเจนเป็นยากลุ่มฮอร์โมน จึงมีความไวในการเกิดปฏิกิริยากับ ร่างกายคนมาก การใช้ที่ปลอดภัยจึงต้องอยู่ภายใต้การดูแลของแพทย์ผู้รักษาเท่านั้น
สรรพคุณ
บรรเทาอาการภายหลังหมดประจาเดือน (วัยหมดประจาเดือน) ด้วยมีฮอร์โมนเอสโตรเจนต่า
บรรเทาอาการโรคกระดูกพรุนในหญิงวัยหมดประจาเดือน
บรรเทาอาการแห้ง แสบคันของช่องคลอด (ภาวะช่องคลอดแห้ง)
