Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

EUSKARA: 1. ETA 2.GAIAK (LITERATURA (2. GAIA XVII. mendea (SARRERA…

- - - - XVI. mendean --> argitaratzen hasi --> euskarako lehenengo liburuak
        
        XV. mendean --> moldiztegia (hiztegia, inprenta) asmatu --> Alemanian
        
        Latinari garrantzia handia eman
        
        XV. eta XX. mendeetan --> kultur hezkuntza --> nagusia (Latina)
        
        Protestanteak dena latinez egin --> baina gendea ez --> ulertu eta beste hizkuntzetan idazten hasi
    - - Euskarazko lehen liburuaren sortzailea
        
        Gerora, poema liburua idatzi eta argitaratu
        
        Liburua, 1545an argitaratu --> Linguae Vasconum Primitiae eta dena latinez egin
        
        Def: euskaldunen hizkuntzaren hasierak
        
        Lehen euskal liburua --> hainbat motatako 15 poemak osatu:
        
        1. Gaia: doktrina kristauaren azalpen luzea
        
        2. Gaia: gizon-emakumeen arteko maitasuna eta modu errealistan azaldua
        
        Poema autobiografikoa (bere biziza kontatu): kartzelaldia kontatu --> eta azkenengo bertso sail biak euskararen omenetan moldaturik
    - - Lehenengo euskal idazle poeta eta prosalaria (batez ere)
        
        Lapurtarra
        
        3 hirakurgai egin (herriari egokitutako irakurgaiak behar):
        
        Kristau ikasbideak
        
        Testamentu Berria
        
        Elizarako liburutegia
    - - 46 poema:
        
        37 euskaraz eta 9 gaztelaniaz
        
        Gaia: amodiozkoa
    - - Bildumarik garrantzitsuena --> 1896an Iruñean kaleratu zena: Refranes y sentencias
        
        Nafarroan publikatu arren, --> Bizkaian eta Gipuzkoan jasoak izan
  - - - Aurrerakada nabarmena izan --> euskarazko liburugintzak Ipar Euskal Herrian --> zergatik? --> arrazoi ekonomikoengatik --> nondik etorri? --> Ipar Ameriketatik, arrantzak ematen zituen irabaziak zirelako
        
        Lan gehienak --> helburu erlijioso eta didaktikoa eduki --> ond. --> emakumeak erre --> sorginak
        
        Beraz, kostaldeko gorakada ekonomikoak eta giro erlijioso eta sozial berezi horrek bideratu --> Lapurdiko euskal literaturaren loraldia
    - - Ezaugarriak:
        
        Nor?: Ziburu, Donibane eta Sara
        
        Non?: Lohizunen
        
        Zer?: elizgizonak
        
        Materre, Haranburu, Etxeberri, Argaiñarats eta Axular
        
        Ez --> libururik kaleratu baina, badira taldean elizgizonak ez direnak:
        
        Klaberia eta Gillentena medikuak
        
        Nor --> buruzagia?: Axular
        
        Genero literarioa: Gero
        
        Gaia: erlijiosoak gehienbat
        
        Hizkuntza/hizkera: Lapurtera
    - - Jesuitetan ikasia eta doktore tituluaren jabe zena, baina bere bertsio lanak (erlijiosoak) soilik iritsi
        
        3 liburu:
        
        Manual debozionezkoa: doktrinari buruzko gaiak eta era guztietako otoitzak dakartza hitz bertsoetan
        
        Noelak: gabon kantak ageri --> hasieran, baina Jesu Kristoren bizitzaren beste pasarte batzuk ere badatozte ond
        
        Elizara erabiltzeko liburua: eliztarren liburua: urteko egutegi liturgikoa
    - - Jaiotzez --> nafarra
        
        Ikasketak: --> Salamancako unibertsitatean egin
        
        Gero: alferkeriaz hitz egin, alegia, bekatuak aitortzea beti, alferra ez izateko eta infernura ez joateko
        
        Gaia: Sarako parrokiako erretoretza eskuratu zioten, eta han bizi --> heriotzara arte
        
        Estiloa: bere ideiak adierazteko, adibideak erabili, --> sinonimoak pilatuz eta autore klasikoen esaldiak/aipamenak tartekatuz
        
        Generoa: saiakera. Ipuin narratiboak eta laburrak
    - - Zuberoan jaio --> legegizon eta kargudunen familia baten barruan
        
        Abokatu karrera ikasi eta kargu garrantzitsuak bereganatu
        
        Historiari eskaini --> bere ahaleginik handienak: Notitia Utriusque Vasconiae ospetsua, --> Ipar eta Hego Euskal Herri historikoen berri ematen digun liburua, baina argitaratu gabe geratu --> Art Poétique Basque saiakera
        
        Zertarako?: paperean edukitzeko eta goi-mailako poesia nola idatzi --> euskaraz
        
        Batutako esaera zaharrak eta asmatutako poesiak liburu bakarrean kaleratu: Les Proverbes Basques eta euskaraz --> Atsotitzak eta Neurtitzak
        
        Lapurterraz idatzi --> baina Zuberotar kutsu bat
        
        Gai nagusia: maitasuna
        
        Hizkera: trinkoa, garbizalea eta inoiz ulerkaitza
    - - Sohütan jaiotako apaiza
        
        Zuberotarra
        
        Lehenengoa --> liburu bat zuberotarraz idatzi
        
        Estiloa: saiakera, narratiba pixka batekin
        
        Bere obrarik zabalduena: Ontsa hiltzeko bidia
        
        Gaia: ondo hiltzeko bidea edo heriotza on baterako prestakuntza
        
        Egileak darabilen idazkera askea eta lokabea, --> is punturik gabekoa
- - - - Kartera: sakelakoa, diruzorroa
        
        kirofanoa: ebakuntza-gela
        
        komisaldegi: komisaria, polizi-etxea
        
        Ekilibrio: oreka
        
        Solomillo: azpizuna
        
        Trineo: lera, narra
        
        Aszensorea: igogailua
        
        Stress: estresa
        
        Kamareroa: zerbitzaria
        
        Abiadore: gidatzailea, pilotoa
        
        Larrialdia: estualdia
        
        Eri: gaixo
        
        Indarge: kemengabe
        
        Trufatu: burlatu
        
        Gauza izan: kapaz izan, gai izan
        
        Itzuli: bueltatu
        
        Adarra jotzen: harpa jotzen
        
        Agindu : promestu, hitz eman
        
        Atondu: moldatu, prestatu
    - - Leun: latz
        
        Lehor: heze
        
        Ezti: garratz
        
        Bigun: zakar
        
        Umil: harro
    - - Betile: beti + ile
        
        Euskaltzain: euskal + tzain
        
        Egitarau: egi + tarau
        
        Hiztun: hizt + un
    - - Bultzi: trena
        
        Urrutizkin: telefonoa
        
        Ludi: mundua
        
        Izparringi: egunkaria
        
        Orlegi: berdea
    - - Pisu handikoa: pisutsua, hastuna
        
        Lo asko egiten duena: lotia
        
        Bazkaltzeko orduan: bazkalorduan
        
        Nork duen errua: nork den erruduna
        
        Irrati saiora: irratsaiora
        
        Goiz ibiltzen den horietakoa: goizkiarra
        
        Zazpi hilabeterekin: zazpiki
    - - Konstituzionala: konstituzioaren aurkakoa
        
        Historilari: historialari
        
        Entzulegoa: entzuleria
        
        Anbulategian: anbulatorioan
        
        Europear: europar
        
        Unibertsitariz: unibertsarioz
        
        Fisikalari: fisikari