Kultura we współczesnej Polsce
Opracowanie merytoryczne:
Edwin Bendyk, Mirosław Filiciak, Marek Krajewski, Iwona Kurz, Joanna Orlik, Tomasz Rakowski
Wydawca: Instytut Studiów Zaawansowanych w Warszawie
Opracowanie graficzne: Marcin Hernas, Małopolski Instytut Kultury w Krakowie
RELACJE
Relacje pomiędzy kulturą a innymi sferami życia
- podległość doraźnej polityce
- jednostronna zależność od ekonomii (kultura jako dostarczyciel dóbr i idei)
- słaba obecność w systemach edukacyjnych (jeśli już, to w kanonicznej postaci)
- występowanie w roli kosztu (który wymaga stałego uzasadniania)
Relacje wewnątrz kultury
- rywalizacja i konflikt
- rywalizacja o ograniczone środki dystrybuowane przez państwo i władze samorządowe
- rywalizacja o widzialność i uwagę (uczestników kultury, mediów, decydentów), traktowaną jako warunek konieczny dostępu do innych zasobów
- rywalizacja o prymat ideowy (artykułująca się często w walce o instytucje kultury)
- nieliczne, ale istotne formy tworzenia ram dla współdziałania i samoorganizacji jednostek obecnych w kulturze (fora kultury, oddolne kongresy, próby tworzenia związków zawodowych)
- konflikty wokół zakresu swobody artystycznej, pluralizmu światopoglądowego, ideowego, obyczajowego
- rywalizacja o narzucenie własnej definicji kultury, by określać reguły działania, kryteria oceny i wartościowania
- współdziałanie / komplementarność
- brak współdziałania pomiędzy instytucjami kultury, twórcami (wymuszony przez rywalizacyjny charakter pola kultury)
- liczne formy współdziałania oparte na bezpośredniej znajomości, wymianie drobnych świadczeń, usług i przysług (niemożliwe do przekształcenia w regułę systemową, raczej zamykające w wąskich kręgach i środowiskach osób wzajemnie się wspierających)
- eksperymenty z inkluzywnymi formami współpracy o charakterze kolaboratywnym, partycypacyjnym, opartymi na idei dobra wspólnego, współdzieleniu, wymianie pozamonetarnej
- wysoka zdolność mobilizacji do współdziałania o charakterze reaktywnym (w proteście przeciwko czemuś / komuś) przy jednoczesnej nietrwałości takich form współdziałania
- hierarchie, nierówności i zróżnicowania
- wysoki poziom nierówności w dystrybucji bogactwa, władzy, prestiżu wśród osób działających w kulturze, oparty na zróżnicowanych i często nakładających się i wzmacniających kryteriach (podziały przestrzenne, płciowe, monopole, znaczenie artystyczne, nepotyzm, kapitał społeczny, wykształcenie, dziedziczenie pozycji itd.)
- różnorodne próby „rozmontowywania” istniejących układów nierówności podejmowane zarówno przez państwo czy dziennikarzy, jak i oddolnie – przez osoby działające w kulturze (próby te kończą się jednak zastąpieniem jednego układu nierówności innym, faworyzującym nowe kategorie jednostek lub środowisk, nie zaś wprowadzeniem nowej, bardziej sprawiedliwej dystrybucji rzadkich, społecznie pożądanych nagród)
- wielość kryteriów oceniania wartości zjawisk kultury, tworzonych zarówno przez środowiska twórcze, jak i media czy uczestników kultury (wielość ta odpowiada wysokiemu poziomowi zróżnicowania samego społeczeństwa; pewne systemy kryteriów są jednak bardziej prawomocne od innych, stają się bowiem podstawą dystrybucji rzadkich, pożądanych społecznie nagród)
ZJAWISKA
Krytyczny stan sfery publicznej
- tabloidyzacja i nagłówkowość
- niszczenie sfery publicznej dla osiągnięcia doraźnych celów politycznych (podważanie reguł komunikacyjnych, destrukcja autorytetów, demonstrowanie braku szacunku dla Innych, oponentów)
- monologowość (środowiskowa, ideologiczna, klasowa), zamknięte kręgi dyskusyjne, rzadko się spotykające
- dialog jako przejaw słabości, konfrontacyjność
- krótka pamięć, amnezja, prowincjonalność
- niski poziom merytoryczny, dopuszczalność kłamstwa i oszczerstwa
- anempatia (J.-L. Vullierme), czyli obojętność wobec Innych, wykluczanie ich z kręgu swoich, przyzwolenie na mowę nienawiści
- niezdolność do uznania swojego braku racji, manipulowanie faktami itd.
- erozja języka (przyzwolenie na nowe / fałszywe użycia starych pojęć, brak wspólnych reguł komunikacji)
- partykularna inicjatywność (angażowanie się tylko w imię własnych interesów, krótki horyzont sprawczości)
- przypisywanie sukcesów wyłącznie sobie (bez uwzględnienia połączeń ze środowiskiem np. prawnym, przypisywanie win wyłącznie państwu)
- nieumiejętność używania narzędzi krytycznego myślenia, niski poziom refleksyjności
- przedkładanie tego, co techniczne, konkretne, ilościowe, nad to, co kulturowe, symboliczne, jakościowe (wiara w liczby, kult konkretu)
- silna emocjonalność sporów (używanie silnie nacechowanych afektywnie pojęć: wina, zdrada, wstyd, gniew, duma)
- ekskluzywność, niechęć do Obcych (brak komunikacji międzygrupowej, międzysektorowej, międzyinstytucjonalnej itd.)
- syndrom oblężonej twierdzy (przywiązanie za wszelką cenę do swoich racji, dyskusja jako wojna; niechęć do zmiany poglądów, sposobów interpretowania określonych zjawisk)
Projektoza i grantoza
- nieciągłość, rozpoczynanie wciąż od nowa
- brak możliwości planowania, brak bezpieczeństwa
- projekty realizowane tylko po to, by otrzymywać kolejne granty
- brak czasu na refleksję, zastanawianie się nad konsekwencjami
- trudność w osiąganiu trwałych rezultatów
Rozszczepianie się i nieprzekładalność światów kulturowych, w których żyją Polacy
- czynniki różnicujące: kapitał kulturowy (wykształcenie, kapitał rodzinny), miejsce zamieszkania, przynależność generacyjna
- niezgoda na „płynną” tożsamość, elastyczność i kompromis (zwrot ku twardym wartościom i prostym rozwiązaniom w odpowiedzi na wysoki poziom złożoności współczesnego świata)
- konkurencyjne „programy kultury” (swojskość vs kosmopolityzm, naród vs wspólnoty z wyboru, polskość vs globalna normalność)
Silny prezentyzm
- doraźność (niemyślenie o przyszłości, konsekwencjach)
- reaktywność (świadomość, że świata nie można zmienić, można się do niego tylko dostosować)
- koncentracja na przetrwaniu
Nowe formy cenzury i autocenzury, w tym zwłaszcza cenzura o charakterze ekonomicznym
- niedotowanie tego, co niewygodne i niechciane przez władze samorządowe i państwowe
- koniunkturalizm i wpisywanie się w logikę „priorytetów”; rzadziej – ich twórcze dekonstruowanie
Prosystemowość
- wołanie o czytelność reguł i zasad
- potrzeba przewidywalności
- potrzeba praw chroniących twórców i gwarantujących im wolność, ale też bezpieczeństwo egzystencjalne
- potrzeba konsekwencji w działaniach instytucji, władz samorządowych i państwowych
- potrzeba ideowej „przezroczystości” systemu, strach przed ideologicznym zawłaszczeniem
"Dospołeczny" charakter uczestnictwa w kulturze, kultura jako pretekst i platforma do bycia z innymi, a nie jako przeżycie, doświadczenie duchowe, forma uwznioślania
- ludyczność
- publiczny charakter korzystania z kultury (bywanie / spotykanie się)
- nisze, wspólnoty fanowskie (bycie wśród podobnych, szukanie podobnych)
- wspólnoty praktyki (być razem, by coś razem robić)
Zwrot ku przeszłości
- wielość form
- pochwała tego, co było, w codziennych praktykach (przeszłość jako ostoja pewności i bezpieczeństwa)
- polityka historyczna silnie sprzężona z aktualnymi celami politycznymi
- selektywna pamięć (zwłaszcza ta dotycząca niewygodnych wydarzeń z przeszłości, własnych win wobec innych)
- nostalgia (przede wszystkim za PRL-em, ale też za międzywojniem, a nawet wojną)
- komercyjna repetycja (medialna kultura powtórki, eksploatowania wciąż tych samych wątków, form, mitów)
- rekonstruowanie i przepisywanie przeszłości (źródło inspiracji dla aktualnych działań twórczych, dyskursu krytycznego)
- nienadążanie za technologią (digitalizacja dla digitalizacji, bo są środki, możliwości, moda, bez uzmysłowienia sobie celu / celów)
- przeszłość jako atrakcja (odgrywanie, rekonstrukcje historyczne, spektakle)
- przeszłość jako przedmiot uspołeczniających praktyk (grupy rekonstrukcyjne)
Sektorowość kultury
- dominacja wąskiego, sektorowego rozumienia kultury
- traktowanie kultury jako sfery odświętnej i wzniosłej (utożsamienie jej z kulturą artystyczną o profesjonalnym charakterze)
- **niedostrzeganie związków pomiędzy kulturą a życiem społecznym, jego jakością i specyfiką
- **traktowanie kultury jako zajęcia elitarnego, ambitnej rozrywki
- ignorowanie żywej kultury (B. Fatyga) codziennych praktyk kulturowych
- **ignorowanie uspołeczniającej, więziotwórczej roli kultury
- **ignorowanie nieformalnych inicjatyw kulturowych, kreatywności i zdolności zwykłych ludzi do tworzenia
- niechęć do zjawisk hybrydycznych, powstających na przecięciu sektorów (edukacji kulturowej, przemysłów kultury, kultury w sieci itd.)
- **niedostrzeganie, że ludzie nie potrzebują instytucji, by praktykować kulturę
- bronienie dostępu do dóbr kultury (chronienie interesów twórców i producentów, a nie prawa do kultury)
- tworzenie dla innych twórców (drugorzędność odbiorcy, odbiorca jako zło konieczne)
- bronienie autonomii poszczególnych pól tworzenia (tendencja do ich zamykania, kwestionowanie oceny dokonywanej spoza nich)
Prekarność
- niejasność reguł systemowych i instytucjonalnych (ich naginanie do konkretnych sytuacji)
- brak polityki kulturalnej (a co za tym idzie: przewidywalności, możliwości planowania)
- niestabilność finansowania
- brak zabezpieczeń socjalnych twórców
- podważalność prawa do swobody wypowiedzi
- radykalizacja postaw środowisk twórczych, „wkurzenie”
- krótkotrwałość sukcesu (eksploatowanie i pozbywanie się twórców, gdy utracą zdolność do przyciągania uwagi, jednorazowość talentów; brak ścieżek i narzędzi ich rozwijania i promocji)
Metropolizacja i pustynnienie: coraz silniejsze centrum, coraz słabsze peryferie
- wysysanie przez centrum najważniejszych zasobów (ludzi, idei, woli działania, kreatywności)
- kolonizowanie peryferii przez centrum (narzucenie własnej kultury, animowanie i pozostawianie samym sobie, definiowanie jako normy tego, co w centrum)
- nierówne szanse na środki dystrybuowane przez państwo (sprofesjonalizowane centrum vs „pozytywni wariaci”)
Silnie artykułowany egalitaryzm, ale o negatywnym, indywidualistycznym charakterze
- silne przekonanie, że inni to rywale, konkurenci
- podejrzliwość w stosunku do sukcesów odnoszonych przez innych
- niechęć do współpracy, podejmowanie jej w małych wspólnotach (środowiskach / branżach / klikach)
- brak zaufania do innych
STATUS I ROLA
Funkcje przypisywane kulturze
(w dyskursach politycznych, ideologicznych, teoretycznych)
- podstawa narodowej tożsamości
- wytwarzanie kapitału społecznego
- funkcje integracyjne
- rozrywka
- inwestycja w przyszłość (poziom indywidualny – kompetencje kulturowe jako istotny element budowania swojej pozycji, instrumentalne traktowanie edukacji kulturowej)
- oświecanie, ukulturalnianie, podwyższanie miejsca w hierarchii społecznej
- wyrównywanie szans (kompetencje kulturowe, awans społeczny, wychodzenie z ubóstwa)
- podstawa generowania przychodu (przemysły kreatywne, smart cities, źródło innowacyjności)
- włączenie w dyskursy rozwojowe
- kultura jako „marka” (zwłaszcza za granicą)
Istotność
- istotność kultury jako pola i narzędzia walki ideologicznej
- nieistotność kultury w hierarchiach wydatków, spraw do załatwienia na poziomie polityki państwa i samorządu
- względna nieistotność kultury i korzystania z niej w hierarchiach potrzeb / wydatków jednostek
- marginalne znaczenie gospodarcze
- marginalne znaczenie w systemie edukacyjnym
- istotność w roli środka przyciągania uwagi (generowanie zainteresowania, kultura jako kuriozum, przeżycie, niecodzienność)
- trudność w przekonywaniu, że kultura jest ważna (kultura jako pojęcie kojarzące się z niedostępnością, elitarnością, zobowiązaniami, trudem, wysiłkiem)
Sposoby wykorzystywania kultury w praktyce
- marker podziałów społecznych (kapitał kulturowy, tożsamość, wiek, preferencje estetyczne, metropolitarność itd.)
- użytki wizerunkowe (polityka)
- narzędzie w różnych wersjach paniki moralnej (czytelnictwo, uzależnienia medialne, upadek obyczajów, piractwo medialne, zanik pamięci historycznej)
- symulowanie nowoczesnego charakteru państwa (edukacja, kompetencje, przemysły kultury, innowacyjność)
- istotny środek więziotwórczy (animacja, środowiska lokalne)
- istotne pole działań komercyjnych (dystrybucja, narzędzie promocyjne, dystraktor)
- przestrzeń eskapistyczna (chwytanie równowagi, ukulturalnianie, inny, lepszy świat, prawdziwe wartości, szukanie tego, co uniwersalne, niezmienne)
- istotny pracodawca (dla absolwentów kierunków społecznych, humanistycznych i artystycznych)
AKTORZY
Władze
państwo
- polityka kulturalna: raczej politics (wykorzystywanie kultury do celów politycznych) niż policy (strategiczne, długofalowe działanie na rzecz rozwijania kultury w imię dobra publicznego)
- brak polityki kulturalnej jako polityka kulturalna (brak reguł i programu jako strategia rządzenia, sytuacyjność reguł, labilność priorytetów)
- syndrom wiecznego początku, zaczynanie wszystkiego od nowa wraz z każdą zmianą rządu
- istotność wizerunkowa kultury
- fetysz konkretu (infrastruktura / wskaźniki liczbowe), nieufność wobec celów „miękkich” i / lub długofalowych
- MKiDN: ministerstwo twórców czy odbiorców? (interesy branżowe vs dostępność i aktywność obywateli)
- sektorowość i brak współpracy międzysektorowej (Ministerstwo Edukacji, Ministerstwo Nauki – np. edukacja kulturowa, dotowanie czasopism)
samorząd
- fetysz dużych liczb, kwantyfikowalności kultury
- napięcie między NGO a instytucjami kultury wywoływane przez samorządy (kto zrobi taniej?)
- wizerunkowa istotność (podnoszenie nakładów na kulturę poprzez inwestowanie w mury, kultura jako narzędzie promocji)
- kultura jako pusty koszt
- kultura jako piąte koło u wozu (nierozumienie roli kultury w lokalnych zbiorowościach, niskie miejsce kultury w hierarchiach istotności)
- polityka braku kłopotów (strach przed kulturą, obawa przed niekompetencją, skandalem)
- brak współpracy pomiędzy różnymi instytucjami samorządowymi (szkoła, biblioteka, dom kultury)
Twórcy
profesjonalni
- prekarność / chybotliwość statusu, brak zabezpieczeń socjalnych
- „wkurzenie”
- próby samoorganizacji (protest, „uzwiązkowienie”)
- radykalizmy
- podziały wewnątrzśrodowiskowe
- niski poziom współpracy środowiskowej, konkurowanie
- brak zdolności do samoorganizacji , działań zbiorowych
- lokalne subświaty (regionalne zróżnicowanie środowisk, niejednolitość reguł i zasad, lokalne kryteria oceny)
- wygrani (winner takes it all) vs ciemna masa świata sztuki
- kosmopolityzacja vs prowincjonalność
- głębokie różnice dziedzinowe (np. film vs sztuka vs literatura) dotyczące finansowania, statusu, sytuacji zawodowej, zarobków itd.
- ideologiczne podziały i pęknięcia
- celebrytyzacja
- sukces jako obecność w starych mediach (telewizja, magazyny, prasa kolorowa)
- istotność wizerunku i jego profesjonalne kreowanie
- brak bezpośredniego związku między medialną widzialnością a dokonaniami artystycznymi
- podwójność standardów oceny wartości działań artystycznych: medialnych i środowiskowych
- profesjonalizacja
- twórca jako „małe przedsiębiorstwo”
- przezroczystość ideologiczna
- wysoki poziom umiejętności zarządzania sobą
- działania projektowe, nastawienie zadaniowe
amatorzy
- potrzeba konkretu i „wiedzy w rękach”
- rynkowe przechwytywanie jednostkowej potrzeby samorealizacji, utowarowienie hobby i pasji
- zapomnienie przez instytucje, jednocześnie niechęć do nich i brak zainteresowania ich programem (kultura nieuczestnictwa)
- samoorganizacja sieciowa
pro-am
(profesjonalni amatorzy, samouki o umiejętnościach równych profesjonalistom)
- **demokratyzacja wysokich umiejętności
- sieci profesjonalnych amatorów (np. grupy rekonstrukcyjne, „kuratorzy treści” w internecie, programiści, gracze komputerowi)
- pasja jako sposób na życie
- wspólnoty praktyk, a nie idei czy ideologii
wannabe
- fetysz widzialności i popularności (powszechność talent shows, coraz większa blogosfera, ekspansja youtuberów itd.)
- rywalizacyjny charakter i transgresja
- eksploatowanie przez media, szybkie zużywanie, „jednorazowość”
Organizacje pozarządowe
- problem fango (od: fake NGO – organizacji pozarządowych, będących w rzeczywistości firmami nastawionymi na zysk, a nie na działania prospołeczne)
- niejasność instytucjonalna (NGO a instytucje publiczne i prywatne, partnerstwa publiczno-społeczne)
- praca organiczna i samoorganizacja
- wysoki poziom innowacyjności kulturowej i społecznej
- „protetyczność” wobec systemu instytucji publicznych (swoista prywatyzacja sektora)
- nierówności (wielcy i mali, tzw. efekt św. Mateusza, czyli „ci co mają dużo, będą mieć jeszcze więcej”, „zwycięzca bierze wszystko”)
- problem łamania praw pracowniczych, prekaryzacja zatrudnienia w tego typu organizacjach
Instytucje publiczne
- brak systematycznej refleksji nad rolą instytucji publicznych
- instrumentalne relacje z życiem codziennym (dostarczanie rozrywki, obiektów samorealizacyjnych, pretekstów do spotkania, użytecznych narracji o świecie i ludziach – seriale, celebryci)
- różne strategie definiowania roli instytucji kultury (akuszer, wodzirej, edukator)
- problem publicznego charakteru instytucji kultury (czy, komu lub czemu służyć?; „prywatyzowanie” instytucji; zaspokajanie potrzeb partykularnych środowisk; zaspokajanie potrzeb organizatora itd.)
- nowe formy zarządzania, instytucja kultury jako przedsiębiorstwo (profesjonalizacja / menedżeryzacja; infrastruktura, zarządzanie, promocja, fundusze)
- zróżnicowanie sytuacji (finanse, możliwości działania, stopień zależności) ze względu na status instytucji (narodowe, współprowadzone, samorządowe)
- reaktywacja wygaszanych wcześniej instytucji (biblioteki, domy kultury)
- wysoki stopień zależności od decydentów politycznych (państwowych i / lub samorządowych)
- różne prędkości zmian w instytucjach kultury (łatwość unowocześniania budynków i wyposażenia technicznego; trwałość sposobów myślenia i działania pracowników instytucji, oczekiwań odbiorców)
- przeinwesto(wy)wanie w infrastrukturę, brak inwestycji w kompetencje zespołów i działania programowe (nowy budynek, ale stare zadania; nowy budynek, ale brak finansowania zadań)
- delokalizacja (działania instytucji nakierowane raczej na zewnętrzne, często globalne konteksty, ignorowanie lokalnego, najbliższego kontekstu działania) vs skupienie na lokalności (zadania odnoszące się do lokalnych rocznic i problemów, ewentualnie lokalnych wersji narracji ogólnokrajowych z całkowitym pominięciem szerszego kontekstu)
- niski stopień zależności działań instytucji od uczestników / odbiorców, brak rozpoznania ich potrzeb, brak prób systematycznego ich kształtowania
- finanse jako negatywny czynnik regulujący (program wobec niedoboru; finansowanie podstawowe a projektowe)
- brak (klarownej i kontynuowanej) polityki kulturalnej państwa / samorządu jako punktu odniesienia dla polityk instytucji
- nowe rodzaje publicznych instytucji kultury: „parasolowe” (PISF, NInA, NCK itd.); multipleksy kulturalne; muzea narracyjne
Inicjatywy nieformalne
- społeczne lub nieformalne miejsca z misją
- wielość form
- squatting
- sharing economy
- „salony”, „domówki”
- maker space
- względna autonomia
- wysoki poziom niestabilności, efemeryczność
- niewielka widoczność dla „niewtajemniczonych”
- ruchy miejskie
- kulturalizacja miasta i kultura jako środek rozwoju miasta
- problem przemocy symbolicznej (kulturowo – czyje miasto?)
- problem monoklasowości
- początki procesu formalizacji
- duży potencjał mobilizacyjny (aktywizacja społeczna)
- problem niedostrzegania innych podmiotów oddolnie
- zmieniających miasto
- inicjatywy sieciowe
- wielość form
- dziennikarstwo obywatelskie
- grupy dyskusyjne
- fanpages
- blogi, mikroblogi
- youtuberzy
- inicjatywy strażnicze
- inicjatywy rekomendujące i filtrujące treści kulturowe
Wieś i wiejskie formy samoorganizacji
- aktywności nieformalne
- nieformalne świetlice młodzieżowe
- wiejskie siłownie, konstruowane przez młodzież
- zespoły śpiewacze i kapele wiejskie
- wiejskie środowiska twórców maszyn samoróbek
- oddolne działania wokół kaplic, kapliczek, obiektów sakralnych
- organizacje sformalizowane, których celem są działania nieformalne
- koła gospodyń wiejskich
- ochotnicze straże pożarne
- wiejskie kluby sportowe
- świetlice i biblioteki wiejskie
- szkoły wiejskie
Animatorzy
- ruchome piaski (działanie przy braku systemowych podstaw, rozwiązań, regulacji, niejasność statusu – zawieszenie pomiędzy sztuką, edukacją, działalnością społeczną)
- „pozytywni wariaci” (progresywność, innowacyjność, działanie wbrew regułom systemowym albo w sytuacji ich braku, ponoszenie kosztów sprawnego funkcjonowania systemu)
- polaryzacja animatorów (metropolitarni i zakorzenieni w lokalnych zbiorowościach; sprofesjonalizowani vs naturszczycy, samorodne, lokalne talenty; nadmiar [wielkie miasta] vs brak [małe i średnie miasta])
- liczne inicjatywy na rzecz integracji środowiska animatorów
- rozwinięte pole autorefleksji i badań
- dryfowanie (niechęć do instytucji, ale też zgłaszanie ich potrzeby; niechęć wobec formalizacji, ale zgłaszanie dysfunkcji wynikających z jej braku
Interpretatorzy
- wielość postaci
- krytycy (nowe media)
- krytycy (stare media)
- „kuratorzy treści” (nowe media)
- badacze kultury
- teoretycy kultury
- codzienni komentatorzy (folksonomia)
- trendsetterzy
- wpływowość i jej konsekwencje (próby wpływania na interpretatorów: komercyjne kontrakty, product placement, działania administracyjne, cenzura)
- problem niezależności opinii i komentarzy (nepotyzm, działania na rzecz określonych środowisk, sponsorowanie itd.)
- ucieczka od autorytetów (brak zaufania do wiedzy eksperckiej)
- paternalizm elit („ciemny lud to kupi” vs „ciemny lud trzeba wyedukować”)
Edukatorzy kulturowi
- wielość form
- edukatorzy artystyczni obecni w szkolnictwie artystycznym
- instruktorzy w domach kultury, centrach kultury
- nauczyciele w systemach edukacji formalnej
- prywatni edukatorzy artystyczni
- edukatorzy w prywatnych instytucjach kultury i firmach zajmujących się kulturą
- edukatorzy w instytucjach artystycznych (muzea, galerie, centra sztuki)
- edukatorzy niezależni, działający samodzielnie lub za pośrednictwem stowarzyszeń i fundacji, realizujący projekty edukacyjne
- nierównomierna obecność w instytucjach (marginalna obecność w publicznych instytucjach edukacyjnych oraz instytucjach artystycznych, obecność w domach i centrach kultury)
- różne formy prywatyzowania i komercjalizacji edukacji kulturowej, a w konsekwencji jej niedostępność dla pewnych grup społecznych
- stosunkowo dużo programów dotacyjnych wspierających edukację kulturową
- programów merytorycznych (przykłady dobrych praktyk, systemowych rozwiązań)
- brak polityki państwa i samorządów w odniesieniu do edukacji kulturowej i nieliczne, lokalne odstępstwa od tej reguły (traktowanie edukacji kulturowej jako zasadniczo marginalnej sfery działań)
- wysoki poziom tradycjonalizmu (na poziomie zawartości i narzędzi) w prowadzeniu działań z zakresu edukacji kulturowej i w myśleniu o niej oraz jej rolach
- nowe, nieliczne inicjatywy mające na celu dostosowywanie edukacji kulturowej do wymogów współczesności, zarówno jeżeli chodzi o filozofię tej pierwszej, jej cele, sposoby realizacji, jak i o ulokowanie jej w kulturze, działaniach instytucji, życiu lokalnych zbiorowości
Inicjatywy prywatne
- wielość form
- impresariat, firmy eventowe, agencje koncertowe
- wydawnictwa
- edukacja pozaformalna, warsztaty, place zabaw
- prywatne kina studyjne
- prywatne galerie sztuki
- miejsca coworkingowe
- klubokawiarnie
- firmy producenckie (film, gry komputerowe, aplikacje, muzyka, eventy)
- sieci dystrybucyjne (księgarnie, kina)
- prywatne muzea
- biznesy czasu wolnego (typu dinoland)
Kościół
- liczne inicjatywy edukacyjne i animacyjne w lokalnych społecznościach
- wpływowe media (zarówno nowe, jak i stare)
- dysponowanie własnymi instytucjami kultury (muzea, galerie, biblioteki)
- zdolność do tworzenia własnej, autonomicznej kultury (osobne sposoby wartościowania, oceny, kanon, zdolność do samodzielnej interpretacji, „przykościelni twórcy” i osobne kanały dystrybucji, media)
- obecność Kościoła w szkołach
- ingerencja w przestrzeń publiczną i działalność kulturalną innych instytucji
- działalność instytucjonalna Kościoła a odniesienie do wartości religijnych (chrześcijańskich) w różnych sferach kultury („misja publiczna”)
Media
stare media
(radio, prasa, telewizja)
- wysoka pozycja legitymizacyjna
- niski potencjał kulturotwórczy (sankcjonowanie, a nie tworzenie nowych trendów i zjawisk)
- wysoki poziom komercjalizacji (pasy transmisyjne kultury kapitalistycznej)
- wysoki poziom ideologiczności (czytelność identyfikacji politycznych)
- brak obciachu (propaganda, moralizowanie, transgresja obyczajowa)
- marginalność lub brak zainteresowania kulturą poza jej skomercjalizowanymi lub silnie dystrakcyjnymi formami
- wysoki poziom tabloidyzacji
nowe media
(internet)
- globalna normalność (podobne standardy komunikacji, tematy, mody czy zjawiska jak na całym świecie)
- fenomeny glokalizacyjne (lokalne odmiany globalnych fenomenów: rodzime memy, silna polaryzacja ideologiczna przestrzeni sieciowej, wysoki poziom mowy nienawiści itd.)
- wysoki potencjał dyskryminacyjny (digital divide – wykluczenie cyfrowe, dziś głównie na poziomie kompetencyjnym i aspiracyjnym; u jego podstaw leżą podziały wiekowe i środowiskowe)
- wysoki poziom komercjalizacji
- rynkowe zawłaszczanie nowych, żywych fenomenów, wszechobecność tekstów promocyjnych
- efemeryczność (szybkie zużywanie się nowych zjawisk, pięciominutowa sława, krótka pamięć)
- fetysz dystrakcji (zdolność do koncentrowania na sobie uwagi jako najważniejszy kapitał, transgresja, nieodpowiedzialność, „przeginanie”, hejt)
- nowe media jako „okno wystawowe” (przedsionek do pełnoprawnej kariery) vs podstawowa przestrzeń działania
- silne wspólnoty fanowskie i wspólnoty praktyk
- wysoka zdolność samoorganizacji, ale:
- **efemeryczność samoorganizacji
- negatywność samoorganizacji (skłonność do działań przeciwko komuś / czemuś)
- siła słabych więzi? (szybkie i dalekosiężne efekty działań zbiorowych przy minimalnym nakładzie ze strony jednostek w nich uczestniczących)
- slacktywizm (klikactwo, brak konsekwencji w działaniu, niechęć do angażowania się na stałe)
- wyrazistość polaryzacji ideologicznej, generacyjnej
- prowincjonalność korzystania (zamknięcie w obrębie kilku stale odwiedzanych stron internetowych, w tym samym kręgu znajomych, brak potrzeby korzystania z innych zasobów sieci niż te, z których przywykliśmy korzystać)
- **hejt
- komunikowanie rytualne i fatyczne (komunikowanie dla podtrzymania kontaktu, pozbawione treści)
- efekt komory bezechowej (radykalizacja postaw w wyniku braku reakcji ze strony innych)
- silnie rozwinięte kanały nieformalnej (często nielegalnej) dystrybucji dóbr kultury
- zmienność wynikająca z wysokiego potencjału innowacyjności technologicznej i kulturowej sieci
- istotna przestrzeń tworzenia kultury
- inicjowanie i upowszechnianie nowych trendów kulturowych, mód
- nowe formy twórczości obecne tylko w sieci
- kwestionowanie ideologii autorstwa, zawłaszczanie jako strategia tworzenia
- współtworzenie, kolaboratywność
- egalitarność tworzenia
- eksperymentowanie z nowymi formami dystrybuowania dóbr kultury
- **odmienne od funkcjonujących offline kryteria oceny i wartościowania dóbr kultury
- **wpływowa przestrzeń kategoryzacji, oceny, interpretacji dóbr kultury
pozamedialność
(ponowne odkrywanie i dowartościowanie tego, co poza siecią, co dotykalne, bezpośrednie)
- miasto jako przestrzeń spędzania czasu wolnego, aktywności społecznej, spotkania z innymi; odradzanie się miejsc publicznych
- wspólnota zabawy (święto, festyn, parada, pokaz, spektakl)
- spotkanie i współtworzenie (flash mob, rekonstrukcje, dyskusje i debaty, storytelling, slam poetry itd.)
Uczestnicy kultury
- miejsce kultury w życiu codziennym
- odświętność korzystania z kultury instytucjonalnej (z małymi wyjątkami – np. kino)
- zróżnicowania przestrzenne (miasto – wieś), wiekowe (młodzi – starzy) i finansowe w korzystaniu z oferty instytucji kultury
- permanentność korzystania z kultury zmedializowanej
- niski poziom urefleksyjnienia tego, czym jest kultura, tradycjonalizm jej rozumienia (utożsamianie jej z kulturą artystyczną i dobrym wychowaniem)
- silnie wdrukowane tradycyjne (hierarchiczne i sektorowe) przekonania na temat kultury (sukces edukacji szkolnej), niekoniecznie potwierdzane w praktykach kulturowych
- enklawowość zobowiązań do korzystania z kultury, uczestnictwa w niej
- kultura jako tło dla innych aktywności
- silne zobowiązania środowiskowe i subkulturowe (produkcja lokalnych tożsamości i wykluczający charakter, kultura jako część pakietu „styl życia”)
- upodobanie konkretu („umiejętnienie”, ponowne docenienie dotykalnego, rewalidacja wspólnoty, bycia razem)
- eskapizm
- potrzeba sprawstwa, widzialności efektów, dotykalności
- polityka prostoty (skłonność do upraszczania złożonej rzeczywistości, by radzić sobie z nią poznawczo / praktycznie, omijanie sporów ideologicznych, np. podziałów na prawaków i lewaków, patriotów i zdrajców , na rzecz „robienia swojego”, zadaniowość)
- praktyki
- czysta reaktywność i konsumpcja
- prosumpcja w różnych wariantach (odbiór aktywny, wytwarzający nowe treści, różne formy działalności fanowskiej, komentowanie, interpretowanie, selekcjonowanie dóbr kultury i rekomendowanie ich innym)
- statusowy rytualizm
- trysumerism (powierzchowne korzystanie z kultury, ale tak, by trzymać rękę na pulsie)
- silnie rozwinięte naśladownictwo
- przy-domowość, przy-przyjacielskość
- **niechęć do eksperymentu, ale upodobanie do tego, co nowe („normalne oryginalności”, nowy model tego, co znane)
- mobilność (ale w „bańce” – z biurem turystycznym, na ekranie, z przewodnikiem, po tym, co znane)
- **niechęć jako podstawa wyborów określonych praktyk
- bezproduktywna kreatywność (a więc skłonność do kombinowania, robienie rzeczy, które nie są przydatne systemowo, ale są krótkoterminowymi taktykami adaptacyjnymi)
- **odchodzenie od wartości symbolicznych w stronę doznań zmysłowych i emocji
- formy świadomości
- rewolucja wyobraźni i jej kres (od „wszystko w twoich rękach” do „nic nie zależy od mnie”)
- potrzeba prostoty
- jasne reguły
- zgoda na podporządkowanie, o ile idzie za nim jasność poznawcza
- potrzeba czytelnych reprezentacji pozycji – ostentacja
- prezentyzm
- skłonność do myślenia w kategoriach albo-albo, za pomocą prostych opozycji binarnych
- niechęć do eksperymentowania
- niezmienna istotność rodziny
- potrzeba jasnego punktu odniesienia
- enklawa zapewniająca bezpieczeństwo
- negatywne schronienie (nie z wyboru, ale z jego braku)
- rywalizacyjny indywidualizm
- egoistyczny egalitaryzm
- brak solidarności z innymi, inni jako potencjalne zagrożenie
- niechęć do Innych i ich egzotyzacja
- cwaniactwo, łamanie reguł
- skłonność do moralizowania
-