Please enable JavaScript.
Coggle requires JavaScript to display documents.
LURRAREN BARNE-DINAMIKA :star: : (1. LURRAREN BARNEKO ENERGIA (Bolkanismoa…
LURRAREN BARNE-DINAMIKA :star: :
1. LURRAREN BARNEKO ENERGIA
Bolkanismoa:
sumendiek urtutako harriak isurtzen dituzte lurrazalera eta gas kopuru handiak aireratzen dituzte.
Oso harri beroak:
lurrazalaren azpian, tenperatura altuak hartzen dituzten harriak daude eta lurraren barneko beroan erakusgarri dira.
Kontineteen higidura:
lurraren mantuko konbekzio-higidurek eragiten dute.
Lurrikarak:
lurraren mugimendu bortitzak eta laburrak dira.
Mendien sorrera:
lurraren materialk tolestren direnean eta sumendien eraginaren ondorioz sortzen dira.
2.LURRAREN GERUZA-EGITURA
Lurrazala: kanpoko geruza harritsua da.
Gainazal kontinentala:granitoz osatuta.
Gainazal ozeanikoa:harri bolkanikoz osatuta.
Mantua: konposizio homogeneoagoa da eta
peridotita
izeneko harriz bakarrik osatuta dago.
Nukleoa: %80 burdina da eta %10 baino gehiago nikela. Bi zatitan banatzen da: kanpo-nukleoa eta barne-nukleoa.
Litosfera
Goi-mantuaren kanpoaldeko zatia sendo lotuta dago lurrazalera litosfera osatuz. 70-300 km sakoneraino iristen da.
3. PLAKA LITOSFERIKOAK
11 bat plaka oso handi eta plaka txikiago pila bat daude.
Plaka gehienak mistoak dira: litosfera ozeanikoz eta kontinentalez osatuta daude.
Higiduraren eragilea
Goranzko korronteak:
astiro igotzen diren harri erdi solido oso beroz osatutako zutabeen antza dute.
Beheranzko korronteak:
mantuaren barruan sartzen den litosfera ozeaniko hotzean gertatzen dira.
Plaka litosferikoen higidura
Talka eginez: higidura konbergentea.
Urrunduz: higidura dibergentea.
Irristatuz: ebakidura higidura.
4.BOLKANISMOA
Sumendiak:
sumendi baten erupzioa ikuskizun izugarria da. Mantuaren beroak urtutako harriak eta solido-egoeran dauden harri txiki zein handiakjaurtitzen ditugu gainazalean,bai eta gas eta errauts ugari atmosferara ere.
Magmatismoa:
harriak erabat urtzea edo harrien zatiak urtzea da, eta mantuan gertatzen da. Horren ondorioz, urtutako harriak,disolbatutako gasek eta mineral edo harri zatiek osatzen duten magma eratzen da.
Desgasifakizioa eta leherkortasuna
Gasak galdu dituen harri likidoa da laba. Hau da, laba desgasifikazio-prozesua jasan duen magma da.
Leherkortasuna duten jarduera bolkanikoak arriskutsuak izaten dira. Magmaren tenperatura zanbat eta baxuagoa izan eta desgasifikazioa zenbat eta zailagoa izan, orduan eta leherketa gehiago izaten dira.
Produktu bolkanikoak:
sumendiaek gasak eta likido-zein solido-egoeran dauden hainbat material kanporatzen dituzte erupzioan.
motak
Gasak:
karbono dioxidoa eta gas lurruna dira ugarienak.
Likidoak:
laba oso likatsua izaten da eta mantso mugitzen da.
Solidoak:
piroklasto izena dute eta airera jaurtitako harri zatiak dira.
5. Jarduera bolkaniko motak
Jarduera hawaiiarra:
Sumendiek laba bigunezko koladak irteten dira, eta ez du ia piroklastorik jaurtitzen, jarduera honek ezkutu -sumendiak sortzen ditu. Arrisku nagusia laba-koladak izaten dira.
Jarduera stromboliarra:
Sumenditik laba likatsua irteten da eta laba-kolada geldoak eta piroklastoak askokoak eratzen dira, jarduera horrek
geruza-sumendiak
eratzen ditu.
Jarduera vulkaniarra:
Sumendiek errautseta gas ugariz osatutako erupzio-zutabe bat kanporatzen du. Kraterrean domo bati izan dezaketen geruza sumendiek sortzen ditu.
Jarduera pliniarra:
muturreko leherkortasuna eta arriskugarritasuna ditu. Estratosferara iristen diren errauts kopuru izugarrriek eragina izan dezakete kliman.
6. LURRIKARAK ETA UHIN SISMIKOAK
Lurrikarak edo seismoak lurraren barneko energiaren beste agerpen bat dira.Lurrazalaren higidurek eta hausturek eragiten dituzten bibrazioen ondorioz sortzen dira.
Lurrikararen epizentroa ozeanoen hondoan egonez gero,gainean duen ur-masa astintzen du eta olatu erraldoi eta suntsitzaileak eratzen dira:
tsunamiak
.
P eta S uhin sismikoak:
Luzetarako uhinak azkarragoak direnez eta lehenago hautematen direnez,
P uhin
edo
uhin primario
deritze,lehenago iristen baitira. Zeharkako uhinak,ordea, uhin primarioen ondoren iristen dira eta horregatik deritzen
S uhin
edo
uhin sekundario
.
7. PLAKEN HIGIDURAREKIN ZERIKUSIA DUTEN FENOMENOAK
Ertz dibergenteak:
bi plaka banandu egiten dira, eta horrek bi plaka horien artean eratzen den pitzaduran edo riftean bolkanismo biziko eremuak sortzea dakar.
Ertz konbergenteak:
bi plakek talka egiten dute eta bata bestearen azpian hondoratzen da. Gune horiek lurrikara-arrisku handiko guneak izaten dira.Hondoratzen den plaka pzeanikoa denean,mantraino iristen da,eta horrek bolkanismoa eragiten du gainazalean.
Ebakidurako ertzean:
bi plakak elkar igurtzen dute eta sismikotasuna eragiten dute.
Sismikotasuna
Ertz konbergenteetan
plaketako bat mantuan hondoratzen da. Mantuan hondoratzean,lurrikarak eragiten dituen mugimendu bortitzak egiten ditu plakak.
Ebakidurako ertzetan
ez da subdukziorik gertatzen, ezta hondoratzeko higidura bertikalik ere.
8. ERUPZIOEK ETA LURRIKAREK ERAGINDAKO HONDAMENDIAK
ERUPZIOEK ERAGINDAKO HONDAMENDIAK
Laba-koladak
Emanazio toxikoak
Hodei suharrak edo fluxu piroklastikoak
Grabitazio-kolapsoak
Laharrak
Leherketak
LURRIKAREK ERAGINDAKO HONDAMENDIAK
Azpiegiturak hondatzea
Luiziak
Eraikinak erortzea
Tsunamiak