Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
บทที่2 ลักษณะเฉพาะทางพฤกศาสตร์ - Coggle Diagram
บทที่2
ลักษณะเฉพาะทางพฤกศาสตร์
การปรุงยาจากพืชสมุนไพร
วิธีการปรุงยาตามแบบแผนโบราณ
หมายถึง
การบริหารยาเข้าด้วยกัน
ความเป็นมาของ
อดีต
มี 23-24 วิธี
ปัจจุบัน
กระทรวงประกาศเพิ่มวิธีการปรุงยา
28 วิธี
ได้แก่
ยาประสมแล้ว ตำเป็นผงกวนให้ละเอียด ใส่กล้องเป่าทางจมูกและคอ
ยาประสมแล้ว มวนบุหรี่สูบเอาควัน เช่น บุหรี่
13.ละลายน้ำกระสายต่าง ๆ กิน
ยาประสมแล้ว ใช้เป็นยาทา
ยาตำเป็นผงแล้ว บดให้ละเอียด ละลายน้ำกระสายต่างๆ
ยาประสมแล้ว ใช้เป็นลูกประคบ
11.ยาประสมแล้ว ต้มเอาน้ำสวน
ยาประสมแล้ว ทำเป็นยาพอก
ยาประสมแล้ว ต้มเอาน้ำชะ
ยาประสมแล้ว บดละเอียดเป็นผงแล้ว ปั้นเป็นเม็ดหรือลูกกลอน
ยาประสมแล้ว ต้มเอาน้ำแช่
ยาประสมแล้ว ต้มแล้วเอาน้ำอาบ
ยาประสมแล้ว บดเป็นผงปั้นเป็นแท่งหรือเป็นแผ่น ใช้เหน็บ
ยาประสมแล้ว บดเป็นผง ตอกอัดเม็ด
7.ยาประสมแล้ว ต้มเอาน้ำบ้วนปาก
ยาประสมแล้ว บดเป็นผง ปั้นเม็ดแล้วเคลือบ
ยาหุงด้วยน้ำมัน
ยาประสมแล้ว ทำเป็นเม็ดแคปซูล
5.ยากลั่นเอาน้ำเหงื่อ เช่น กลั่นสุรา
ยาประสมแล้ว ห่อผ้าบรรจุลงในกลักเอาไว้ใช้ดม
4.ยาเผาให้เป็นด่าง เอาด่างนั้นแช่น้ำ แล้วรินแต่น้ำกิน
ยาประสมแล้วใส่กล้องติดไฟใช้ควันเป้าบาดแผลและฐานฝึ
3.ยากัดด้วยเหล้าหรือแอลกอฮอล์ หยดลงน้ำกิน
ยาประสมแล้ว เผาไฟหรือโรยบนถ่านไฟ ใชควันรม
ยาดองแซ่ด้วยน้ำท่าหรือน้ำสุรา
ยาประสมแล้ว ต้มเอาไอรมหรืออบ
ยาสับเป็นชิ้นเป็นท่อนใส่ลงในหม้อติมน้ำต้ม แล้วรินแต่น้ำกิน
ยาประสมแล้ว กวนเป็นยาขี้ผึ้งปิดแผล ซึ่งเรียกว่ายากวน
การแปรรูปพืชสมุนไพร
1.การตากแห้ง
เก็บรักษาสมุนไพรได้มีประสิทธิภาพดีทีสุด ทั้งในแง่คุณภาพ ปริมาณ และ น้ำหนัก
ตัวอย่างสมุนไพรที่ตากแห้ง เช่น
กระเจี๊ยบแดงแห้ง
ลูกยอตากแห้ง
เม็ดมะรุมแห้ง
บอระเพ็ดตากแห้ง
มะแว้งตากแห้ง
2.การทำให้มขนาดเล็กลง
การนำเอาสมุนไพรมาทำให้มีขนาดเล็กลง และนำไปตากแห้ง เพื่อให้ปริมาณของน้ำลดลง
นิยมใช้กับ
ราก
ลำต้น
เปลือก
3.การบดปั่นให้เป็นผง
เป็นวิธีที่สะดวกในการใช้งานมาก นำมาตากแห้งและใช้ครกโขลกให้ละเอียด
4.การสะกัดน้ำมันหอมระเหย
ในสมุนไพรบางชนิดที่มีกลิ่นหอม นำมาต้มสกัดน้ำมันจากสมุนไพร
เช่น
ยาหอม
ยาทา
ยาดม
หลักการ
2.ไอน้ำที่เกิดจากน้ำแพร่ผ่านเข้าทางท่อส่งก๊าซ
3.ไอน้ำแพร่ผ่านเข้าทางท่อส่งก๊าซ
4.ขวดบรรจุพืชที่ต้องการสกัดน้ำมันหอมระเหย เติมน้ำสะอาดพอท่วมพืช เมื่อไอน้ำแพร่เข้าไปในขวดบรรจุพิชแล้ว ไอน้ำจะเป็นตัวทำให้น้ำมันหอมระเหยในพืชแตกกระจายและระเหยขึ้นไปพร้อมกับไอน้ำ
1.ให้ความร้อนรอบทิศทาง Heating mantle
5.ไอน้ำและไอของน้ำมันหอมระเหยควบแน่นในคอนเดนเซอร์
6.น้ำมันหอมระเหยที่สกัดได้ผสมกับน้ำที่ควบแน่นจากไอน้ำในขวดรองรับสาร
การเก็บรักษาสมุนไพร
2.การป้องกันแมลงและโรค สถานที่ต้องปราศจากการโจมตีของแมลง และไม่เป็นแหล่งเพาะเชื้อ
3.พื้นที่จัดเก็บ ต้องเป็นที่อากาศปลอดโปรง ไม่โดนแสงแดดจัด ไม่มีความชื้นมาก
1.ภาชนะในการจัดเก็บ ต้องสามารถป้องกันความชื้น เนื่องจากความชื่น ทำให้สมุนไพรเสียได้ง่าย
การเตรียมยาสมุนไพร
ยาปั้นลูกกลอน
การเตรียม
2.ผึ่งแดดให้แห้ง
3.บดเป็นผงในขณะที่ยายังร้อนแดดอยู่
1.หั่นสมุนไพรสดให้เป็นแว่นบางๆ
การปั้นยา
2.ตั้งทิ้งไว้ ๒-๓ ชั่วโมง ปั้นยาเป็น ลูกกลมๆ เล็กๆ
เสร็จแล้วผึ่งแดดจนแห้งจากนั้นอีก ๒ สัปดาห์ ให้นำมาถึงแดดซ้ำอีกที
1.ใช้ผงยาสมุนไพร ๒ ส่วน ผสมกับน้ำผึ้ง หรือน้ำเชื่อม ๑ ส่วน
ยาต้ม
การเตรียม
1.ปริมาณที่ใช้โดยทั่วไปคือ 1 กำมือ
2.เอาสมุนไพรมาขดมัดรวมกันเป็นท่อนกลม ยาวขนาด ๑ ฝ่ามือ
3.ถ้าสมุนไพรนั้นแข็ง นำมาขดมัดไม่ได้ ให้หั่นเป็นท่อนยาว ๕-๖ นิ้วฟุต
การต้ม
เทน้ำลไปพอให้น้ำท่วมยาเล็กน้อย (ประมาณ ๓-๔ แก้ว)
2.ต้มให้เดือดนาน๑๐-๓๐ นาที แล้วแต่ว่าต้องการให้น้ำยาเข้มข้น หรือเจือจาง
*ควรกินในขณะยายังอุ่มหรือร้อน
ยาชง
การเตรียม
1.หั่นต้นสมุนไพรสดให้เป็นชิ้นเล็กๆบางๆ แล้วผึ่งให้แห้ง
2ใถ้าต้องการไม่ให้เหม็นเขียวให้เอาไปเคี่ยวจนหอมก่อน
การชง
1.ใช้สมุนไพร 1 ส่วน
2.เติมน้ำเดือดลงไป 10ส่วน
3.ปิดฝาตั้งทิ้งไว้ 15-20 นาที
ยาดอง
การเตรียม
*ปกติใช้สมุนไพรแห้งดอง
1.บดต้นไม้ยาให้แตกพอหยาบ
2.ห่อด้วยผ้าขาวบางหลวมๆ เผื่อยาพองตัว
การดอง
เตืมเหล้าโรงให้ท่วมห่อยา ตั้งทิ้งไว้ 7 วัน
ยาตำคั้นเอาน้ำกิน
การเตรียม
นำสมุนไพรสดมาตำให้ละเอียดหรือให้เหลว ถ้าตัวยาแห้งไปให้เติมน้ำลงไปจนเหลว
การคั้น
คั้นเอาน้ำยาจากสมุนไพรที่ตำไว้้นั้นมารับประทาน
ยาพอก
การเตรียม
ใช้สมุนไพรสด
1.ตำสมุนไพรให้แหลกที่สุด แต่ถึงกับเหลว
การพอก
ถ้าพอกยาแล้วต้องคอยหยอดน้ำให้ยาเปียกชื้นอยู่เสมอ เปลี่ยนยาวันละ 3 ครั้ง
อายุของยาสมุนไพร
1.ยาผง
ยาผงที่ผสมด้วยแก่นไม้
อายุประมาณ 6-8 เดือน
ยาผงที่ผสมด้วยใบไม้และแก่นไม้
มีอายุประมาณ 4-6 เดือน
ยาผงที่ผสมด้วยใบไม้ล้วน ๆ
อายุประมาณ 3-6 เดือน
2.ยาปั้นเป็นลูกกลอน เป็นเม็ด เป็นแท่ง
ยาเม็ดที่ผสมด้วยใบไม้ล้วน
6-8 เดือน เริ่มเสื่อมคุณภาพ
1 ปี อาจหมดคุณภาพ
ยาเม็ดที่ผสมด้วยแก่นไม้ล้วน
1 ปี เริ่มเสื่อมคุณภาพ
2 ปี อาจหมดคุณภาพ
ยาเม็ดที่ผสมด้วยหัว เหง้า แก่น
18 เดือน เริ่มเสื่อมคุณภาพ
2 ปี อาจหมดคุณภาพ
ยาเม็ดที่ผสมด้วยใบไม้ หัว โกศเทียน แร่ธาตุ
8 เดือน เริ่มเสื่อมคุณภาพ
2 ปี อาจหมดคุณภาพ
ยาน้ำ น้ำต้ม และยาดอง
ยาต้มผสมด้วยใบไม้ล้วน
ต้มกินได้ครั้งเดียว แล้วเททิ้งเสีย
ยาต้มผสมด้วยแก่นไม้ เครื่องเทศ โกฐเทียน
ถ้าต้มอุ่น เช้า-เย็นทุกวัน มีอายุ 7-10 วัน
ยาต้มผสมด้วยแก่นไม้ ครื่องเทศ โกฐเที่ยน หัวพืชแห้ง
ถ้าต้มอุ่น เช้า-เย็นทุกวัน อายุ 7-15ว้น
ยาดองที่เข้าเกลือ หรือ ดีเกลือ
ยาดองที่ผสมด้วยของเค็มมากๆ
อายุประมาณ 2 ปี
ยาดองอื่นๆที่ไม่ได้เข้าตัวยาเค็มๆ
มีอายุประมาณ 1 ปี
ข้อควรระวังในการใช้ยาสมุนไพร
ห้ามใช้ยามากเกิน
หมั่นตรวจสอบสรรพคุณ
เมื่อเริ่มกินให้ทานน้อยๆ
ผลที่ได้ไม่แน่นอน
ศึกษาให้ดีก่อนใช้
อย่าใช้ยาเข้มข้นเกินไป
