Please enable JavaScript.

Coggle requires JavaScript to display documents.

ՄԱՐԴՈՒ ԵՎ ՔԱՂԱՔԱՑՈՒ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԸ ԵՎ ԱԶԱՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ (Սկզբունքները…

- - - - քանի դեռ նրա մեղքն ապացուցված չէ օրենքով սահմանված կարգովդատարանի օրինական ուժի մեջ մտած դատավճռով
- - - - Յուրաքանաչյուր ոք ունի կյանքի իրավունք
        
        ոչ ոք չի կարող դատապարտվել կամ ենթարկվել մահապատժի
        
        ոչ ոք չի կարող կամայականորեն զրկվել կյանքից
    - - Յուրաքանաչյուր ոք ունի ֆիզիկական և հոգեկան անձեռնմխելիության իրավունք
        
        Ֆիզիկական և հոգեկան անձեռնմխելիության իրավունքը կարող է սահմանափակվել միայն օրենքով
        
        հանցագործությունների կանխման կամ բացահայտման նպատակով
        
        հասարակական կարգի պաշտպանության նպատակով
        
        առողջության և բարոյականության պաշտպանության նպատակով
        
        այլոց հիմնական իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության նպատակով
        
        պետական անվտանգության նպատակով
        
        Բժշկության և կենսաբանության ոլորտներում մասնավորապես արգելվում են
        
        եվգենիկական փորձերը
        
        մարդու օրգաններն ու հյուսվածքները շահույթի աղբյուր դարձնելը
        
        մարդու վերարտադրողական կլոնավորումը
        
        Ոչ ոք չի կարող առանց իր ազատ և հստակ արտահայտած համաձայնության ենթարկվել գիտական, բժշկական կամ այլ փորձերի
        
        Մարդը նախապես տեղեկացվում է նման փորձերի հնարավոր հետևանքների մասին
    - - ՀՀ տարածքում օրինական հիմքերով գտնվող յուրաքանչյուր ոք ունի
        
        ազատ տեղաշարժվելու իրավունք
        
        բնակավայր ընտրելու իրավունք
      - Յուրաքանչյուր ոք ունի ՀՀ-ից դուրս գալու իրավունք
      - Յուրաքանչյուր քաղաքացի և ՀՀ-ում օրինական հիմքերով բնակվելու իրավունք ունեցող յուրաքանչյուր ոք ունի ՀՀ մուտք գործելու իրավունք
        
        Քաղաքացու` ՀՀ մուտք գործելու իրավունքը սահմանափակման ենթակա չէ
      - Ազատ տեղաշարժվելու իրավունքը կարող է սահմանափակվել միայն օրենքով`
        
        պետական անվտանգության նպատակով
        
        հանցագործությունների կանխման կամ բացահայտման նպատակով
        
        հասարակական կարգի պաշտպանության նպատակով
        
        առողջության և բարոյականության պաշտպանության նպատակով
        
        այլոց հիմնական իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության նպատակով
    - - Մարդն ազատ է անելու այն ամենը, ինչը
        
        չի հակասում Սահմանադրությանը և օրենքներին
        
        չի խախտում այլոց իրավունքները
      - Ոչ ոք չի կարող կրել պարտականություններ, որոնք սահմանված չեն օրենքով
  - - - Յուրաքանչյուր ոք ունի վարչական մարմինների կողմից իրեն առնչվող գործերի
        
        անաչառ
        
        արդարացի
        
        ողջամիտ ժամկետում քննության իրավունք
      - Վարչական վարույթի ընթացքում յուրաքանչյուր ոք ունի իրեն վերաբերող բոլոր փաստաթղթերին ծանոթանալու իրավունք
        
        բացառությամբ օրենքով պահպանվող գաղտնիքների
      - Պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք պարտավոր են մինչև անձի համար միջամտող անհատական ակտն ընդունելը լսել նրան
        
        լսել նրան
        
        բացառությամբ օրենքով սահմանված դեպքերի
    - - Յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների և ազատությունների արդյունավետ դատական պաշտպանության իրավունք
      - Յուրաքանչյուր ոք, ՀՀ միջազգային պայմանագրերին համապատասխան, ունի իր իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության խնդրով մարդու իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության միջազգային մարմիններ դիմելու իրավունք
    - - Յուրաքանչյուր ոք ունի անկախ և անաչառ դատարանի կողմից իր գործի
        
        արդարացի քննության իրավունք
        
        հրապարակային քննության իրավունք
        
        ողջամիտ ժամկետում քննության իրավունք
      - Դատական վարույթը կամ դրա մի մասը, օրենքով սահմանված դեպքերում և կարգով, դատարանի որոշմամբ կարող է անցկացվել դռնփակ`
        
        վարույթի մասնակիցների մասնավոր կյանքի պաշտպանության նպատակով
        
        անչափահասների շահերի պաշտպանության նպատակով
        
        արդարադատության շահերի պաշտպանության նպատակով
        
        պետական անվտանգության պաշտպանության նպատակով
        
        հասարակական կարգի պաշտպանության նպատակով
        
        բարոյականության պաշտպանության նպատակով
      - արգելվում է
        
        Հիմնական իրավունքների խախտմամբ ձեռք բերված ապացույցի օգտագործումը
        
        արդար դատաքննության իրավունքը խաթարող ապացույցի օգտագործումը
    - - Ոչ ոք պարտավոր չէ ցուցմունք տալեթե ողջամտորեն ենթադրելի է, որ այն հետագայում կարող է օգտագործվել իր կամ նրանց դեմ
        
        իր վերաբերյալ
        
        ամուսնու վերաբերյալ
        
        մերձավոր ազգականների վերաբերյալ
      - Օրենքը կարող է սահմանել ցուցմունք տալու պարտականությունից ազատվելու այլ դեպքեր
    - - Հանցագործության համար մեղադրվող յուրաքանչյուր ոք ունի`
        
        1) ներկայացված մեղադրանքի բնույթի և հիմքի մասին իրեն հասկանալի լեզվով անհապաղ ու հանգամանորեն տեղեկացվելու իրավունք.
        
        2) անձամբ կամ իր ընտրած փաստաբանի միջոցով պաշտպանվելու իրավունք
        
        3) իր պաշտպանությունը նախապատրաստելու և իր ընտրած փաստաբանի հետ հաղորդակցվելու համար բավարար ժամանակ և հնարավորություններ ունենալու իրավունք.
        
        4) իր դեմ ցուցմունք տվող անձանց հարցման ենթարկելու իրավունք, կամ որ այդ անձինք ենթարկվեն հարցման, ինչպես նաև, որ իր օգտին ցուցմունք տվող անձինք կանչվեն և հարցաքննվեն նույն պայմաններով, ինչ իր դեմ ցուցմունք տված անձինք.
        
        5) թարգմանչի անվճար ծառայությունից օգտվելու իրավունք, եթե նա չի տիրապետում հայերենին
    - - Հանցանք կատարելու համար դատապարտված յուրաքանչյուր ոք ունի իր նկատմամբ կայացված դատավճռի` օրենքով սահմանված հիմքերով և կարգով վերադաս դատական ատյանի կողմից վերանայման իրավունք
    - - Յուրաքանչյուր դատապարտյալ ունի
        
        ներման խնդրանքի իրավունք
        
        ներառյալ նշանակված պատիժը մեղմացնելու խնդրանքի իրավունք
      - Մանրամասները սահմանվում են օրենքով
    - - Յուրաքանչյուր ոք ունի պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու պաշտոնատար անձանց ոչ իրավաչափ գործողություններով կամ անգործությամբ, իսկ օրենքով սահմանված դեպքերում` նաև իրավաչափ վարչարարությամբ պատճառված վնասի հատուցման իրավունք
        
        Վնասի հատուցման պայմանները և կարգը սահմանվում են օրենքով
      - Եթե հանցանք կատարելու համար օրինական ուժի մեջ մտած դատավճռով դատապարտված անձն արդարացվել է այն հիմքով, որ նոր կամ նոր երևան եկած որևէ հանգամանք ապացուցում է նրա դատապարտման ոչ իրավաչափ լինելը, ապա այդ անձն ունի օրենքին համապատասխան հատուցում ստանալու իրավունք, եթե չի ապացուցվում, որ այդ հանգամանքի ժամանակին բացահայտումը լիովին կամ մասամբ կախված էր տվյալ անձից
  - - - Մասնավոր և ընտանեկան կյանքի անձեռնմխելիության իրավունքը կարող է սահմանափակվել միայն օրենքով`
        
        հանցագործությունների կանխման կամ բացահայտման նպատակով
        
        հասարակական կարգի պաշտպանության նպատակով
        
        առողջության և բարոյականության պաշտպանության նպատակով
        
        այլոց հիմնական իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության նպատակով
        
        երկրի տնտեսական բարեկեցության նպատակով
        
        պետական անվտանգության նպատակով
    - - բնակարանի անձեռնմխելիության իրավունքը կարող է սահմանափակվել միայն օրենքով`
        
        երկրի տնտեսական բարեկեցության նպատակով
        
        հանցագործությունների կանխման կամ բացահայտման նպատակով
        
        հասարակական կարգի պաշտպանության նպատակով
        
        առողջության և բարոյականության պաշտպանության նպատակով
        
        այլոց հիմնական իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության նպատակով
        
        պետական անվտանգության նպատակով
      - Բնակարանը կարող է խուզարկվել
        
        Օրենքով կարող են սահմանվել դատարանի որոշմամբ բնակարանի անձեռնմխելիության իրավունքի սահմանափակման այլ դեպքեր
        
        միայն դատարանի որոշմամբ`
        
        օրենքով սահմանված դեպքերում և կարգով
    - - ծնողներն իրավունք ունեն և պարտավոր են հոգ տանել իրենց երեխաների
        
        դաստիարակության մասին
        
        կրթության մասին
        
        առողջության մասին
        
        լիարժեք ու ներդաշնակ զարգացման մասին
      - Ծնողական իրավունքներից զրկելը կամ դրանց սահմանափակումը կարող է կատարվել
        
        միայն օրենքով
        
        դատարանի որոշմամբ
        
        երեխայի կենսական շահերն ապահովելու նպատակով
      - Չափահաս աշխատունակ անձինք պարտավոր են
        
        Մանրամասները սահմանվում են օրենքով
        
        հոգ տանել իրենց անաշխատունակ և կարիքավոր ծնողների մասին
    - - երեխան իրավունք ունի
        
        ազատ արտահայտելու իր կարծիքը
        
        որը, երեխայի տարիքին և հասունության մակարդակին համապատասխան, հաշվի է առնվում իրեն վերաբերող հարցերում
      - Երեխային վերաբերող հարցերում երեխայի շահերը պետք է առաջնահերթ ուշադրության արժանանան
      - Յուրաքանչյուր երեխա ունի իրավունք
        
        իր ծնողների հետ
        
        կանոնավոր անձնական փոխհարաբերություններ պահելու
        
        անմիջական շփումներ պահպանելու
        
        բացառությամբ այն դեպքի, երբ դա, դատարանի որոշման համաձայն, հակասում է երեխայի շահերին
        
        Մանրամասները սահմանվում են օրենքով
      - Առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաները
        
        պետության հոգածության և պաշտպանության ներքո են
  - - - Յուրաքանչյուր ոք ունի իրեն վերաբերող տվյալների պաշտպանության իրավունք
        
        Անձնական տվյալների մշակումը պետք է կատարվի
        
        անձի համաձայնությամբ կամ առանց այդ համաձայնության`
        
        օրենքով սահմանված այլ իրավաչափ հիմքի առկայությամբ
        
        բարեխղճորեն
        
        օրենքով սահմանված նպատակով
        
        Յուրաքանչյուր ոք իրավունք ունի
        
        ծանոթանալու պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններում իր մասին հավաքված տվյալներին
        
        պահանջելու ոչ հավաստի տվյալների շտկում
        
        պահանջելու ապօրինի ձեռք բերված կամ այլևս իրավական հիմքեր չունեցող տվյալների վերացում
        
        Անձնական տվյալների պաշտպանությանը վերաբերող մանրամասները սահմանվում են օրենքով
        
        Անձնական տվյալներին ծանոթանալու իրավունքը կարող է սահմանափակվել միայն օրենքով`
        
        պետական անվտանգության նպատակով
        
        երկրի տնտեսական բարեկեցության նպատակով
        
        հանցագործությունների կանխման կամ բացահայտման նպատակով
        
        հասարակական կարգի պաշտպանության նպատակով
        
        առողջության և բարոյականության պաշտպանության նպատակով
        
        այլոց հիմնական իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության նպատակով
    - - Յուրաքանչյուր ոք ունի պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու պաշտոնատար անձանց գործունեության մասին տեղեկություններ ստանալու և փաստաթղթերին ծանոթանալու իրավունք
      - Տեղեկություններ ստանալու իրավունքը կարող է սահմանափակվել միայն օրենքով`
        
        հանրային շահերի պաշտպանության նպատակով
        
        այլոց հիմնական իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության նպատակով
      - սահմանվում են օրենքով
        
        Տեղեկություններ ստանալու կարգը
        
        տեղեկությունները թաքցնելու համար պաշտոնատար անձանց պատասխանատվության հիմքերը
        
        տեղեկությունների տրամադրումն անհիմն մերժելու համար պաշտոնատար անձանց պատասխանատվության հիմքերը
  - - - Յուրաքանչյուր ոք ունի կրթության իրավունք
        
        Յուրաքանչյուր ոք օրենքով սահմանված դեպքերում և կարգով իրավունք ունի
        
        մրցութային հիմունքներով պետական բարձրագույն և այլ մասնագիտական կրթական հաստատություններում անվճար կրթություն ստանալու իրավունք
        
        Բարձրագույն ուսումնական հաստատություններն օրենքով սահմանված շրջանակներում ունեն
        
        ինքնակառավարման իրավունք
        
        ներառյալ ակադեմիական և հետազոտությունների ազատությունը
        
        օրենքով են սահմանվում
        
        Պարտադիր կրթության
        
        տևողությունը
        
        ծրագրերը
        
        Պետական ուսումնական հաստատություններում միջնակարգ կրթությունն
        
        անվճար է
    - - Յուրաքանչյուր ոք ունի աշխատանքի ազատ ընտրության իրավունք
      - Յուրաքանչյուր աշխատող ունի աշխատանքից անհիմն ազատվելու դեպքում պաշտպանության իրավունք
        
        Աշխատանքից ազատման հիմքերը սահմանվում են օրենքով
      - Արգելվում է
        
        Մինչև տասնվեց տարեկան երեխաներին մշտական աշխատանքի ընդունելն արգելվում է
        
        Նրանց ժամանակավոր աշխատանքի ընդունման կարգը և պայմանները սահմանվում են օրենքով
        
        Մայրության հետ կապված պատճառներով աշխատանքից ազատելն արգելվում է
        
        Պարտադիր կամ հարկադիր աշխատանքն արգելվում է
        
        Պարտադիր կամ հարկադիր աշխատանք չի համարվում՝
        
        1) այն աշխատանքը, որը, օրենքին համապատասխան, կատարում է դատապարտված անձը
        
        2) զինվորական կամ այլընտրանքային ծառայությունը
        
        3) յուրաքանչյուր աշխատանք, որը պահանջվում է բնակչության կյանքին կամ բարօրությանն սպառնացող արտակարգ իրավիճակների ժամանակ
      - Արձակուրդ
        
        Յուրաքանչյուր աշխատող ծնող ունի արձակուրդի իրավունք
        
        երեխայի ծննդյան դեպքում
        
        կամ երեխայի որդեգրման դեպքում
        
        Մանրամասները սահմանվում են օրենքով
        
        Յուրաքանչյուր աշխատող կին ունի վճարովի արձակուրդի իրավունք
        
        և ծննդաբերության դեպքում
        
        հղիության դեպքում
    - - Յուրաքանչյուր ոք ունի օրինական հիմքով ձեռք բերած սեփականությունն իր հայեցողությամբ
        
        տիրապետելու իրավունք
        
        օգտագործելու իրավունք
        
        տնօրինելու իրավունք
      - Ժառանգելու իրավունքը երաշխավորվում է
      - Սեփականության իրավունքը կարող է սահմանափակվել միայն օրենքով`
        
        հանրության շահերի պաշտպանության նպատակով
        
        այլոց հիմնական իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության նպատակով
      - Ոչ ոք չի կարող զրկվել սեփականությունից,
        
        բացառությամբ դատական կարգով`
        
        օրենքով սահմանված դեպքերի
      - Հանրության գերակա շահերի ապահովման նպատակով սեփականության օտարումն իրականացվում է օրենքով սահմանված բացառիկ դեպքերում և կարգով` միայն նախնական և համարժեք փոխհատուցմամբ
      - Հողի սեփականության իրավունքից չեն օգտվում
        
        օտարերկրյա քաղաքացիները
        
        քաղաքացիություն չունեցող անձինք
        
        բացառությամբ օրենքով սահմանված դեպքերի
      - Մտավոր սեփականությունը պաշտպանվում է օրենքով
      - Յուրաքանչյուր ոք պարտավոր է
        
        մուծել օրենքին համապատասխան սահմանված հարկեր, տուրքեր
        
        կատարել պետական կամ համայնքային բյուջե մուտքագրվող պարտադիր այլ վճարումներ
  - - - ձեռք բերումը
        
        Յուրաքանչյուր երեխա, որի ծնողներից մեկը ՀՀ քաղաքացի է, ունի ՀՀ քաղաքացիություն ձեռք բերելու իրավունք
        
        նշված իրավունքը կարող է սահմանափակվել միայն օրենքով`
        
        հանցագործությունների կանխման կամ բացահայտման նպատակով
        
        այլ հանրային շահերի պաշտպանության նպատակով
        
        պետական անվտանգության նպատակով
        
        ՀՀ քաղաքացիներից ծնված երեխան ՀՀ քաղաքացի է
      - Ազգությամբ հայերը
        
        Ազգությամբ հայերը ՀՀ-ում բնակություն հաստատելու պահից ունեն ՀՀ քաղաքացիություն ձեռք բերելու իրավունք
        
        նշված իրավունքը կարող է սահմանափակվել միայն օրենքով`
        
        հանցագործությունների կանխման կամ բացահայտման նպատակով
        
        այլ հանրային շահերի պաշտպանության նպատակով
        
        պետական անվտանգության նպատակով
        
        ազգությամբ հայերը ՀՀ քաղաքացիությունը ձեռք են բերում օրենքով սահմանված պարզեցված կարգով
        
        նշված իրավունքը կարող է սահմանափակվել միայն օրենքով`
        
        պետական անվտանգության նպատակով
        
        հանցագործությունների կանխման կամ բացահայտման նպատակով
        
        այլ հանրային շահերի պաշտպանության նպատակով
      - ՀՀ քաղաքացիները
        
        ՀՀ քաղաքացին չի կարող զրկվել
        
        քաղաքացիությունը փոխելու իրավունքից
        
        նշված իրավունքը կարող է սահմանափակվել միայն օրենքով`
        
        պետական անվտանգության նպատակով
        
        հանցագործությունների կանխման կամ բացահայտման նպատակով
        
        այլ հանրային շահերի պաշտպանության նպատակով
        
        քաղաքացիությունից
        
        ՀՀ սահմաններից դուրս
        
        միջազգային իրավունքի հիման վրա ՀՀ պաշտպանության ներքո են
      - սահմանվում են օրենքով
        
        ՀՀ քաղաքացիության իրավունքի իրացման կարգը
        
        ՀՀ քաղաքացիության ձեռքբերման այլ հիմքերը
        
        ՀՀ քաղաքացիության դադարեցման հիմքերը
    - - յուրաքանչյուր քաղաքացի ունի
        
        այլ քաղաքացիների հետ կուսակցություն ստեղծելու և որևէ կուսակցության անդամագրվելու իրավունք
        
        կուսակցության անդամ չեն կարող լինել
        
        դատախազները
        
        քննիչները
        
        դատավորները
        
        օրենքով կարող են սահմանվել հետևյալ ծառայողների կողմից կուսակցություն ստեղծելու և որևէ կուսակցության անդամագրվելու իրավունքի սահմանափակումներ
        
        ազգային անվտանգության մարմիններում ծառայողների
        
        ոստիկանության մարմիններում ծառայողների
        
        զինված ուժերում ծառայողների
        
        այլ ռազմականացված մարմիններում ծառայողների
        
        Կուսակցությունները տարեկան հաշվետվություններ են հրապարակում
        
        իրենց ֆինանսական միջոցների աղբյուրների և ծախսերի մասին
        
        իրենց գույքի մասին
        
        Օրենքով սահմանված դեպքերում կուսակցության գործունեությունը կարող է կասեցվել Սահմանադրական դատարանի որոշմամբ
        
        Այն կուսակցությունները, որոնք քարոզում են սահմանադրական կարգի բռնի տապալում կամ բռնություն են կիրառում սահմանադրական կարգը տապալելու նպատակով, հակասահմանադրական են և ենթակա են արգելման Սահմանադրական դատարանի որոշմամբ
        
        Ոչ ոքի չի կարելի հարկադրել անդամագրվելու որևէ կուսակցության
    - - նման իրավունք ունեն
        
        18 տարին լրացած
        
        ՀՀ քաղաքացիները
      - Օրենքով կարող է սահմանվել ՀՀ քաղաքացիություն չունեցող անձանց՝ տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրություններին և տեղական հանրաքվեներին մասնակցելու իրավունքը
      - Ընտրելու և հանրաքվեին մասնակցելու իրավունք չունեն
        
        դատարանի՝ օրինական ուժի մեջ մտած վճռով անգործունակ ճանաչված
        
        դիտավորությամբ կատարված ծանր հանցանքների համար օրինական ուժի մեջ մտած դատավճռով դատապարտված և պատիժը կրող անձինք
      - Ընտրվելու իրավունք չունեն
        
        դատարանի՝ օրինական ուժի մեջ մտած վճռով անգործունակ ճանաչված
        
        ցանկացած հանցանքների համար օրինական ուժի մեջ մտած դատավճռով դատապարտված և պատիժը կրող անձինք
      - ԱԺ պատգամավոր կարող է ընտրվել
        
        տե'ս Ազգային ժողով maind card-ում
      - տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրությունների ժամանակ ընտրվելու իրավունք ունեն
        
        ՀՀ քաղաքացիները
        
        18 տարին լրացած
    - - յուրաքանչյուր քաղաքացի ունի
        
        ընդհանուր հիմունքներով հանրային ծառայության անցնելու իրավունք
        
        Մանրամասները սահմանվում են օրենքով
  - - - Յուրաքանչյուր ոք ունի պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու պաշտոնատար անձանց, իսկ Մարդու իրավունքների պաշտպանի մասին օրենքով սահմանված դեպքերում` նաև կազմակերպությունների կողմից Սահմանադրությամբ և օրենքներով ամրագրված իր իրավունքների և ազատությունների խախտման դեպքում Մարդու իրավունքների պաշտպանի աջակցությունը ստանալու իրավունք
        
        Մանրամասները սահմանվում են օրենքով
    - - Յուրաքանչյուր ոք ունի իրավաբանական օգնություն ստանալու իրավունք
        
        Օրենքով սահմանված դեպքերում իրավաբանական օգնությունը ցույց է տրվում պետական միջոցների հաշվին
      - Իրավաբանական օգնություն ապահովելու նպատակով երաշխավորվում է
        
        անկախության վրա հիմնված փաստաբանության գործունեությունը
        
        ինքնակառավարման վրա հիմնված փաստաբանության գործունեությունը
        
        փաստաբանների իրավահավասարության վրա հիմնված փաստաբանության գործունեությունը
      - սահմանվում են օրենքով
        
        Փաստաբանների կարգավիճակը
        
        իրավունքները
        
        պարտականությունները
    - - Քաղաքական հետապնդման ենթարկվող յուրաքանչյուր ոք ունի ՀՀ-ում քաղաքական ապաստան հայցելու իրավունք
        
        Քաղաքական ապաստանի տրամադրման կարգը և պայմանները սահմանվում են օրենքով
    - - Յուրաքանչյուր ոք ունի իր ազգային և էթնիկ ինքնությունը պահպանելու իրավունք
      - Ազգային փոքրամասնություններին պատկանող անձինք ունեն իրենց
        
        ավանդույթների պահպանման ու զարգացման իրավունք
        
        մշակույթի պահպանման ու զարգացման իրավունք
        
        լեզվի պահպանման ու զարգացման իրավունք
        
        կրոնի պահպանման ու զարգացման իրավունք
      - նշված իրավունքների իրականացումը կարգավորվում է օրենքով
  - - - Յուրաքանչյուր ոք ունի անհատապես կամ այլոց հետ մեկտեղ պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններին ու պաշտոնատար անձանց հանրագիր ներկայացնելու և ողջամիտ ժամկետում պատշաճ պատասխան ստանալու իրավունք
        
        Մանրամասները սահմանվում են օրենքով
    - - Աշխատողներն իրենց տնտեսական, սոցիալական կամ աշխատանքային շահերի պաշտպանության նպատակով ունեն գործադուլի իրավունք
        
        Գործադուլի իրականացման կարգը սահմանվում է օրենքով
      - Գործադուլի իրավունքը կարող է սահմանափակվել միայն օրենքով՝
        
        հանրային շահերի պաշտպանության նպատակով
        
        այլոց հիմնական իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության նպատակով
- - - - խոշտանգման
      - անմարդկային կամ նվաստացնող պատժի
      - անմարդկային կամ նվաստացնող վերաբերմունքի
  - - - ռասայից
      - մաշկի գույնից
      - էթնիկ ծագումից
      - սոցիալական ծագումից
      - գենետիկական հատկանիշներից
      - լեզվից
      - կրոնից
      - քաղաքական կամ այլ հայացքներից
      - աշխարհայացքից
      - ազգային փոքրամասնությանը պատկանելիությունի
      - գույքային վիճակից
      - ծնունդից
      - հաշմանդամությունից
      - տարիքից
      - անձնական կամ սոցիալական բնույթի այլ հանգամանքներից
      - սեռից
  - - - մահապատժի
      - խոշտանգման
      - անմարդկային կամ նվաստացնող վերաբերմունքի
      - պատժի
    - - բացառությամբ ՀՀ վավերացրած միջազգային պայմանագրերով նախատեսված դեպքերի
  - - - սա չի խոչընդոտում գործի վերանայմանը՝ օրենքին համապատասխան,
        
        եթե առկա են նոր հանգամանքներ
        
        նոր երևան եկած հանգամանքներ
        
        կամ գործի քննության ժամանակ տեղ են գտել հիմնարար թերություններ, որոնք կարող էին ազդել գործի արդյունքի վրա
  - - - սահմանադրական կարգը բռնի տապալելու նպատակով
      - ազգային, ռասայական, կրոնական ատելություն բորբոքելու նպատակով
      - բռնություն կամ պատերազմ քարոզելու նպատակով
- - - - գիտական ստեղծագործության ազատություն
      - տեխնիկական ստեղծագործության ազատություն
      - գրական ստեղծագործության ազատություն
      - գեղարվեստական ստեղծագործության ազատություն
  - - - Այս իրավունքը ներառում է
        
        դրանք ինչպես միայնակ, այնպես էլ այլոց հետ համատեղ և հրապարակավ կամ մասնավոր կարգով՝
        
        քարոզի ազատությունը
        
        եկեղեցական արարողությունների ազատությունը
        
        պաշտամունքի այլ ծիսակատարությունների կամ այլ ձևերով արտահայտելու ազատությունը
        
        կրոնը կամ համոզմունքները փոխելու ազատությունը
      - մտքի, խղճի և կրոնի ազատության արտահայտումը կարող է սահմանափակվել միայն օրենքով`
        
        պետական անվտանգության նպատակով
        
        հասարակական կարգի պաշտպանության նպատակով
        
        առողջության և բարոյականության պաշտպանության նպատակով
        
        այլոց հիմնական իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության նպատակով
      - Յուրաքանչյուր քաղաքացի, որի կրոնական դավանանքին կամ համոզմունքներին հակասում է զինվորական ծառայությունը,
        
        ունի օրենքով սահմանված կարգով այն այլընտրանքային ծառայությամբ փոխարինելու իրավունք
      - Կրոնական կազմակերպությունները
        
        իրավահավասար են
        
        օժտված են ինքնավարությամբ
        
        օրենքով է սահմանվում նրանց
        
        ստեղծման կարգը
        
        գործունեության կարգը
  - - - Այս իրավունքը ներառում է
        
        առանց պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների միջամտության և անկախ պետական սահմաններից` տեղեկատվության որևէ միջոցով
        
        տեղեկություններ ու գաղափարներ փնտրելու ազատությունը
        
        տեղեկություններ ու գաղափարներ ստանալու ազատությունը
        
        տեղեկություններ ու գաղափարներ տարածելու ազատությունը
        
        սեփական կարծիք ունենալու ազատությունը
      - Մամուլի, ռադիոյի, հեռուստատեսության և տեղեկատվական այլ միջոցների ազատությունը երաշխավորվում է
      - Պետությունը երաշխավորում է
        
        հետևյալ բնույթի հաղորդումների բազմազանություն առաջարկող անկախ հանրային հեռուստատեսության և ռադիոյի գործունեությունը
        
        կրթական
        
        մշակութային
        
        տեղեկատվական
        
        ժամանցային
      - Կարծիքի արտահայտման ազատությունը կարող է սահմանափակվել միայն օրենքով`
        
        պետական անվտանգության նպատակով
        
        հասարակական կարգի պաշտպանության նպատակով
        
        առողջության և բարոյականության պաշտպանության նպատակով
        
        այլոց պատվի ու բարի համբավի և այլ հիմնական իրավունքների ու ազատությունների պաշտպանության նպատակով
  - - - Ինքնաբուխ հավաքների իրականացման համար իրազեկում չի պահանջվում
      - Օրենքով կարող են սահմանվել հետևյալ ծառայողների հավաքների ազատության իրավունքի իրականացման սահմանափակումներ
        
        զինված ուժերում ծառայողների
        
        ազգային անվտանգության մարմիններում ծառայողների
        
        քննիչների
        
        ոստիկանության մարմիններում ծառայողների
        
        դատախազների
        
        այլ ռազմականացված մարմիններում ծառայողների
        
        դատավորների
      - օրենքով են սահմանվում
        
        Հավաքների ազատության իրականացման և պաշտպանության
        
        պայմանները
        
        կարգը
      - հավաքների ազատությունը կարող է սահմանափակվել միայն օրենքով`
        
        պետական անվտանգության նպատակով
        
        հանցագործությունների կանխման նպատակով
        
        հասարակական կարգի պաշտպանության նպատակով
        
        առողջության և բարոյականության պաշտպանության նպատակով
        
        այլոց հիմնական իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության նպատակով
      - Բացօթյա տարածքներում կազմակերպվող հավաքներն օրենքով սահմանված դեպքերում անցկացվում են ողջամիտ ժամկետում ներկայացված իրազեկման հիման վրա
  - - - միավորումների ազատությունը կարող է սահմանափակվել միայն օրենքով`
        
        պետական անվտանգության նպատակով
        
        հասարակական կարգի պաշտպանության նպատակով
        
        առողջության և բարոյականության պաշտպանության նպատակով
        
        այլոց հիմնական իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության նպատակով
      - սահմանվում է օրենքով
        
        Միավորումների
        
        ստեղծման կարգը
        
        գործունեության կարգը
      - Միավորումների գործունեությունը կարող է կասեցվել կամ արգելվել օրենքով սահմանված դեպքերում և կարգով`
        
        միայն դատարանի որոշմամբ
      - Ոչ ոքի չի կարելի հարկադրել անդամագրվելու որևէ մասնավոր միավորման
  - - - կինը և տղամարդն ունեն հավասար իրավունքներ
        
        Ամուսնանալիս
        
        ամուսնության ընթացքում
        
        ամուսնալուծվելիս
      - Ամուսնանալու ազատությունը կարող է սահմանափակվել միայն օրենքով`
        
        առողջության և բարոյականության պաշտպանության նպատակով
      - օրենքով են սահմանվում
        
        Ամուսնության տարիքը
        
        ամուսնության կարգը
        
        ամուսնալուծության կարգը
  - - - Հաղորդակցության ազատությունը և գաղտնիությունը կարող են սահմանափակվել միայն օրենքով`
        
        պետական անվտանգության նպատակով
        
        երկրի տնտեսական բարեկեցության նպատակով
        
        հանցագործությունների կանխման կամ բացահայտման նպատակով
        
        հասարակական կարգի պաշտպանության նպատակով
        
        առողջության և բարոյականության պաշտպանության նպատակով
        
        այլոց հիմնական իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության նպատակով
      - Հաղորդակցության գաղտնիությունը կարող է սահմանափակվել միայն դատարանի որոշմամբ
        
        բացառությամբ երբ դա անհրաժեշտ է պետական անվտանգության պաշտպանության համար և պայմանավորված է հաղորդակցվողների՝ օրենքով սահմանված առանձնահատուկ կարգավիճակով
  - - - Ոչ ոք չի կարող անձնական ազատությունից զրկվել այլ կերպ, քան հետևյալ դեպքերում և օրենքով սահմանված կարգով`
        
        1. անձին իրավասու դատարանը դատապարտել է հանցանք կատարելու համար.
        
        2. դատարանի իրավաչափ կարգադրությանը չենթարկվելու համար.
        
        3. օրենքով սահմանված որոշակի պարտականության կատարումն ապահովելու նպատակով.
        
        4. անձին իրավասու մարմին ներկայացնելու նպատակով, երբ առկա է նրա կողմից հանցանք կատարած լինելու հիմնավոր կասկած, կամ երբ դա հիմնավոր կերպով անհրաժեշտ է հանցանքի կատարումը կամ դա կատարելուց հետո անձի փախուստը կանխելու նպատակով.
        
        Եթե սույն հիմքով ազատությունից զրկված անձի վերաբերյալ ազատությունից զրկվելու պահից ողջամիտ ժամկետում, սակայն ոչ ուշ, քան 72 ժամվա ընթացքում դատարանը որոշում չի կայացնում անազատության մեջ նրան հետագա պահելը թույլատրելու մասին, ապա նա անհապաղ ազատ է արձակվում
        
        5. անչափահասին դաստիարակչական հսկողության հանձնելու կամ իրավասու մարմին ներկայացնելու նպատակով.
        
        6. հանրության համար վտանգավոր վարակիչ հիվանդությունների տարածումը, ինչպես նաև հոգեկան խանգարում ունեցող, հարբեցող կամ թմրամոլ անձանցից բխող վտանգը կանխելու նպատակով.
        
        7. անձի անօրինական մուտքը ՀՀ կանխելու կամ անձին արտաքսելու կամ այլ պետության հանձնելու նպատակով
    - - իրեն հասկանալի լեզվով անհապաղ տեղեկացվում է ազատությունից զրկվելու պատճառների մասին
        
        իսկ քրեական մեղադրանք ներկայացվելու դեպքում՝ նաև մեղադրանքի մասին
      - իրավունք ունի, որ այդ մասին անհապաղ տեղեկացվի իր ընտրած անձը
        
        Այս իրավունքի իրականացումը կարող է հետաձգվել միայն օրենքով սահմանված դեպքերում, կարգով և ժամկետով՝
        
        հանցագործությունների կանխման կամ բացահայտման նպատակով
      - իրավունք ունի վիճարկելու իրեն ազատությունից զրկելու իրավաչափությունը,
        
        որի վերաբերյալ դատարանը սեղմ ժամկետում որոշում է կայացնում և կարգադրում է նրան ազատ արձակել, եթե ազատությունից զրկելը ոչ իրավաչափ է
  - - - Այս իրավունքի իրականացման պայմանները և կարգը սահմանվում են օրենքով
    - - Մրցակցության սահմանափակումը
      - մենաշնորհի հնարավոր տեսակները
      - դրանց թույլատրելի չափերը
    - - Շուկայում մենաշնորհ կամ գերիշխող դիրքի չարաշահումը
      - անբարեխիղճ մրցակցությունը
      - հակամրցակցային համաձայնություններն
- - - - նրա մեղքն է
    - - Օրենքով սահմանված պատիժը
      - նշանակված պատժատեսակը
      - պատժաչափը
  - - - Արարքի պատժելիությունը վերացնող
      - կամ պատիժը մեղմացնող
  - - - հետադարձ ուժ ունեն
        
        եթե դա նախատեսված է այդ ակտերով
    - - հետադարձ ուժ չունեն
  - - - սահմանեն այդ սահմանափակումների հիմքերը և ծավալը
      - լինեն բավարար չափով որոշակի
      - որպեսզի այդ իրավունքների և ազատությունների կրողները և հասցեատերերն ի վիճակի լինեն դրսևորելու համապատասխան վարքագիծ
  - - - որքանով այդ իրավունքները և ազատություններն իրենց էությամբ կիրառելի են դրանց նկատմամբ
  - - - կասեցվել
      - կամ լրացուցիչ սահմանափակումների ենթարկվել
      - միայն այնքանով, որքանով դա պահանջում է իրավիճակը` արտակարգ կամ ռազմական դրության ժամանակ պարտավորություններից շեղվելու վերաբերյալ ստանձնված միջազգային պարտավորությունների շրջանակներում
    - - Մարդու արժանապատվությունը
      - Կյանքի իրավունքը
      - Ֆիզիկական և հոգեկան անձեռնմխելիության իրավունքը
      - Խոշտանգման, անմարդկային կամ նվաստացնող վերաբերմունքի կամ պատժի արգելքը
      - Օրենքի առջև ընդհանուր հավասարությունը
      - Խտրականության արգելքը
      - Կանանց և տղամարդկանց իրավահավասարությունը
      - Ամուսնանալու ազատությունը
      - Ծնողների իրավունքները և պարտականությունները
      - Երեխայի իրավունքները
      - Դատական պաշտպանության իրավունքը և մարդու իրավունքների պաշտպանության միջազգային մարմիններ դիմելու իրավունքը
      - Կրթության իրավունքը
        
        Յուրաքանչյուր ոք ունի կրթության իրավունք: Պարտադիր կրթության ծրագրերը և տևողությունը սահմանվում են օրենքով: Պետական ուսումնական հաստատություններում միջնակարգ կրթությունն անվճար է:
      - Մտքի, խղճի և կրոնի ազատությունը
        
        Յուրաքանչյուր ոք ունի մտքի, խղճի, կրոնի ազատության իրավունք: Այս իրավունքը ներառում է կրոնը կամ համոզմունքները փոխելու ազատությունը և դրանք ինչպես միայնակ, այնպես էլ այլոց հետ համատեղ և հրապարակավ կամ մասնավոր կարգով՝ քարոզի, եկեղեցական արարողությունների, պաշտամունքի այլ ծիսակատարությունների կամ այլ ձևերով արտահայտելու ազատությունը:
      - Մարդու իրավունքների պաշտպանին դիմելու իրավունքը
      - ՀՀ քաղաքացիության իրավունքը
        
        ՀՀ քաղաքացիներից ծնված երեխան ՀՀ քաղաքացի է:
        
        ՀՀ քաղաքացին չի կարող զրկվել քաղաքացիությունից:
        
        ՀՀ քաղաքացիները ՀՀ սահմաններից դուրս, միջազգային իրավունքի հիման վրա, ՀՀ պաշտպանության ներքո են:
      - Արտաքսման կամ հանձնման արգելքը
        
        ՀՀ քաղաքացուն չի կարելի հանձնել օտարերկրյա պետությանը, բացառությամբ ՀՀ վավերացրած միջազգային պայմանագրերով նախատեսված դեպքերի:
      - Ազգային և էթնիկ ինքնությունը պահպանելու իրավունքը
      - Արդար դատաքննության իրավունքը
      - Իրավաբանական օգնություն ստանալու իրավունքը
      - Ցուցմունք տալու պարտականությունից ազատվելու իրավունքը
      - Հանցագործություններ սահմանելիս և պատիժներ նշանակելիս օրինականության սկզբունքը
      - Մեղքի սկզբունքը և պատժի համաչափության սկզբունքը
      - Ներման խնդրանքի իրավունքը
      - Դատապարտվածի բողոքարկման իրավունքը
      - Կրկին դատվելու արգելքը
      - Մեղադրանքից պաշտպանվելու իրավունքը
      - Անմեղության կանխավարկածը