Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

Voortplanting :male_sign: - Coggle Diagram

- - - - indaling testes (vanaf nieren):
        ~ contractie gubernaculum, intra-abd druk, sluiten buikpees
        
        r, ov: midden dracht
        
        eq, sus: 2w voor partus
        
        h: 2m na geboorte
  - - - spermatogenese (40-60d ~spp)
        
        fase I (11-17d): mitose: spermatogoniën --> prim spermatocyt (2n)
        
        fase II (15d): meiose I ... --> sec spermatocyt (n)
        
        fase III (#h): meiose II ... --> spermatide (n)
        
        fase IV (15d): differentiatie ... --> spermatozoa (n)
        
        ... maturatie in bijbal (7d):
        
        caput: epididymaal vocht ipv rete vocht --> niet motiel, niet fertiel
        
        corpus: +- S-S --> weinig motiel, weinig fertiel
        
        cauda: ++S-S --> motiel (na verdunning acc geslachtskliervocht), potentieel fertiel
      - bloed-testisbarrière = Sertolicel + bm (tight junctions) --> (n) is lichaamsvreemd, niet in bloed!
      - verder...
        
        testisomvang (sertoli) = spermaproductie
        
        te veel ejaculaties pd --> uitputting extragonadale reserves (bijbal, ductus def, ampulla)
        
        schade aan testis --> bloed-testisbarrière schade
        
        herstel sperma na noxe (koorts,..) na 6-12w
        
        testistumoren kunnen ook actief hormoon produceren --> vermnl / vervrl
    - - hormonen:
        pulsatiel GnRH uit hypothalamus ...-->
        
        LH --> Leydigcellen: testosteron (snelle piek en daling!) +oestrogenen
        
        FSH --> tubuli seminiferi (sertolicellen): spermatozoa
      - seizoen:
        
        long day breeders (eq) : hormoonsecretie start wanneer melatonine :arrow_lower_right: (dagen langer)
        
        short ... (HK): ... wanneer melatonine :arrow_upper_right:
      - puberteit:
        r 10-12m ... rijp 3-4jr; eq 28-24m ... rijp 3-4jr
        oiv testosteron --> start spermatogenesis, sec geslachtskenmerken, acc geslachtsklieren, t dartos functie, libido, aggresiviteit
      - DUS sperma OZ:
        
        NIET prepuberaal, buiten dekseizoen voor eq, kHK
        
        NIET eenmalig testosteronbepaling bloed (korte piek)
        
        NIET testosterontherapie --> langwerkend exogeen testosteron ... lang neg. feedback
  - - - macr:
        
        volume (eq 100ml, r 8ml, ram 1ml, sus 300ml)
        
        homogeniciteit
        
        kleur (r,ram: wolkenvorming / eq,sus: melkachtig)
        
        bijmengingen, massabeweging
      - micr:
        
        motiliteit
        
        conc (eq 200miljoen/ml, r 1miljard, ram 2miljard, sus 200miljoen), oa mbv Bürkerse telkamer (verdunning 1/100, 40vierkantjes=1/100mm3 -->x100, x1000 = #/ml)
        
        morfologie:
        r,ram,sus >75% isospermie (=gelijke vorm+grootte) / eq >50% anisospermie
        eosine-negrosine kleuring--> intact / niet-intact (=gekleurd)
        abnormale kop/staart = primaire sperma-afwijking (testiculair)
        prox/dist protoplasmadruppel = sec " (epididymis)
        artefacten = tert "
        
        normozoöspermie
        
        oligo-
        
        azoöspermie
        
        aspermie
        
        asthenozoöspermie = te weinig motiel
        
        teratozoöspermie = te veel afwijkende
        
        oligoasthenoteratozoöspermie
      - biochemisch: pH, osm, enzymes (APP uit testes, dus wss ook sperma), prostaattumormerkers, X/Y-dragende spermatozoïden
      - bacteriologisch: altijd kiemen in ejaculaat, maar NOOIT
        
        obligatoir pathogene bact ( eq Taylorella equigenitalis, r Campylobacter fetus,Trichomonas fetus, Leptospira,...)
        
        pathogene virussen (EqHV, EquineViraleArteritis; BoHV, BVD, BTV)
    - - kunstvagina: druk en T dmv lucht/water, versch modellen
        
        manuele massage
        
        manuele stimulatie
        
        elektro-ejaculatie (minder representatief: soms geen sperma krijgen)
        
        (punctie in cauda epid: DDX testis degen./hypoplasie, barrière schade!-->tijdje As tegen spermacellen)
      - voorbereiding: genitaliën wassen; kunstvagina juiste T, tegendruk, geen spermatoxische bestanddelen; spermadonors regelmatig afname (r:2x2pw, sus: 2xpw, eq: 3xpw)
      - eq: vaak met merrie
        
        r: 2e x kunstvagina via koe/stier/fantoom; elektro-ejaculatie
        
        ram: bronstige ooi nodig bij kunstvagina; elektro-ejaculatie
        
        sus: manuele massage vd glans penis
    - - stress bij invriezen (vnl tussen -60 - 15℃) door:
        
        ijskristalvorming
        
        dehydratatie
        
        osm veranderingen
      - dus: eerst zaadplasma afnemen, terug verdunnen, +glycerol etc., in rietjes, invriezen op -120℃, bewaren op -196℃
        
        ND invriezen :
        reductie #overlevende sperma, reductie competentie (levensduur+bevruchtingskracht)
        --> invriesdosis 2-5x > verse dosis
        eq: 800miljoen vs 200miljoen
        r: 10miljoen vs 2 miljoen
        sus: 5miljard vs 2 miljard
- - - - abnormale spermatozoïden:
        
        dag-effect: opgekrulde staart
        
        losse kop
        
        persisterend acrosoom (sus,r)
      - testiculaire hypoplasie
        
        <--
        
        erfelijk (eq autos recessief, BWB): uni-/bilat, testes klein+slap+niet gevuld, sperma OZ--> conc :arrow_lower_right:, primaire morf afwijkingen, motiliteit :arrow_lower_right: --> behandeling niet aangewezen
        
        niet-erfelijk <--chromosomale afw (XXY)
        
        wel normaal: interstitiële Leydigcellen (androgeenprod, acc gll, libido)
        
        onderontwikkeld spermatogenetisch epitheel (sertoli),
        gestimuleerd door dekseizoen+postpuberaal dus dan pas OZ
      - spermastase = geblokkeerde afvoer thv epididymis
        
        (congenitaal (vnl unilat): Wolffse gangen onvolledig aangelegd)
        
        secundair: letsel na inf (parasietenmigratie) / 'plugged ampulla' eq door korte seizoensgebonden dekdienst
        
        niet pijnlijke opzetting caput
        
        ROZ ampullae
        
        op spermiogram oligo-/azoöspermie, losse koppen, geen APP
        
        --> stimuleren tot ejaculatie, oxytocine voor relaxatie GSC, evt spoelen
      - varicocoele = dilatatie plexus pampiniformis (vnl unilat)
        
        moeilijk diagnosticeren: Doppler
      - cryptorchidie
        
        wel normaal: androgeenprod, acc gll, libido (soms verhoogd)
        
        verlaagde spermatogenese
        
        DDX gecastreerd: palpatie, echo, laparoscopie als abd, oestrusdetectie, testosteronprod, LH-->testosteron :arrow_upper_right:, AntiMullerianHormone +
        
        prevalentie 5-8%, vnl Arabieren, volbloeden,..
        
        --> afdaling promoten, maar afgeraden want erfelijk, hypoplastisch, tumorale neiging;
        best castreren
      - ectopie
    - - orchitis, epididymitis
        
        <-- Brucella, TBC, Trueperella, ...
        
        vnl bilat, bij trauma unilat, sympt~acuut/chron, spermakwaliteit :arrow_lower_right:
        
        --> zo snel mogelijk testis verwijderen; gereserveerde prognose
      - vesiculitis, ampulitis (vnl r, sus, (ov))
        
        vaak subklinisch (normaal libido en erectie), soms tenesme, koorts, opgetrokken buik; diagnose door ROZ palpatie
        
        --> AB syst/lokaal
      - gestoorde ejaculatie:
        
        geen
        
        retrograad
        
        urethradivertikel (r)
      - testisdegeneratie
        
        <-- idiopatisch OF verandering thermoregulatie / hormonale verandering / voeding / trauma / alg ziekte / stress (acclimatisatie)
        
        diagnose: palpatie / sperma OZ (afgestorven, lage conc., kopabn, round cells (=voorgangers)) / biopt / endocrinologie / echo
        
        --> geen therapie; prognose sterk gereserveerd
      - prostatitis (carcinoma): hypertrofie
  - - - congenitaal (erfelijk!)
        
        infantilisme
        (r, sus)
        
        = te klein
        
        geen intromissie / wel terugvloei na dek
        
        -->slachten
        
        deviatie (glans penis) (r)
        
        raphe penis
        
        persisterend frenulum (sus,r,ram,h)
        
        normaal weg bij puberteit
        
        geen uitlenging, DDX: infantilisme / spasmen vd m. retractor penis
        
        -->doorknippen tegenaangewezen want erfelijk
        
        onvoldoende uitlengen (r, (sus,ram)
        
        m. retractor penis te kort / spastisch
        
        boogvormig, glans penis onvold vrij
        
        NIET doorsnijden --> continue elongatie
      - verworven
        
        balanoposthitis
        
        tumoren
        
        prolaps preputium
        
        door thermoregulatie (tropische rassen)
        
        m. retractor penis onderontw (Herefords, Angus)
        
        trauma:
        a) ruptuur (vnl HK (fibro-elastische penis), (eq)): ~spp gedrag ... ruptuur t. albuginea vnl bijaanhechting m. retractor penis, DDX urethraruptuur
        b) tumor=neoplasie: melanoma (bij schimmels), sarcoïd, SCC (vnl ruin, niet-gepigm, ...metastasen, -->penistopamputatie), BovPapillomaVirussen, TransmissibeleVenerealeTumor
        c) balanoposthitis= infl penis en preput:
        EquineHerpesVirus3 / equine coital exanthema (latent, vesikels..pustels..ulcera --> zelflimiterend(2-4w) OF sec bact inf -->adhesies),
        ectyma contagiosa/zere bekjes (zoönose!), IBVP
        urine scalding (vnl oude ruin --> plassen in schacht), tripanosoma equiperdum -->dourine (oedeem, testic. degen., ataxie, wegkwijnen, vnl zuid-Eur, Azië,.., aangifteplichtig!)
        d) tranquilizer (bijv fenothiazines NOOIT bij eq) --> penisparalyse --> paraphimosis
        
        penisruptuur
        
        penisbloedingen
        
        <-- stomp trauma
        
        penisparalyse
        
        paraphimosis
        
        = onvermogen tot retraheren ... ++oedeem (vicieuze cirkel)
        
        phimosis
        
        = onvermogen tot uitschachten
        <-- lang haar in preputium
        
        priapism
        
        = aanhoudende erectie
    - - primair gestoord:
        
        te laag (congenit, erfelijk): binnen eigen ras --> best NIET behandelen
        
        te hoog (soms aangeleerd): onverzadigbaar/satyriasis ... agressie --> meer fysieke inspanning, castr/sterilisatie
      - sec gestoord:
        
        psychisch trauma: afgestraft / ondergrond / ..
        
        fysiek: geslachtsapparaat / oogprobleem / spat, rechte AP, spierletsels,..
      - schijnbaar gestoord:
        
        juveniele impotentie:
        a) opfokcondities: geen goede bedding, sommige moeten eerst dekact bij ander zien
        b) storende omgevingsfactoren: bijv horen ve dominante hengst
        
        geconditioneerde anafrodisie: selectief --> ander dier / blinddoeken
      - = reactietijd dat mnl probeert te copuleren wanneer mnl + tochtig vrl samengezet
        
        gevoeligheid ~geslachtscentrum (hypothalamus)+ #androgeen r, en limbisch systeem (NIET hoev testosteron)
    - - normaalgezien: zowel vasodil via erectiecentrum, als vermindering vd veneuze retour door contractie crura penis --> BD :arrow_upper_right:; bij AV shunt, GEEN BD :arrow_upper_right: --> geen erectie